«Լենկթեմուր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 48.
Լենկթեմուրը ծնվել է Տրանսոխանիայում Քեշ (ներկայիս Շեհրիսեբզ, [[Ուզբեկստան]]) քաղաքի մոտ՝ 80 կմ [[Սամարղանդ|Սամարղանդից]] հարավ, որի մի մասն այնժամանակ [[Չաղաթայի ուլուս|Չաղաթայի խանության]] մեջ էր մտնում<ref name="Tamerlane">{{cite web|url=http://asianhistory.about.com/od/profilesofasianleaders/p/TimurProf.htm|title=Tamerlane|publisher=AsianHistory|accessdate=1 November 2013}}</ref>։ Նրա անունը իր մայրենի լեզվով չաղաթայերենով նշանակում է «երկաթ» ({{lang-uz|temir}}, {{lang-tr|demir}})<ref>Richard Peters, ''The Story of the Turks: From Empire to Democracy'' (1959), p. 24</ref>։
 
Նա եղել է [[Մոնղոլներ|մոնղոլական]] ցեղերից<ref>"Central Asia, history of [http://search.eb.com/eb/article-73545 Timur]", in [[Encyclopædia Britannica]], Online Edition, 2007. (Quotation:"Under his leadership, Timur united the Mongol tribes located in the basins of the two rivers.")</ref><ref>"[http://search.eb.com/eb/article-26920 Islamic world]", in [[Encyclopædia Britannica]], Online Edition, 2007. Quotation: "Timur (Tamerlane) was of Mongol descent and he aimed to restore Mongol power."</ref> բարլասների անդամ, որը շատ առումներով [[Թյուրքացում|թյուրքացել]] է<ref>Carter V. Findley, ''The Turks in World History'', Oxford University Press, 2005, Oxford University Press, 2005, {{ISBN|978-0-19-517726-8}}, p. 101.</ref><ref>G. R. Garthwaite, ''The Persians'', Malden, {{ISBN|978-1-55786-860-2}}, MA: Blackwell Pub., 2007. ([https://books.google.com/books?id=RpiywbMvG5gC&pg=RA1-PA148&dq=Timur+Turkic+speaking&hl=tr&sig=9tWp001dj7GoDBdAjveeJclsQD8 p.148]) Quotation: "Timur's tribe, the Barlas, had Mongol origins but had become Turkic-speaking ... However, the Barlus tribe is considered one of the original Mongol tribes and there are "Barlus Ovogton" people who belong to Barlus tribe in modern Mongolia."</ref><ref>M.S. Asimov & [[Clifford Edmund Bosworth]], ''History of Civilizations of Central Asia'', [[UNESCO]] Regional Office, 1998, {{ISBN|92-3-103467-7}}, p. 320: "One of his followers was [...] Timur of the Barlas tribe. This Mongol tribe had settled [...] in the valley of Kashka Darya, intermingling with the Turkish population, adopting their religion (Islam) and gradually giving up its own nomadic ways, like a number of other Mongol tribes in Transoxania ..."</ref>։ Նրա հայր Թարաղայը այս ցեղի փոքր ազնվականներից է եղել<ref name="Tamerlane" />։ Այնուամենայնիվ, պատմաբան Բեատրիս Ֆորբս Մանցը նշում է, որ Լենկթեմուրը հավանաբար ավելի ուշ շրջանում հասկացել է իր հոր իրական սոցիալական դիրքը և փորձել է իր հաջողությունները ավելի նշանակալի դարձնել։ Նա նաև ավելացնում է, որ չնայած Թարաղայը առանձնապես հզոր չէր՝ նա բավականին հարուստ և ազդեցիկ էր<ref>Beatrice Forbes Manz, ''Tamerlane and the Symbolism of Sovereignty'' (1988), p. 116</ref>։ Սա պարզ է դառնում այն ժամանակ, երբ 1360 թվականին հոր մահից հետո Լենկթեմուրը վերադարձել է իր ծննդավայր՝ մտահոգվել իր սեփականության ճակատագրով<ref>Sharaf ad-Din Ali Yazdi, ''Zafarnama'' (1424-1428), p. 35</ref>։ Թարաղայի սոցիալական կարևորության մասին նշել է նաև Արաբշահը՝ նկարագրելով նրան՝ իբրև մագնատ Ամիր Հուսեյն Քարաունասի արքունիքում<ref name="Arabshah, p. 4" />։ Դեռ ավելին՝ Մողուլիստանի (Արևելյան Չաղաթայի խանություն) Ամիր Համիդ Քերեյիդի հայրը եղել է Թարաղայի ընկերը<ref>Sharaf ad-Din Ali Yazdi, ''Zafarnama'' (1424-1428), p. 75</ref>։
 
Հետագայում Թեմուրյանների դինաստիական պատմաբանները պնդում են, որ Լենկթեմուրը ծնվել է 1336 թվականի ապրիլի 8-ին, սակայն շատ այլ աղբյուրներում հիշատակված տարիքը կարող էր համապատասխանել 1320-ական թվականներին ծնված անձի։ Մանցը կասկած է հայտնել, որ 1336 թվականը վերագրվել է Լենկթեմուրին միայն այն պատճառով, որ կապ ստեղծվի [[Իլխանություն|Իլխանության]] վերջին ղեկավար [[Հուլավու|Հուլաղու խանի]] ժառանգներից Աբու Սաիդ Բահադուր խանի ժառանգության հետ, ով մահացել է հենց այդ տարում<ref name=":0">{{Cite journal
Տող 56.
|first = Beatrice Forbes
|date = 1988
|journal = [[Iranian Studies (journal)|Iranian Studies]]
|doi = 10.1080/00210868808701711
|pmid =
Տող 109.
|title=Perpetual Happiness: The Ming Emperor Yongle
|edition= 2
|url= https://books.google.com/books?id=aU5hBMxNgWQCpg=PA188 | pages=188–189}}</ref>։ Ոչ Հոգվուի մյուս դեսպանը՝ Չեն Դեվեն (1397), ոչ էլ Յոնգլե կայսեր գահակալության մասին հայտարարող պատվիրակությունը ավելի լավ ընդունելության չեն արժանացել<ref name="tsai188" />։ [[File:Wanli Changcheng-Jiayu guan.jpg|thumb|Ցյաու անցման ամրոցը ամրացվել է, քանզի Մին դինաստիան վախենում էին Լենկթեմուրի հարձակումից<ref name="Turnbull">{{Cite book |title= The Great Wall of China 221 BC-1644 AD |last= Turnbull |first= Stephen |authorlinkauthor= Stephen_Turnbull_(historian) |date=30 January 2007|publisher= [[Osprey Publishing]] |location= |isbn= 978-1-84603-004-8|page= 23|url= https://books.google.com/books?id=umbyD8fIYTAC&pg=PA23#v=onepage&q=&f=false |accessdate=2010-03-26}}</ref>]]
 
Լենկթեմուրը ի վերջո որոշել է նվաճել Չինաստանը։ Այս նպատակով նա դաշինք է կնքել [[Մոնղոլիա|Մոնղոլիայում]] դեռևս պահպանվող մոնղոլական ցեղերի հետ և նախապատրաստվել է ուղևորվել [[Բուխարա]]։ Էնգե խանը ուղարկել է իր թոռ Օլիժեյ Թեմուր խանին, ով Սամաղանդում Թեմուրի արքունիքում գտնվելու ժամանակ իսլամ ընդունելուց հետո հայտնի է եղել նաև «Բույանշիր խան» անունով<ref>C. P. Atwood-Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, ''see: Northern Yuan Dynasty''</ref>։
Տող 129.
== Անհատականություն ==
[[File:Tamerlan.jpg|thumb|Թեմուրյան շրջանի նկարազարդում ]]
Լենկթեմուրը համարվում է ռազմական հանճար և փայլուն մարտավար, ով կարողացել է շատ բարդց քաղաքական իրավիճակներում հաղթանակ տանել և պահպանել իր գերիշխանությունը Կենտրոնական Ասիայի քոչվոր ցեղերի նկատմամբ։ Նա նաև համարվում է արտասովոր խելքի տեր<ref name=":1">{{cite book|last=Manz|first=Beatrice Forbes|title=The rise and rule of Tamerlane|year=1989|publisher=Cambridge University Press|location=|pages=|authorlinkauthor = Beatrice Forbes Manz}}</ref>{{Rp|16}}։ [[Սամարղանդ|Սամարղանդում]] և այլ վայրերում, ուր նա ճանապարհորդում էր, Լենկթեմուրը գիտնականների ուղղորդմամբ շատ կարճ ժամանակում կարողացել է սովորել [[պարսկերեն]], [[մոնղոլերեն]] և [[թուրքերեն]]<ref name="marozzi-2004" />{{rp|9}}(ըստ Ահմադ իբն Արաբշահի Լենկթեմուրը [[արաբերեն]] չի խոսել)<ref name=Fischel>Walter Joseph Fischel, ''Ibn Khaldūn in Egypt: His Public Functions and His Historical Research, 1382–1406; a Study in Islamic Historiography'', University of California Press, 1967, page 51, footnote</ref>։ Լենկթեմուրի ամենակարևոր բնորոշ գծերից է եղել [[Օպորտունիզմ|օպորտունիզմը]]։ Օգտվելով իր թյուրք-մոնղոլական ծագումից՝ Լենկթեմուրը բազմիցս օգտագործել է իսլամական կրոնն ու Մոնղոլական կայսրության օրենքներն ու սովորույթները իր ռազմական նպատակներին և տեղական քաղաքական նկրտումներին հասնելու համար<ref name="marozzi-2004" />։ Լենկթեմուրը բավականին կրթված ղեկավար էր, ով իր ժամանակն անցկացրել է գիտնականների շրջանում՝ նրանց նկատմամբ լինելով հանդուրժողական և առատաձեռն։ Լենկթեմուրը եղել է պարսիկ բանաստեղծ Հաֆեզի ժամանակակիցը և նրանց հանդիպման պատմությունից պարզ է դառնում, որ Լենկթեմուրը [[Հաֆեզ|Հաֆեզին]] կանչել է իր մոտ՝ [[Գազել|գազելում]] գրված հետևյալ տողերի համար՝
 
''Քո այտի սև խալի համար''
Տող 163.
 
==== ''Մալֆուզաթի Թեմուրի'' ====
Մալֆուզաթի Թեմուրի և դրան ավելացված Թուզուքի Թեմուրի գրքերը, որոնք ենթադրաբար Լենկթեմուրի ինքնակենսագրություններն են, ամենայն հավանականությամբ 17-րդ դարում հորինված բաներ են<ref name="EI" /><ref name="iranica-hosayni">{{cite encyclopedia | title=Abū Ṭāleb Ḥosaynī | encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] | accessdate=17 September 2014 | author=Hameed ud-Din | year=2011 | url=http://www.iranicaonline.org/articles/abo-taleb-hosaym-arizi}}</ref>։ Գիտնական Աբու Տալիբ Հոսեյնին 1637-1638 թվականներին ներկայացրել է այս տեքստերը Մուղալի կայսր շահ Ջահանին՝ Լենկթեմուրի հեռավոր ժառանգներից, իբրև թե [[Եմեն|Եմենի]] կայսեր գրադարանում դրանց չաղաթայերեն տեքստը հայտնաբերելուց հետո։ Եմենի և Տրանսոխանիայի միջև հսկայական հեռավորության պատճառով և գրքերի օրիգինալ օրինակների մասին ապացույցների պակասության պատճառով շատ պատմաբաններ այս պատմությունը անհիմն են համարում և կասկածում են, որ Հոսեյնին հորինել է թե՛ տեքստերը, թե՛ դրանց մասին պատմությունը<ref name="iranica-hosayni" />։
 
=== Եվրոպական տեսակետներ ===