«Ընձառյուծ»–ի խմբագրումների տարբերություն

{{Արևմտահայերեն|Ընձառիւծ}}{{Տաքսոտուփ2|Վիքիդատա=այո}}'''Ընձառյուծ''', '''հովազ, ինձ''', ({{lang-lat|Panthere pardus}}), [[կատվազգիներ]]ի ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն, որը գրանցված է [[ՀՀ Կարմիր գիրք|ՀՀ կարմիր գրքում]]։

[[Տեսակ]]ի ներկայիս անվանումը (''Panthere pardus'') գալիս է հունարենից [[լատիներեն]] անցած πάνθηρ (pánthēr) բառից։ Վերջինս, ենթադրվում էր, որ ծագել էր παν «pan» («բոլոր») և θηρ («կենդանի») բառերից։ Սակայն ավելի հավանական է, որ այն կապ ունի [[հնդիրանական լեզուներ|հնդիրականակ]] «պանդարաբ» բառի հետ, որը նշանակում է «սպիտակադեղնավուն, գունատ»<ref>Monier-Williams Sir Monier. pṝdāku // A Sanskrit-English Dictionary. — Delhi: Banarsidass, 1976. - P. 647. - ISBN 0842602860.</ref><ref>Online Etymology Dictionary. Douglas Harper. վերցված է օգոստոսի 24, 2011.</ref>

Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, որի երկարությունը հասնում է 165 սմ-ի, պոչինը՝ 75-110 սմ-ի, իսկ քաշը՝ 60 կգ-ի։ Էգերն ավելի փոքր են։ Մարմինը ձգված է, մկանոտ, ոտքերը համեմատաբար կարճ են։ Մեջքը դեղին է կամ դեղնակարմրավուն՝ մոխրագույն երանգով, համաչափ ցրված վարդանախշաձև սև բծերով։ Կան նաև լրիվ սև մորթով հովազներ (հանդիպում է [[Ճավա]] կղզում)։ Ականջները կարճ են ու կլորավուն։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։

Տարածված է [[Հարավային Ամերիկա]]յի հյուսիսային կեսում և Ասիայի որոշ շրջաններում։ [[ՀՀ]] է անցնում Թուրքիայից և Իրանից։ Հանդիպում է [[Սյունիքի մարզ]]ից [[Արարատի մարզ]] ընկած գոտում, երբեմն՝ նաև հյուսիսային մարզերի անտառներում։ Որջը սարքում է քարանձավներում, ժայռաճեղքերում, հաստաբուն ծառերի փչակներում, երբեմն՝ մացառախոզերի հին բներում։ Սնվում է եղջերուներով, այծյամներով, վայրի խոզերով, նապաստակներով, մկնանման կրծողներով, նաև ձկներով ու լեշերով։ Ուժեղ և ճարպիկ կենդանի է, որսի վրա հարձակվում է գաղտագողի՝գաղտագողի դարանակալելով։ Ձագերը 5 ամսականում կարող են որսալ մանր կենդանիներ, 1-1,5 տարեկանում՝ ապրել ինքնուրույն։ Անազատ պայմաններում հովազն ապրում է 21 տարի։

Ունենում է 1–41-4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կերակրվում են 3 (երբեմն՝ 6–86-8) ամիս։

Ձագերը 5 ամսականում կարող են որսալ մանր կենդանիներ, 1–11-1,5 տարեկանում՝ ապրել ինքնուրույն։ Անազատ պայմաններում հովազն ապրում է 21 տարի։

Ընձառյուծներն ամենատարածված վայրի կատվազգիներն են, բնակվելով արևելյան և կենտրոնական [[Աֆրիկա]]յում, որոշ խմբեր կան մերձ-սահարյան [[Աֆրիկա]]յում, [[Հնդկաստան]]ում, [[Ինդոնեզիա]]յում, [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզում]], [[Ռուսաստան]]ում, [[Կորեա]]յում, [[Չինաստան]]ում, [[Կովկաս]]ում, [[Թուրքմենստան]]ում, [[Իրան]]ում, [[ՀնկաչինՀնդկաչին թերակղզի|Հնդկաչին թերակղզում]], Ցեյլոն կամ [[Շրի Լանկա]] կղզում։ Նրանք անհետացել են մայրցամաքային [[Եվրոպա]]յից։

[[Հայաստան]]ում, մարդիկ և ընձառյուծները ապրում են կողք-կողքի վաղ [[Հոլոցեն]]ից։ 20-րդ դարի կեսերին ընձառյուծները տարածված էին ողջ երկրի տարածքով<ref>Khorozyan, I. (2003) ''The Persian leopard in Armenia: research and conservation.'' Proceedings of Regional Scientific Conference “Wildlife Research and Conservation in South Caucasus”, 7–8 October 2003, Yerevan, Armenia: 161–163</ref>։ Սակայն տարածքի կրճատումը, որսը իջեցրել են ընձառյուծների թվաքանակը մինչև 10-13 անհատների։անհատի։ Ներկայումս ընձառյուծը տարածված է [[Խոսրովի անտառ]] արգելոցում, որ գտնվում է [[Երևան]]ից հարավ-արևելք, [[Գեղամա լեռնաշղթա]]յի հարավ-արևմուտքում, որտեղ 2000 թ.թվականի հոկտեմբերից մինչև 2002 թ.թվականի հուլիսը 10 ընձառյուծ է նկատվել<ref>Khorozyan, I., Malkhasyan, A. (2002) ''Ecology of the leopard (Panthera pardus) in Khosrov Reserve, Armenia: implications for conservation.'' Scientific Reports of the Zoological Society “La Torbiera” 6: 1–41</ref>։ Ընձառյուծները տարածված են նաև [[Մեղրիի լեռնաշղթա]]յի մոտակայքում, [[Հայաստան]]ի ծայր հարավում, որտեղ սակայն 2006 թ.թվականի օգոստոսից մինչև 2007 թ.թվականի ապրիլը միայն մեկ ընձառյուծ է նկատվել։