'''Արցախի Հանրապետություն''' կամ '''Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն'''<ref group="Ն">Ըստ երկրի սահմանադրության ''Արցախի Հանրապետություն'' և՛ ''Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն'' անվանումները նույնական են: [http://www.nkr.am/hy/constitution/9/ Արցախի Հանրապետության սահմանադրություն, 1.2]</ref>, [[Չճանաչված կամ մասամբ ճանաչված պետությունների ցանկ|չճանաչված պետություն]] [[Հարավային Կովկաս]]ում։ [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված Ազգերի Կազմակերպության]] անդամ որևէ երկրի կողմից պաշտոնապես ճանաչված չէ։ Արցախի Հանրապետությունն իրավականորեն ճանաչված է միայն մասամբ ճանաչված [[Աբխազիա]]յի և [[Հարավային Օսիա]]յի, ինչպես նաև չճանաչված [[Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետություն|Մերձդնեստրյան Հանրապետության]] կողմից։ Ռազմաքաղաքական և տնտեսական առումով գրեթե միածուլված է [[Հայաստանի Հանրապետության]]ը: Վերջինը ապահովում է Արցախի անվտանգությունը<ref>[http://www.mil.am/hy/news/1766 «Հայաստանը ԼՂՀ ժողովրդի անվտանգության երաշխավորն է»] ([https://web.archive.org/save/http://www.mil.am/hy/news/1766 արխիվացված]):</ref><ref>[https://www.mfa.am/hy/interviews-articles-and-comments/2017/04/01/mae-avril2016/7065 «ՀՀ արտաքին գործերի նախարարության հայտարարությունը»] ([https://web.archive.org/save/https://www.mfa.am/hy/interviews-articles-and-comments/2017/04/01/mae-avril2016/7065 արխիվացված]):</ref><ref>[https://artsakhpress.am/arm/news/43385/ «Հայաստանը մնում է ԼՂ անվտանգության երաշխավորը.ԼՂ-ն չի կարող ունենալ ավելի ցածր կարգավիճակ, քան ունի այսօր»] ([https://web.archive.org/save/https://artsakhpress.am/arm/news/43385/ արխիվացված]):</ref>:
Պատմականորեն Արցախի Հանրապետությունը զբաղեցնում է [[Մեծ Հայք]]ի [[Արցախ նահանգ]]ի գրեթե ամբողջ տարածքը, իսկ մասամբինչպես նաև [[Սյունիք (նահանգ)|ՍյունիքնՍյունիք]] ուև [[Ուտիք]]ը։ նահանգների փոքր մասը։ Հայ մեծանուն պատմաբան [[Լեո]]ն Արցախը համեմատել է «հսկայական միջնաբերդի» հետ, առանց որի «անհնար է երևակայել Հայաստանի սրտի, այն է՝ Արարատյան երկրի պաշտպանությունը»<ref>[[Լեո]], «Հայոց պատմություն», Երկերի ժողովածու, հատոր 2, Երևան - 1973, էջ 32-33:</ref>։ Ներկայումս Հանրապետության վերահսկողության տակ է գտնվում նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] կազմի մեջ մտնող [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ]]ը, [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանը]] և հարակից տարածքները։ Արցախն արևմուտքում սահմանակցում է [[Հայաստան]]ին, հարավում՝ [[Իրանի Իսլամական Հանրապետություն|Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը]], իսկ ամբողջ արևելքում՝ [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանական Հանրապետությանը]]։ Մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքը [[Ստեփանակերտ]]ն է, որը նաև երկրի վարչական, մշակութային և տնտեսական կենտրոնն է։ Արցախի աշխարհագրական դիրքը լեռնային է։ Ամենաբարձր կետը [[Գոմշասար]]ն է՝ 3724 մետր բարձրությամբ։
Պատմական աղբյուրներում Արցախն առաջին անգամ հիշատակված է [[մ.թ.ա. 8-րդ դար]]ում` [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] սեպագիր արձանագրություններում: [[Պատմական Հայաստան]]ի այս երկրամասում է [[Հայոց արքաների ցանկ|Մեծ Հայքի արքա]] [[Տիգրան Մեծ]]ը կառուցել [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ քաղաքը]]։ Ուշհինաշխարհյան և վաղմիջնադարյան ժամանակաշրջաններում Արցախը եղել է հայկական թագավորությունների կազմի մեջ, որպես վերջիններիս անբաժան մաս: [[5–րդ դար|5-րդ դարում]] [[Արշակունյաց թագավորության բաժանում|Արշակունյաց թագավորության անկումից]] հետո Արցախում որոշակի ընդմիջումներով պահպանվել են հայկական պետականության բեկորները։ Այս շրջանից ի վեր տեղաբնակները մասնակցել են պարսկական լծի դեմ հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարին։
