«Նոռուզ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''ՆոռուզըՆովրուզը''' ({{lang-fa|نوروز}}, «նո»՝ «նոր» և «ռուզ»՝ «օր» բառերից, հին պարսկերենով՝ «Նոր լույս») անվանումն է [[իրանական օրացույց]]ների [[Ամանոր]]ի և համապատասխան ավանդական [[Փառատոն|տոնակատարությունների]]։<ref name="Meri">{{ref-en}} Ջոսեֆ Վ. Մերի, Յերե Լ. Բախարախ, "Medieval Islamic Civilization: L-Z, index ", Taylor & Francis, 2006. էջ 605: "Buyid rulers such as Azud al-Dawla resusciated a number of pre-islamic Iranian practices, most notably the titular of shahanshah (king of kings) and the celebration of the Persian New Year</ref> ՆոռուզըՆովրուզը նաև կոչվում է «[[Պարսկաստան|պարսկական]] Ամանոր»։<ref>{{cite web|url=http://www.britishmuseum.org/whats_on/events_calendar/march_2010/norouz_persian_new_year.aspx |title=Norouz Persian New Year |publisher=British Museum |date=2010-03-25 |accessdate=2010 թ․ ապրիլի 6}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.un.org/spanish/aboutun/organs/ga/55/verbatim/a55pv94e.pdf |title=General Assembly Fifty-fifth session 94th plenary meeting Friday, 9 March 2001, 10 a.m. New York |publisher=United Nations General Assembly |date=Մարտի 9 2001 |accessdate=2010 թ․ ապրիլի 6}}</ref><ref>{{cite web|url=http://washingtontimes.com/news/2010/mar/19/us-mulls-persian-new-year-outreach-to-iran/ |title=U.S. mulls Persian New Year outreach |work=Washington Times |date=2010-03-19 |accessdate=2010 թ․ ապրիլի 6}}</ref>

ՆոռուզըՆովրուզը նշվում է [[իրան]]ական, [[Աֆղանստան|աֆղան]] և [[քուրդ]] ժողովուրդների և [[Մեծն Իրան|հարակից մշակութային մայրցամաքի]] կողմից և տարածվել է բազմաթիվ այլ մասերում աշխարհում, ներառյալ մասեր [[Կենտրոնական Ասիա]]յում, [[Կովկաս]]ում, [[Հարավային Ասիա]]յում, [[Սինցզյան|հյուսիսարևմտյան Չինաստանում]], [[Ղրիմ]]ում և որոշ խմբերի [[Բալկաններ]]ում։

ՆոռուզըՆովրուզը նշում է [[Գարուն|գարնան]] առաջին օրը և իրանական օրացույցի տարվա սկիզբը։ Այն տոնվում է աստղագիտական ​​[[գարնանային օրուգիշերահավասար]]ի օրին, ինչը սովորաբար տեղի է ունենում [[մարտի 21]] թվականին կամ նախորդ/հաջորդ օրը, կախում ունենալով տեղադրությունը նշվումին։ Ինչպես նաև լինելով [[Զրադաշտականություն|զրադաշտական]] տոն և ունենալով նշանակություն ժամանակակից իրանցիների զրադաշտական ​​նախնիների միջև, ՆոռուզըՆովրուզը նշվում է միևնույն ժամանակ Հարավային Ասիայի մասերում որպես Ամանոր։ Այդ պահը որ [[Արև]]ը անցնում է [[երկնային հասարակած]]ը և հավասարեցնում է գիշերը և ցերեկը հաշվարկվում է հենց ամեն տարի և իրանցի ընտանիքները հավաքվում են միասին դիտարկելու ծեսը։

Ծագումով ամենասուրբ [[Զրադաշտական ​​փառատոններ|զրադաշտական ​​փառատոնը]], ՆոռուզըՆովրուզը կարծում են որ հնարվել է [[Զրադաշտ]]ի կողմից, թեև չկա ծագումին հստակ ամսաթիվը։<ref>Բոյս, Մ. ''[http://www.iranica.com/articles/festivals-i Festivals. i. Zoroastrian].'' Encyclopaedia Iranica.</ref> [[Աքեմենյաններ|Աքեմենյանների կայսրության]] ժամանակից ի վեր, պաշտոնական տարին սկսել է «Նոր օրով», երբ Արևը թողնում է [[Ձկներ (համաստեղություն)|Ձկների]] [[կենդանակերպ]]ը և մտնում է [[Խոյ (համաստեղություն)|Խոյ]] կենդանակերպը, որը նշանավորում է գարնանային օրուգիշերահավասարը։

[[Փուրիմ]] [[հրեա]]կան փառատոնը հավանաբար ընդունվել է Նոռուզից։Նովրուզից։<ref name="Britannica">{{cite web| last = The Judaic tradition » Jewish myth and legend » Sources and development » Myth and legend in the Persian period| first =| title = Encyclopaedia Britannica| url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/307197/Judaism/35340/Sources-and-development#ref=ref299743| accessdate = 2009-03-21}}</ref> Այն նաև սուրբ օր է [[սուֆի]]ների, [[իսմայիլականություն|իսմայիլների]], [[ալավիներ]]ի, [[ալևիներ]] և [[Բահաի|բահաիական հավատքի]] հետևորդների կողմից։<ref name="bahai_calendar">{{cite web | url =http://www.bahai.us/bahai-calendar | title = The Baha'i Calendar | accessdate = 2007-03-19}}</ref>

Գրությունում, ՆոռուզըՆովրուզը նախ հայտնվել է [[Իրանի պատմություն|պարսկական]] գրառումներում [[2-րդ դար]]ում բայց նաև կարևոր օր էր Աքեմենյանների տոհմի ժամանակ (մոտավորապես [[648 մ.թ.ա.|648]]-[[330 մ.թ.ա.]]), որտեղ Պարսկական կայսրության տակ գտնվող տարբեր ազգերի թագավորները արժեքավոր նվերներ էին բերում կայսրին, որը նաև կոչվում էր արքայից արքա ([[Շահանշահ]]), Պարսկաստանի ՆոռուզիՆովրուզի օրով։ Նշանակությունը ՆոռուզիՆովրուզի Աքեմենյանների կայսրությունում այնպիսին է, որ պարսից արքա [[Կամբյուսես II]]ի նշանակումը որպես [[Բաբելոն]]ի թագավոր օրինականացվել էր միայն Ամանորի փառատոնի իր մասնակցությունից հետո։<ref>{{cite book|title=Reading Hosea in Achaemenid Yehud|author=Ջեյմս Մ. Թրոթեր|publisher=Continuum International Publishing Group|year=2001|pages=108|url=https://books.google.am/books?id=Zxl053mwwmMC&pg=PA108&dq=new+y|isbn=9781841271972}}</ref>

[[2010]] թվականին, [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի գլխավոր ժողովը ճանաչել է ՆոռուզիՆովրուզի միջազգային օրը, որակելով դա պարսկական ծագումով գարնանային փառատոն, որը նշվում է ավելի քան 3000 տարի։<ref>{{cite web|url=http://www.un.org/News/Press/docs/2010/ga10916.doc.htm |title=General Assembly Recognizes 21 March as International Day of Nowruz, Also Changes to 23–24 March Dialogue on Financing for Development|publisher=UN.org |date=Փետրվարի 23 2010 |accessdate=2010 թ․ ապրիլի 6}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.businessweek.com/news/2010-02-24/un-officially-recognizes-march-21-as-international-nowruz-day.html |first=Ալի |last=Շեիխոլեշլամի |title=UN Officially Recognizes March 21 as International Nowruz Day |publisher=Businessweek.com |date=2010-02-24 |accessdate=2010 թ․ ապրիլի 6}}</ref> ՄԱԿ-ի «Ոչ-նյութական ժառանգության պահմանման համար միջկառավարական հանձնաժողով»-ի հանդիպման ընթացքում, որը տեղի է ունեցել [[սեպտեմբերի 28]] - [[հոկտեմբերի 2]], [[2009]] թվականին միջև [[Աբու Դաբի]]ում, ՆոռուզըՆովրուզը պաշտոնապես գրանցվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի մարդկության ոչ-նյութական մշակութային ժառանգության ցուցակին վրա։<ref>''Novruz, Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz: Inscribed in 2009 on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity'', [http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?RL=00282 UNESCO].</ref><ref>''Noruz and Iranian radifs registered on UNESCO list'', Tehran Times, Հոկտեմբերի 1 2009, [http://www.tehrantimes.com/index_View.asp?code=204443 TehranTimes.com].</ref><ref>''Persian music, Nowruz make it into UN heritage list'', Press TV, Հոկտեմբերի 1 2009, [http://www.presstv.ir/detail.aspx?id=107504&sectionid=351020105 PressTV.ir]</ref><ref>''Nowruz became international'', պարսկերենով, BBC Persian, Չորեքշաբթի, Սեպտեմբերի 30 2009, [http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2009/09/090930_mg_nowrooz_global_register.shtml BBC.co.uk]</ref>

== ՆոռուզիՆովրուզի ավանդույթները ==

ՆոռուզիՆովրուզի ընթացքում, Իրանում, Ադրբեջանական Հանրապետություն և Աֆղանստանի որոշ մասերում սփռոցի վրա սեղան է բացվում, որը կոչվում է '''[[Հաֆթ սին]]''': ''Հաֆթ'' պարսկերեն նշանակում է ''յոթ'', իսկ ''սին''ը պարսկական այբուբենի (որի հիմնական մասը փոխառված է արաբական այբուբենից) 15-րդ տառն է, հայերեն սե տառի համարժեքը։ Այս սփռոցի վրա պետք է շարված լինեն ''ս'' տառով սկսվող յոթ իր՝ չքաղված նորածիլ կանաչի՝ ափսեում (սաբզե), [[ածիկ]] (սամանու), [[փշատ]] (սենջեդ), [[սխտոր]] (սիռ), [[խնձոր]] (սիբ), [[աղտոր]] կամ սումախ (սոմաղ), և [[քացախ]] (սեռքե)։ Նաև ավանդական է սփռոցին դնել այլ իրեր, ինչպիսիք են [[հայելի]], կենդանի [[ոսկե ձկնիկ]]ներ ջրի մեջ, [[սմբուլ]]ներ (հիացինտներ), ներկած [[հավկիթ]]ներ, [[մետաղադրամ]]ներ, և [[Շահնամե]], [[Հաֆեզի դիվան]], [[Ղուրան]] կամ [[Ավեստա]] գրքերից մեկը և այլ իրեր։

ՆոռուզիՆովրուզի ժամանակ նաև հարազատները այցելում են միմյանց և մեծերը երեխաներին դրամ են նվիրում։

== Երկրներ որոնք ունեն ՆոռուզըՆովրուզը որպես պաշտոնական տոն ==