Վիքիպեդիա

«Առյուծ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Տող 130.
=== Որսորդություն և սննդառություն ===
[[Պատկեր:Lions and a Zebra a.jpg|մինի|252x252px|[[Առյուծներ|Աֆրիկյան էգ առյուծներ]] [[Բոտսվանա|Բոտսվանայում]]՝ [[Կճղակավորներ|կճղակավոր]] [[Սավաննայի վագերաձի|սավաննայի վագերաձիու]] սպանված դիակի [[Կմախք|կմախքի]] շուրջ։]]
Առյուծները [[Գիշատիչներ|հիպերգիշատիչ]] [[կենդանիներ]] են (ամսվա կտրվածքով ուտում են 190-550 կգ միս), ովքեր հիմնականում սնվում են [[Կաթնասուններ|կաթնասուններով]]<ref name="Frank1998">{{cite book|title=Living with lions: carnivore conservation and livestock in Laikipia District, Kenya|last=Frank|first=L. G.|publisher=US Agency for International Development, Conservation of Biodiverse Resource Areas Project, 623-0247-C-00-3002-00|year=1998|location=Mpala Research Centre, Nanyuki}}</ref>։ [[Աֆրիկա|Աֆրիկայի]] պայմաններում առավել հաճախ առյուծների թիրախ են դառնում [[Կապույտ գնու|կապույտ գնուները]], [[Աֆրիկյան գոմեշ|աֆրիկյան գոմեշները]], [[Սավաննայի վագերաձի|սավաննայի վագերաձիերը]], [[Այծքաղներ|այծքաղները]] և անգամ [[Ընձուղտ|հսկայական ընձուղտները]]<ref name="Hayward2005">{{Cite journal|last1=Hayward|first1=M. W.|last2=Kerley|first2=G. I. H.|year=2005|title=Prey preferences of the lion (''Panthera leo'')|url=http://www.zbs.bialowieza.pl/g2/pdf/1595.pdf|journal=Journal of Zoology|volume=267|issue=3|pages=309–22|bibcode=2010JZoo..281..263G|doi=10.1017/S0952836905007508|citeseerx=10.1.1.611.8271}}</ref>։ Սովորաբար խուսափում են այնպիսի մեծ զոհերից, ինչպիսիք են [[Փղեր|չափահաս փղերը]], [[Ռնգեղջյուր|ռնգեղջյուրները]] և [[Գետաձիեր|գետաձիերը]]։Վերջիններս։ Վերջիններս չեն որսում նաև չափազանց փոքր կենդանիներ, ի դեմս [[Ճագար|ճագարների]], [[Կապիկներ|աֆրիկյան կապիկների]] և մի շարք այլ տեսակների։ Ոչ ստանդարտ սննդատեսակների թվին են պատկանում [[Վայրենակերպեր|վայրենակերպերը]], [[Շինշիլաներ|շինշիլաները]] և [[Սողուններ|սողունները]]։ [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] [[Ասիական առյուծ|առյուծները]] նաև հարձակվում են գյուղերի վրա և գոմերից առևանգում [[Խոշոր եղջերավոր կենդանիներ|խոշոր եղջերավոր անասունների]]<ref name="Mukherjee">{{cite journal|last=Mukherjee|first=Shomita|last2=Goyal|first2=Surendra P.|last3=Chellam|first3=Ravi|date=|year=1994|title=Refined techniques for the analysis of Asiatic lion ''Panthera leo persica'' scats|url=http://rcin.org.pl/Content/12321/BI002_26820_Cz-40-2_Acta-T39-nr48-425-430_o.pdf|journal=Acta Theriologica|volume=|issue=39-4|pages=425–30|doi=10.4098/AT.arch.94-50|pmid=|access-date=}}</ref>։ Բավականին հաճախ առյուծները սպանում են իրենց գիշատիչ կենսաբանական հակառակորդներին՝ [[Ընձառյուծ|ընձառյուծների]], [[Վագրակատու|վագրակատուների]], [[Բորենիներ|բորենիների]] և հազվադեպ ուտում նաև նրանց միսը։ Կան տեսակներ, որոնք օրվա կտրվածքով ձևավորում են առյուծների սննդառնության մեծ մասը, սակայն տարբեր շրջաններում ապրող գիշատիչների նախասիրությունները բավականաչափ հակասական են<ref name="Mukherjee2">{{cite journal|last=Mukherjee|first=Shomita|last2=Goyal|first2=Surendra P.|last3=Chellam|first3=Ravi|date=|year=1994|title=Refined techniques for the analysis of Asiatic lion ''Panthera leo persica'' scats|url=http://rcin.org.pl/Content/12321/BI002_26820_Cz-40-2_Acta-T39-nr48-425-430_o.pdf|journal=Acta Theriologica|volume=|issue=39-4|pages=425–30|doi=10.4098/AT.arch.94-50|pmid=|access-date=}}</ref>։
 
Օրինակ՝ [[Սերենգետի|Սերենգետի ազգային պարկում]] տարածված առյուծների ամենօրյա սննդի մեծ մասը կազմում են [[Գազել|գազելները]], [[Վագերաձիեր|վագերաձիերը]] և [[Կապույտ գնու|գնու այծքաղները]], [[Հարավային Աֆրիկա|Հարավային Աֆրիկայի]] [[Կրյուգերի ազգային պարկ|Կրյուգեր ազգային պարկում]]՝ ընձուղտները, գոմեշները և կրկին վագերաձիերը<ref name="Pienaar1969">{{Cite journal|last1=Pienaar|first1=U. de V.|date=1969|title=Predator–prey relationships among the larger mammals of the Kruger National Park|url=http://www.koedoe.co.za/index.php/koedoe/article/view/753|journal=Koedoe|volume=|issue=v. 12, 1|doi=10.4102/koedoe.v12i1.753|pmid=|access-date=}}</ref><ref>{{Cite journal|author1=Owen-Smith, N.|first=|author2=Mills, M. G.|date=|year=2008|title=Predator-prey size relationships in an African large-mammal food web|url=http://137.215.9.22/bitstream/handle/2263/9023/Owen-Smith_Predator-prey(2008).pdf?sequence=1|journal=Journal of Animal Ecology|volume=|issue=1|pages=173–83|doi=10.1111/j.1365-2656.2007.01314.x|pmid=18177336|access-date=}}</ref>։ Արևելյան Աֆրիկայի հյուսիսային շրջաններում [[Աֆրիկյան գոմեշ|սև գոմեշները]] ձևավորում են առյուծի սննդաբաժնի 62%-ը<ref>{{cite journal|author=Makacha, S.; Schaller, G. B.|year=1962|title=Observations on lions in the Lake Manyara National Park, Tanzania|journal=African Journal of Ecology|volume=7|issue=1|pages=99–103|doi=10.1111/j.1365-2028.1969.tb01198.x}}</ref>։ [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] տարածված [[Ասիական առյուծ|ասիական առյուծների]] հիմնական զոհերն են տեղի ամենանշանավոր կճղակավորները՝ [[Իրական եղջերուներ|զամբարներն]] ու [[Աքսիս|աքսիսները]]<ref>{{cite journal|last1=Joubert|first1=D.|year=2006|title=Hunting behaviour of lions (''Panthera leo'') on elephants (''Loxodonta africana'') in the Chobe National Park, Botswana|journal=African Journal of Ecology|volume=44|issue=44|pages=279–281|doi=10.1111/j.1365-2028.2006.00626.x}}</ref>։ Առյուծների սննդային համակարգի մեկ քառորդը ձևավորում են ութ տարբեր տեսակի կենդանիներ։ [[Սովորական գետաձի|Սովորական գետաձիերի]] վարած ջրային կենսակերպի և բավականին հզոր ինքնապաշտպանական մեխանիզմների պատճառով այս տեսակի որսը բավականաչափ դժվար է առյուծների համար, սակայն ուսումնասիրությունների արդյունքները հավաստում են, որ այս գիշատիչները [[Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն|Կոնգոյի]] [[Վիրունգայի ազգային պարկ|Վիրունգայի ազգային պարկում]] ժամանակ առ ժամանակ որսում են սովորական գետաձիու ձագերի, իսկ [[Մոզամբիկ|Մոզամբիկի Գորանգոսա պարկում]]՝ նույն հասուն առանձնյակների։ Հետազոտողները նկատել են, որ [[Բոտսվանա|Բոտսվանայի]] [[Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ|բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում]] կերի պաշարների սակավության պատճառով առյուծները ինքնաբուխ կերպով հարձակվում են սավաննային փղերի ձագերի վրա։ Միայն 2005 թվականի հոկտեմբերին 30 անդամից բաղկացած առյուծների փրայդը սպանել է ութ [[Աֆրիկյան փղեր|աֆրիկյան փղի,]] որոնցից չորսը եղել են 4-11 տարեկանների խմբում։
Տող 145.
| align="center" |Առյուծները բավականին հազվադեպ համագործակցաբար կարողանում են որսալ նաև ընձուղտների։ Ընձուղտները փղերի և գետաձիերի պես համարվում են առյուծների համար ոչ այքան հաճախ որսացվող տեսակներ։ Պատճառն այն է, որ հսկայական այս կենդանիները առյուծի գրոհի ժամանակ կարողանում են օգտագործել իրենց ինքնապաշտպանական մեխանիզմները և հեշտությամբ խափանել առյուծների որսագրոհները։
|}
Երեք ամսեկանից հետ հասունացող կորյունները սկսում են ցուցաբերել [[Գիշատչություն|գիշատչային վարք]]։ Այնուամենայնիվ, մինչև մեկ տարին լրանալը նրանք առհասարակ որսի չեն մասնակցում և արդյունավետորեն սկսում են զոհին որսալ միայն երկու տարեկանից հետո։ Գրեթե յուրաքանչյուր առյուծըառյուծ միայնակ կարողանում է տապալել իր մարմնի չափերը շուրջ երկու անգամ գերազանցող [[Կապույտ գնու|կապույտ գնուների]] և [[Սավաննայի վագերաձի|վագերաձիերի]], մինչդեռ առանց օժանդակության [[Աֆրիկյան գոմեշ|գոմեշի]] և [[Ընձուղտ|ընձուղտի]] որսը բավականին ռիսկային է և որպես կանոն գրեթե միշտ մատնվում է անհաջողության։ [[Պատկեր:Serengeti Lion Running saturated.jpg|մինի|249x249px|Էգ առյուծը [[Սերենգետի|Սերենգետի ազգային պարկում]] որսի ժամանակ։]]
Փրայդի ներսում որսով զբաղվում են բացառապես էգերը։ Այսուհանդերձ, հետազոտողները հավաստում են, որ արուները ևս որսում նույնքան հաջողակ են, որքան իրենց կենակիցները։ Առյուծները որսի են դուրս գալիս հատկապես գիշերային ժամերին։ Վերջիններս բավականին խորամանկ են որսի ժամանակ․ մութն ընկնելուց հետո արևմտյան Հնդկաստանում ասիական առյուծները երբեմն հարձակվում են նաև [[Ֆերմա (կոնստրուկցիա)|գյուղացիական ֆերմաների]] վրա և որսում անասունների։ Առյուծների հնարավոր հարձակումներից խուսափելու նպատակով ֆերմերները ներկում են կովերի աչքերը՝ ստեղծելով այնպիսի տպավորություն, որ նրանք արթուն են նաև քնած ժամանակ<ref name="simba">{{Cite book|title=Simba: the life of the lion.|last=Guggisberg|first=C. A. W.|publisher=Howard Timmins|year=1961|location=Cape Town}}</ref>։
 
Առյուծների հարձակումները կարճատև են և զորեղ․ նրանք նախ և առաջ փորձում են բռնել զոհին և ճնշում գործադրելովգործադրելով՝ խեղդամահ անել վերջինիս։ Արտաքին ազդեցությամբ առյուծի զոհը կարճ ժամանակ անց սատկում է [[Թերթթվածնարյունություն|թերթթվածնարյունության]] կամ [[Թթվածնաքաղց|թթվածնային քաղցի]] հետևանքով, քանի որ գիշատիչները հմտորեն կարողանում են ոստյունով փակել վերջիններիս [[Շնչառական համակարգ|շնչառական ուղիները]]։ Առյուծները սովորաբար զոհին սպանելուց հետո վերջինիս ուտում են հենց նույն վայրում, սակայն որոշ դեպքերում ստիպված են լինում տեղափոխել մի տեղից մյուսը՝ փրայդի մյուս անդամներին ու կորյուններին ևս կերակրելու համար։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ առյուծներն առավել հակված են որսալու արու կենդանիների։ Կորյունները ավարին չեն կարող մոտենալ այնքան ժամանակ, քանի դեռ փրայդի բոլոր անդամները լիարժեքորեն չեն կշտացել։ Սեռահասուն արուները միջինում օրվա կտրվածքով ունեն 7, իսկ ծեր առանձնյակները՝ մինչև 5 կգ մսի պահանջ<ref name="AWF">{{cite web|url=http://www.awf.org/wildlife-conservation/lion|title=Behavior and Diet|year=1996|work=African Wildlife Foundation website|publisher=African Wildlife Foundation|accessdate=6 June 2014}}</ref>։
 
<center>'''Առյուծների փրայդը սնվում է աֆրիկյան գոմեշի որսով, Բոտսվանա'''</center>
Տող 155.
=== Գիշատչային մրցակցություն ===
[[Առյուծներ|Առյուծները]] և [[Բորենիներ|բորենիները]] բնակվում են միևնույն [[Արեալ|էկոլոգիական տարածքում]] և երկու [[Գիշատիչներ|գիշատիչ տեսակների]] գոյակցման հետևանքով էլ ձևավորվում է փոխադարձ [[մրցակցություն]]։ Առյուծները սովորաբար արհամարհում են բորենիներին և վերջիններիս չեն դիտարկում որպես լուրջ կենսաբանական մրցակիցներ, թեպետ նպատակահարմարությունից ելնելով հակված են վերջիններիս ձագերի ոչնչացմանը<ref name="prey">{{Cite journal|last=Hayward|first=M. W.|year=2006|title=Prey preferences of the spotted hyaena (''Crocuta crocuta'') and degree of dietary overlap with the lion (''Panthera leo'')|url=http://www.zbs.bialowieza.pl/g2/pdf/1598.pdf|journal=Journal of Zoology|volume=270|issue=4|pages=606–614|bibcode=2010JZoo..281..263G|doi=10.1111/j.1469-7998.2006.00183.x}}</ref>։ [[Պատկեր:Կոկորդիլոսի և առյուծի մենամարտ.png|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D4%BF%D5%B8%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%AC%D5%B8%D5%BD%D5%AB%20%D6%87%20%D5%A1%D5%BC%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%AB%20%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF.png|մինի|263x263px|Ջրային տարածքներում և հարակից գոտիներում առյուծների համար պատուհաս կարող են դառնալ հսկայական [[Նեղոսյան կոկորդիլոս|նեղոսյան կոկորդիլոսների]] հանկարծակի հարձակումները։]]
Իրականում սա հեռատեսական քայլ է, քանի որ այս կերպ առյուծները ցանկանում են ազատվել հետագայում կերի համար մրցակցող հակառակորդներից<ref name="Kruuk21">{{Cite book|title=The Spotted Hyena: A Study of Predation and Social Behaviour|last=Kruuk|first=H.|publisher=The University of Chicago Press|year=1972|isbn=978-0-226-45508-2|place=Chicago|chapter=Interactions between Hyenas and other Carnivorous Animals}}</ref>։ Հյուսիսային [[Տանզանիա|Տանզանիայի]] [[Նգորոնգորո (խառնարան)|Նգորոնգորո խառնարանում]], և վերջինիս շրջակայքում ձևավորված ազգային պարկում, սովորական երևույթ է առյուծների կողմից թե՛ նորածին և թե՛ նույնիսկ սեռահասուն բորենիների սպանությունը, ինչն էլ նպաստում է այս երկրամասում բծավոր բորենիների թվի կտրուկ անկմանը։ Իրավիճակը բավականին այլ է մեկ այլ տարածաշրջանում՝ [[Բոտսվանա|Բոտսվանայի]] Չոբե ազգային պարկում։ Այստեղ բորենիները գործում են մեծ ոհմակներով և շատ հաճախ ոչնչացնում առյուծների նորածին կորյուններին<ref name="Kruuk212">{{Cite book|title=The Spotted Hyena: A Study of Predation and Social Behaviour|last=Kruuk|first=H.|publisher=The University of Chicago Press|year=1972|isbn=978-0-226-45508-2|place=Chicago|chapter=Interactions between Hyenas and other Carnivorous Animals}}</ref>։ Բացի այդ, ոհմակը երբեմն շրջափակում է նաև փրայդից հեռու գտնվող առանձնյակի և հաշվեհարդար տեսնում վերջինիցս։ Ընդհանուր հաշվով Չոբե ազգային պարկում առյուծների սպանությունների 63%-ն իրականացնում են բորենիները<ref name="Conservation">{{Cite book|title=Carnivore Conservation|last1=Creel|first1=S.|last2=Spong|first2=G.|last3=Creel|first3=N.|publisher=Cambridge University Press|year=2001|isbn=978-0-521-66232-1|editor1-last=Gittleman|editor1-first=J. L.|edition=1st|pages=35−60|chapter=Interspecific competition and the population biology of extinction-prone carnivores|editor2-last=Funk|editor2-first=S. M.|editor3-last=Macdonald|editor3-first=D. W.|editor4-last=Wayne|editor4-first=R. K.|chapterurl=https://books.google.com/books?id=v39RdyYUfRIC&lpg=PP1&pg=PA36#v=onepage&f=false}}</ref>։ Առյուծների և բորենիների [[Օրգանիզմների միջև հարաբերությունների տեսակներ|միջտեսակային հարաբերություններն]] այնքան լարված են, որ վերջիններս կարող են առճակատվել ցանկացած պատահական հանդիպման ժամանակ՝ առանց որևէ դրդապատճառի։ Ապացուցված է նաև այն փաստը, որ բորենիները մեծ թիվ են կազմում հատկապես Աֆրիկայի այն հատվածներում, որտեղ առյուծների թվաքանակը համեմատաբար քիչ է (կամ բացակայում է):
 
Առյուծները ձգտում են [[Դոմինանտություն|դոմինանտել]] [[Հովազներ|հովազների կենդանական խմբի]] իր մյուս ազգականների՝ [[Վագրակատու|հեպարդների]] և [[Ընձառյուծ|ընձառյուծների]] նկատմամբ՝ սպանելով վերջիններիս նորածին ձագերին և հնարավորության դեպքումդեպքում՝ նույնիսկ սեռահասուն [[Կատվազգիներ|կատվազգի]] հակառակորդներին։ [[Աֆրիկա|Աֆրիկայում]], վագրակատուների 50%-ը սպանվում է առյուծների և այլ գիշատիչների կողմից։ Առյուծները մեծապես հակված են ոչնչացնելու վագրակատվի ձագերին․ արդյունքում՝ այս տեսակի կատվազգիների ձագերի 78.2%-ը սատկում է մինչև չափահաս դառնալը<ref name="enemies">{{cite video|last1=Joubert|first1=D.|last2=Joubert|first2=B.|author-link=|title=Eternal Enemies: Lions and Hyenas|medium=DVD|publisher=National Geographic Channel|year=1992}}</ref>։ Առհասարակ, [[Հեպարդ|հեպարդները (վագրակատուները)]] այս հանգամանքները հաշվի առնելով ամեն կերպ ցանկանում են զերծ մնալ առյուծների հետ անմիջական շփումներից՝ զբաղեցնելով այլ տարածություններ և վարելով համեմատաբար ավելի գիշերային կենսակերպ։ [[Ընձառյուծ|Ընձառյուծներին]] հաջողվում է ապաստանել ծառերի վրա, սակայն առյուծները շատ ժամանակ կարողանում են հաղթահարել այս արգելքը ևս<ref>{{cite journal|last=Green|first=D. S.|last2=Johnson-Ulrich|first2=L.|last3=Couraud|first3=H. E.|last4=Holekamp|first4=K. E.|year=2018|title=Anthropogenic disturbance induces opposing population trends in spotted hyenas and African lions|url=|journal=Biodiversity and Conservation|volume=27|issue=4|pages=871−889|doi=10.1007/s10531-017-1469-7}}</ref>։ Առյուծները գերիշխող դիրք ունեն նաև [[Աֆրիկյան վայրի շուն|աֆրիկյան վայրի շների]] նկատմամբ և հաճախ սպանում են այս առանձնյակներին ևս<ref>{{cite journal|last1=Woodroffe|first1=R.|last2=Ginsberg|first2=J. R.|year=1999|title=Conserving the African wild dog ''Lycaon pictus''. I. Diagnosing and treating causes of decline|journal=Oryx|volume=33|issue=2|pages=132–142|doi=10.1046/j.1365-3008.1999.00052.x}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, լինում են դեպքեր, երբ վայրի շների ոհմակը հարձակվում է ծեր կամ վիրավոր առյուծի վրա։ Առյուծների համար լուրջ մրցակիցներ են հատկապես [[Նեղոսյան կոկորդիլոս|նեղոսյան կոկորդիլոսները]]<ref>{{cite web|url=https://www.pbs.org/wgbh/nova/transcripts/2509crocs.html|title=Crocodiles!|date=1998|work=Nova|publisher=PBS|type=transcript|accessdate=21 November 2010}}</ref>։ Հանգամանքներից ելնելով վերջիններս առավելության են հասնում միմյանց նկատմամբ։ Որպես կանոն՝ ջրային միջավայրում կոկորդիլոսները կարողանում են հեշտությամբ մաս-մաս անել առյուծներին, իսկ ցամաքում՝ զոհի կարգավիճակ են ունենում հիմնականում նեղոսյան կոկորդիլոսները<ref name="Guggisberg1972">{{Cite book|url=<!-- rem url : no preview provided -->|title=Crocodiles: Their Natural History, Folklore, and Conservation|last=Guggisberg|first=C. A. W.|publisher=David & Charles|year=1972|isbn=978-0-7153-5272-4|location=Newton Abbot|page=195}}</ref>։
=== Բազմացում և կենսացիկլ ===
[[Պատկեր:African_lion,_Panthera_leo_at_Kgalagadi_Transfrontier_Park,_Northern_Cape,_South_Africa_(34637889671).jpg|մինի|270x270փքս|Առյուծները ցամաքային [[կաթնասուններ]] են։ Նորածին կորյունները մինչև յոթ ամիս սնվում են մայրական կաթով, որից հետո՝ վերածվում [[Գիշատիչներ|գիշատչի]]։]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Առյուծ» էջից