«Հունարենի այբուբեն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Փոխվում է էջը 'մինի|400px|Ժամանակակից հունարեն այբուբենը Կատեգորիա:Հունական...'-ով Պիտակ՝ Փոխարինում |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ այբուբեն
| անվանում = Հունարենի այբուբեն
| պատկեր = Greekalphabet.svg
| նկարագրում =
| տեսակ = այբուբեն
| լեզուներ = հունարեն
| ստեղծման վայր =
| տարածք =
| կազմված է =
| գրելաձևը =
| ժամանակաշրջան = մ․թ․ա․ 800 թվական
| ստեղծվել է =
| հեղինակ =
| կարգավիճակ =
| մասն է =
| ժառանգվել է =
| նախորդ =
| հաջորդ =
| եղբայրական համակարգ = Գոթական, Կիրիլյան, Ղպտիական, Հայկական, Հին իտալական, Լատինական, Վրացական այբուբեններ
| ժառանգել է =
| անվանվել է =
| հորինած տիեզերքից =
| ISO = Grek
| յունիկոդ =
| Վիքիպահեստ =
}}
[[Պատկեր:Modern Greek alphabet sample.svg|մինի|400px|Ժամանակակից հունարեն այբուբեն]]
'''Հունարենի այբուբեն''', կիրառվում է [[հունարեն]] գրավոր լեզվում սկսած մ․թ․ա․ 9-րդ դարի վերջ-8-րդ դարի սկիզբ<ref>The date of the earliest inscribed objects; A.W. Johnston, "The alphabet", in N. Stampolidis and V. Karageorghis, eds, ''Sea Routes from Sidon to Huelva: Interconnections in the Mediterranean'' 2003:263-76, summarizes the present scholarship on the dating.</ref>{{sfn|Cook|1987|p=9}}։ Այն ձևավորվել վաղ փյունիկյան այբուբենի հիման վրա<ref>[http://www.arcalog.com/wp-content/uploads/2014/04/Near-Eastern-Chronology-and-the-development-of-the-Greek-Alphabet.pdf The Development of the Greek Alphabet within the Chronology of the ANE] (2009), Quote: "Naveh gives four major reasons why it is universally agreed that the Greek alphabet was developed from an early Phoenician alphabet.<br />1 According to Herodutous "the Phoenicians who came with Cadmus... brought into Hellas the alphabet, which had hitherto been unknown, as I think, to the Greeks."<br />2 The Greek Letters, alpha, beta, gimmel have no meaning in Greek but the meaning of most of their Semitic equivalents is known. For example, 'aleph' means 'ox', 'bet' means 'house' and 'gimmel' means 'throw stick'.<br />3 Early Greek letters are very similar and sometimes identical to the West Semitic letters.<br />4 The letter sequence between the Semitic and Greek alphabets is identical. (Naveh 1982)"</ref> և առաջին այբուբենն էր, որ ինչպես բաղաձայնների, այնպես էլ ձայնավորների համար ուներ առանձին գրային նշաններ։ [[Արխաիկ Հունաստան|Արխաիկ]] և վաղ [[Դասական Հունաստան|Դասական]] ժամանակաշրջաններում հունարենի այբուբենը ունեցել է մի քանի տեղական տարբերակներ, բայց մ․թ․ա․ 4-րդ դարավերջին էվկլիդյան այբուբենը՝ բաղկացած 24 տառից, որ դասավորված էին ալֆայից օմեգա, դառնում է հիմնական այբուբեն և հենց այս տարբերակը մինչ օրս գործածվում է հունարեն գրավոր լեզվում։ 24 տառերն են՝ {{lang|el|[[Α]] α}}, {{lang|el|[[Β]] β}}, {{lang|el|[[Γ]] γ}}, {{lang|el|[[Δ]] δ}}, {{lang|el|[[Ε]] ε}}, {{lang|el|[[Ζ]] ζ}}, {{lang|el|[[Η]] η}}, {{lang|el|[[Θ]] θ}}, {{lang|el|[[Ι]] ι}}, {{lang|el|[[Κ]] κ}}, {{lang|el|[[Λ]] λ}}, {{lang|el|[[Μ]] μ}}, {{lang|el|[[Ν]] ν}}, {{lang|el|[[Ξ]] ξ}}, {{lang|el|[[Ο]] ο}}, {{lang|el|[[Π]] π}}, {{lang|el|[[Ρ]] ρ}}, {{lang|el|[[Σ]] σ}}/ς, {{lang|el|[[Τ]] τ}}, {{lang|el|[[Υ]] υ}}, {{lang|el|[[Φ]] φ}}, {{lang|el|[[Χ]] χ}}, {{lang|el|[[Ψ]] ψ}} և {{lang|el|[[Ω]] ω}}։
Հունարենի այբուբենը [[Լատիներենի այբուբեն|լատինական]] և [[Կյուրեղագիր այուբեն|կիրիլյան]] այբուբենների նախնին է{{sfn|Coulmas|1996|p=}}։ Ինչպես լատինական և կիրիլյան այբուբենները հունական այբուբենը ևս ամեն մի տառի համար ունի առանձին գրանիշ։ Լատինական այբուբենի հետ զուգահեռ հունական այբուբենում ևս ձևավորվել է մեծատառ-փոքրատառ համակարգը։ Որոշ տառերի ձայնային արժեքները և պայմանական տառադարձումները տարբերվում են հին և ժամանակակից հունարենում, քանի որ հունարենի արտասանությունը մ․թ․ա․ 5-րդ դարից մինչև մեր օրերը ենթարկվել է զգալի փոփոխությունների։ Տարբեր էին նաև հին և ժամանակակից հունարենի տարբերանշանները։ Բացի նրանից, որ հունարենի այբուբենը կիրառվում է հունարեն գրավոր լեզվում, նրա և հին և նոր տարբերակները հավասարապես կիրառվել և կիրառվում են մաթեմատիկայում, գիտության մեջ և մի շարք այլ բնագավառներում որպես տեխնիկական սիմվոլների և նշանների աղբյուր։
== Տառեր ==
=== Հնչյունային արժեքներ ===
{|cellspacing="0" cellpadding="10" style="text-align:center;"
|style="vertical-align:top;"|
{|class="wikitable"
|-
!rowspan="2"|Տառ !! rowspan="2" |Տառի անվանում
!colspan="2"|Հին արտասանություն
!colspan="2"|Ժամանակակից արտասանություն
|-
! {{smaller|IPA<ref name="woodard_2008_15">{{harvnb|Woodard|2008|pp=15–17}}</ref>}}
! Արևմտյան եվրոպական մոտավոր համարժեք
! {{smaller|IPA<ref name="holton_1998_31">{{harvnb|Holton|Mackridge|Philippaki-Warburton|1998|p=31}}</ref>}}
! Արևմտյան եվրոպական մոտավոր համարժեք
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Α α}} ||alpha (ալֆա) || Կարճ՝ {{IPAblink|a}}<br>Երկար՝ {{IPAblink|aː}}||Կարճ՝ ինչպես անգլերենում await<ref name="KellerRussell2012p5"/>-ի -ին տառը<br>Երկար՝ father<ref name="KellerRussell2012p5"/>-ի ա-ն ||{{IPAblink|ɐ|a}} ||a ինչպես անգլերեն father<ref name="Adams1987pp67">{{harvnb|Adams|1987|pages=6–7}}</ref>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Β β}} ||beta (բետա) ||{{IPAblink|b}}<ref name="Mastronarde2013p10">{{harvnb|Mastronarde|2013|page=10}}</ref><ref name="KellerRussell2012p5"/> || b-ն ինչպես անգլերեն better<ref name="Groton2013p10">{{harvnb|Groton|2013|page=3}}</ref><ref name="Mastronarde2013p10"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում ||{{IPAblink|v}} || v ինչպես անգլերեն vote<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Γ γ}} ||gamma (գամմա) ||{{IPAblink|ɡ}}<br> {{lang|el|γ}}, {{lang|el|κ}}, {{lang|el|ξ}}, {{lang|el|χ}}-ից առաջ {{IPAblink|ŋ}} և հնարավոր է {{lang|el|μ}}|| g-ն get<ref name="Mastronarde2013p10"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում<br> {{lang|el|γ}}, {{lang|el|κ}}, {{lang|el|ξ}}, {{lang|el|χ}} և հնարավոր է {{lang|el|μ}}<ref name="Mastronarde2013p10"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>-ից առաջ, ինչպես անգլերեն sing-ում ||{{IPAblink|ɣ}} ~ {{IPAblink|ʝ}},<br> {{IPAblink|ŋ}}<ref group="ex">For example, ε'''γ'''γραφή.</ref> ~ {{IPAblink|ɲ}}<ref group="ex">For example, ε'''γ'''γεγραμμένος.</ref> || g ինչպես իսպաներեն lago կամ y ինչպես անգլերեն yellow<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Δ δ}} ||delta (դելտա) ||{{IPAblink|d}} || d-ն delete<ref name="Groton2013p10"/><ref name="Mastronarde2013p10"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում ||{{IPAblink|ð}} || th ինչպես անգլերեն then<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Ε ε}} ||epsilon (էփսիլոն) ||{{IPAblink|e}} || e-ն pet<ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում ||{{IPAblink|e}} || e ինչպես անգլերեն pet<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
<!--Voiced alveolar affricate-->
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Ζ ζ}} ||zeta (զետա) ||{{IPA|[zd]}} <small>կամ հնարավոր է {{IPAblink|dz}}</small>|| sd-ն wisdom-ում<br>կամ երբեմն dz, ինչպես adze<ref name="hinge">{{harvnb|Hinge|2001|pp=212–234}}</ref><ref name="KellerRussell2012pp56">{{harvnb|Keller|Russell|2012|pages=5–6}}</ref>-ում ||{{IPAblink|z}} || z ինչպես անգլերեն zoo<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Η η}} ||eta (էտա) ||{{IPAblink|ɛː}} ||ê-ն, ինչպես ֆրանսերեն tête<ref name="Mastronarde2013p11"/>-ում ||{{IPAblink|i}} || i ինչպես անգլերեն machine<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Θ θ}} ||theta (թետա) ||{{IPAblink|tʰ}} || t-ն անգլերեն top<ref name="Mastronarde2013p11"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում ||{{IPAblink|θ}} ||th ինչպես անգլերեն thin<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Ι ι}} ||iota (յոտա) || Կարճ՝ {{IPAblink|i}}<br>Երկար՝ {{IPAblink|iː}}||Կարճ i, ինչպես ֆրանսերեն vite<ref name="Mastronarde2013p11"/>-ում<br>Երկար i ինչպես անգլերեն machine<ref name="Adams1987pp67"/>-ում||{{IPAblink|i}}, {{IPAblink|ç}},<ref group="ex">For example, πάπ'''ι'''α.</ref> {{IPAblink|ʝ}},<ref group="ex">For example, β'''ι'''α.</ref> {{IPAblink|ɲ}}<ref group="ex">For example, μ'''ι'''α.</ref> || i ինչպես անգլերեն machine<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Κ κ}} ||[[kappa]] (կապպա) ||{{IPAblink|k}} || k, ինչպես անգլերենում<ref name="Mastronarde2013p11"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>||{{IPAblink|k}} ~ {{IPAblink|c}} || k ինչպես անգլերեն<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Λ λ}} ||la(m)bda (լամբդա) ||{{IPAblink|l}} || l, ինչպես անգլերեն lantern<ref name="Groton2013p10"/><ref name="Mastronarde2013p12"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում ||{{IPAblink|l}} || l ինչպես անգլերեն lantern<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Μ μ}} ||mu (մյու) ||{{IPAblink|m}} || m, ինչպես անգլերեն music<ref name="Groton2013p10"/><ref name="Mastronarde2013p12"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում ||{{IPAblink|m}} || m ինչպես անգլերեն music<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Ν ν}} ||nu (նյու) ||{{IPAblink|n}} || n, ինչպես անգլերեն net<ref name="Mastronarde2013p12"/>-ում ||{{IPAblink|n}} || n ինչպես անգլերեն net<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Ξ ξ}} ||xi (քսի) ||{{IPA|[ks]}} || x, ինչպես անգլերեն fox<ref name="Mastronarde2013p12"/>-ում ||{{IPA|[ks]}} || x ինչպես անգլերեն fox<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Ο ο}} ||omicron (օմիկրոն) ||{{IPAblink|o}} || o, ինչպես գերմաներեն Gott<ref name="Mastronarde2013p12"/>-ում ||{{IPAblink|o}} || o ինչպես գերմաներեն Gott, անգլերեն soft<ref name="Adams1987pp67"/>- նման
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Π π}} ||pi (պի) ||{{IPAblink|p}} || p, ինչպես անգլերեն top<ref name="Mastronarde2013p12"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում ||{{IPAblink|p}} || p ինչպես անգլերեն top<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Ρ ρ}} ||rho (ռո) ||{{IPAblink|r}} || հայերեն ռ ||{{IPAblink|r}} || հայերեն ռ
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Σ σ/ς, Ϲ ϲ}}
|sigma (սիգմա) ||{{IPAblink|s}}<br> {{lang|el|β}}, {{lang|el|γ}} կամ {{lang|el|μ}}-ից առաջ {{IPAblink|z}}|| s, ինչպես անգլերեն soft<ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում<br> s, ինչպես անգլերեն muse -ում, երբ գտնվում է {{lang|el|β}}, {{lang|el|γ}}, {{lang|el|μ}}<ref name="Mastronarde2013p12"/>-ից առաջ ||{{IPAblink|s}} ~ {{IPAblink|z}} || s ինչպես անգլերեն soft<ref name="Adams1987pp67"/> կամ s ինչպես անգլերեն muse
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Τ τ}} ||tau (տաու) ||{{IPAblink|t}} || t, ինչպես անգլերեն coat<ref name="Mastronarde2013p12"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>-ում ||{{IPAblink|t}} || t ինչպես անգլերեն coat<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Υ υ}} ||upsilon (ուփսիլոն) || Կարճ՝ {{IPAblink|y}}<br>Երկար՝ {{IPAblink|yː}}||Կարճ u, ինչպես lune<br>Երկար u ինչպես ֆրանսերեն ruse<ref name="Mastronarde2013p12"/>||{{IPAblink|i}} || i ինչպես անգլերեն machine<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Φ φ}} ||phi (ֆի) ||{{IPAblink|pʰ}} || p ինչպես անգլերեն pot<ref name="Mastronarde2013p13">{{harvnb|Mastronarde|2013|page=13}}</ref>||{{IPAblink|f}} || f ինչպես անգլերեն five<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Χ χ}} ||chi (խի) ||{{IPAblink|kʰ}} ||c ինչպես անգլերեն cat<ref name="KellerRussell2012p5"/>||{{IPAblink|x}} ~ {{IPAblink|ç}} || ch ինչպես շվեդերեն loch ~ ch ինչպես գերմաներեն ich
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Ψ ψ}} ||psi (փսի) ||{{IPA|[ps]}} || ps ինչպես անգլերեն lapse<ref name="Mastronarde2013p13"/><ref name="KellerRussell2012p5"/>||{{IPA|[ps]}} || ps ինչպես անգլերեն lapse<ref name="Adams1987pp67"/>
|-
|style="font-size:120%;"|{{lang|el|Ω ω}} ||omega (օմեգա) ||{{IPAblink|ɔː}} || aw ինչպես անգլերեն saw<ref name="KellerRussell2012p5"/>||{{IPAblink|o̞|o}} || o ինչպես գերմաներեն Gott, նման անգլերենի soft<ref name="Adams1987pp67"/>-ին
|}
|}
Բաղաձայն հնչյունների շարքում բոլոր տառերը, որ արտահայտում են ձայնեղ պայթական {{IPA|/b, d, g/}} և շնչեղ պայթական {{IPA|/pʰ, tʰ, kʰ/}} հին հունարենում համապատասխանում են ժամանակակից հունարենի շփական հնչյուններին։ Բաղաձայնները հետևյալն են․
{| class="wikitable"
|-
!rowspan="2"|
!colspan="3"|Նախկին ձայնեղ պայթականներ
!colspan="3"|Նախկին շնչեղներ
|- style="font-size: smaller;"
!Տառ
!Հին
!Ժամանակակից
!Տառ
!Հին
!Ժամանակակից
|-
|Շրթնային
|{{lang|el|Β β}}
|<blockquote>b</blockquote>
|v
|{{lang|el|Φ φ}}
|p<sup>h</sup>
|f
|-
|Ատամնային
|{{lang|el|Δ δ}}
|d
|/ð/
|{{lang|el|Θ θ}}
|t<sup>h</sup>
|/θ/
|-
|Հետնային
|{{lang|el|Γ γ}}
|g
|{{IPAblink|ɣ}} ~ {{IPAblink|ʝ}}
|{{lang|el|Χ χ}}
|k<sup>h</sup>
|{{IPAblink|x}} ~ {{IPAblink|ç}}
|}
Ժամանակակից հունարենի ձայնային արժեքները արտացոլում են հետդասական հունարենի ձայնավորների համակարգի արմատական պարզեցումը՝ միավորելով հին տարբեր հնչույթներ և կրճատելով դրանց թիվը։ Սա ձայնավոր տառերի որոշ խմբերի այսօր թույլ է տալիս արտահայտել նմանատիպ հնչյունները։ Ժամանակակից հունարենի ուղղագրությունը նմանանտիպ շատ դեպքերում պահպանում է պատմական, հին արտասանությունը։ Որպես արդյունք ժամանակակից հունարեն բառերի գրությունը հաճախ կախված չէ արտասանությունից, մինչդեռ հակառակ իրավիճակում՝ ուղղագրությունից դեպի արտասանություն, սովորաբար կանխատեսելի է և կանոնավոր։
Հետրյալ ձայնավոր տառերը և տառակապակցությունները ներառում են վերոնշյալ միավորումները․
{| class="wikitable"
|-
!Տառ !! Հին !! Ժամանակակից !! Տառ !! Հին !! Ժամանակակից
|-
|{{lang|el|Η η}} ||ε || rowspan="6" |>i ||{{lang|el|Ω ω}} ||ɔː || rowspan="2" |> o
|-
|{{lang|el|Ι ι}} ||i ||{{lang|el|Ο ο}} ||o
|-
|{{lang|el|ΕΙ ει}} ||{{IPA|eː}} ||{{lang|el|Ε ε}} ||e || rowspan="2" |> e
|-
|{{lang|el|Υ υ}} ||u> y ||{{lang|el|ΑΙ αι}} ||{{IPA|ai}}
|-
|{{lang|el|ΟΙ οι}} ||{{IPA|oi}} > y || colspan="3" |
|-
|{{lang|el|ΥΙ υι}} ||{{IPA|yː}} > y || colspan="3" |
|}
Ժամանակակից հունախոսները սովորաբար գործածում են ժամանակակից նույն սիմվոլ-հնչյունները նաև պատմական հունարեն ընթերցելիս։ Օտար երկրներում հին հունարեն ուսանողները կարող են կիրառել հին հունարենի ընթերցման պայմանական մոտեցումները։
=== Տառակապակցություններ և տառամիացություններ ===
Որոշ տառակապակցություններ ունեն հատուկ պայմանական ձայնային արժեքներ, որոնք տարբերվում են իրենց առանձին բաղադրիչներից։ Դրանց մեջ կան ձայանվոր հնչյունների որոշ տառակապակցությոններ, որոնք այժմ դարձել են մոնոֆոններ (միաձայններ)։ Հետևյալ 4-ից՝ {{angle bracket|{{lang|el|ει}}, αι, οι, υι,}} բացի այս 2-ը՝ {{angle bracket|{{lang|el|ηι, ωι}}}} և սա՝ {{angle bracket|{{lang|el|ου}}}} արտասանվում են {{IPA|/u/}}. Հին հունարենի դիֆտոնգները՝ {{angle bracket|{{lang|el|αυ}}}}, {{angle bracket|{{lang|el|ευ}}}} և {{angle bracket|{{lang|el|ηυ}}}} ժամանակակից հունարենում կարդացվում են {{IPA|[av]}}, {{IPA|[ev]}} և {{IPA|[iv]}}։ Որոշ դեպքերում նրանք դառնում են համապատասխանաբար {{IPA|[af]}}, {{IPA|[ef]}} և {{IPA|[if]}}<ref>Additionally, the more ancient combination {{angle bracket|{{lang|el|ωυ}}}} or {{angle bracket|{{lang|el|ωϋ}}}} can occur in ancient especially in [[Ionic Greek|Ionic]] texts or in personal names.</ref>։ Ժամանակակից հունարենի բաղաձայնների կապակցություններ {{angle bracket|{{lang|el|μπ}}}} և {{angle bracket|{{lang|el|ντ}}}} համապատասխանաբար փոխարինում են {{IPA|[b]}} և {{IPA|[d]}} (կամ {{IPA|[mb]}} և {{IPA|[nd]}}) հնչյուններին, {{angle bracket|{{lang|el|τζ}}}}-ն {{IPA|[dz]}}-ին իսկ {{angle bracket|{{lang|el|τσ}}}}-ն՝ {{IPA|[t͡s]}}-ին. Ի հավելումն, և՛ հին հունարենում, և՛ ժամանակակից հունարենում {{angle bracket|{{lang|el|γ}}}} տառը մեկ այլ ետնալեզվային բաղաձայնից առաջ փոխարինում է ետնալեզվային ռնգային {{IPA|[ŋ]}}-ին, իսկ {{angle bracket|{{lang|el|γγ}}}} և {{angle bracket|{{lang|el|γκ}}}} կարդացվում են անգլերեն {{angle bracket|ng}}-ի նման։ Նույն կերպ {{angle bracket|{{lang|el|μπ}}}}, {{angle bracket|{{lang|el|ντ}}}} և {{angle bracket|{{lang|el|γκ}}}} կիրառվում են {{IPA|[g]}}-ի փոխարեն.Կան նաև {{angle bracket|{{lang|el|γχ}}}} և {{angle bracket|{{lang|el|γξ}}}} կապակցություններ։
{| class="wikitable"
|-
!Կապակցություն
!Արտասանություն
!Այլ արտասանություն
|-
|{{angle bracket|{{lang|el|αυ}}}}
|{{IPA|[av]}}
|{{IPA|[af]}}
|-
|{{angle bracket|{{lang|el|ευ}}}}
|{{IPA|[ev]}}
|{{IPA|[ef]}}
|-
|{{angle bracket|{{lang|el|ηυ}}}}
|{{IPA|[iv]}}
|{{IPA|[if]}}
|-
|{{angle bracket|{{lang|el|μπ}}}}
|{{IPA|[b]}}
|
|-
|{{angle bracket|{{lang|el|ντ}}}}
|{{IPA|[d]}}
|
|-
|{{angle bracket|{{lang|el|τζ}}}}
|{{IPA|[dz]}}
|
|-
|{{angle bracket|{{lang|el|τσ}}}}
|{{IPA|[t͡s]}}
|
|}
=== Տարբերակիչ նշաններ ===
Հին հունարենի համար սովորաբար օգտագործվել է բազմատոն ուղղագրություն։ Յուրաքանչյուր բառի շեշտված ձայնավորը կրում է առոգանության 3 նշաններից մեկը՝ բարձր շեշտ ({{Big|{{lang|grc|ά}}}}), հանդիսավոր շեշտ ( {{Big|{{lang|grc|ὰ}}}} ) և կոչական շեշտ ({{Big|{{lang|grc|α̃}}}} կամ {{big|{{lang|grc|α̑}}}}). Այս նշանները նախապես նախագծվել են հին հունարենի հնչյունաբանական առոգանության շեշտի տարբեր ձևերը տեսակները նշելու համար։ Ժամանակի ընթացքում նրանց կիրառությունը դարձավ պայմանական և պարտադիր հունարեն գրական լեզվում, ուշ հնադարում առոգանության շեշտը դարձավ ընդգծված շեշտ, այնուամենայնիվ այս 3 շեշտերը ընդհանրապես չեն համապատասխանում ներկայիս արտասանության հնչյունական տարբերություններին։ Ցանկացած բառի սկզբնական ձայնավոր պետք է կրի այս 2 այսպես կոչված «շնչառական նշաններից» մեկը՝ կոպիտ շնչառական ({{Big|{{lang|grc|ἁ}}}}), որ նշում է {{IPA|/h/}} ձայնը բառասկզբում, կամ հարթ շնչառական ({{Big|{{lang|grc|ἀ}}}}), որ նշում է {{IPA|/h/}}-ի բացակայությունը։ rho (ρ) տառը ձայնավոր չէ, սակայն կրում է կոպիտ շնչառական շեշտ բառասկզբյան դիրքում։ Եթե rho-ն կրկնակի է բառի մեջ առաջին {{lang|el|ρ}} միշտ կրում է հարթ շնչառական շեշտ, իսկ երկրորդը՝ կոշտ շնչառական (ῤῥ) և գրադարձումը լինում է հետևյալ կերպ՝ rrh։
The vowel letters {{angle bracket|{{lang|el|α, η, ω}}}} ձայնավորները կրում են լրացուցիչ տարբերանշաններ, այսպես կոչված յոտա ստորագրություն, որը իրենից ներկայացնում է փոքրիկ ուղղահայաց գծիկ {{angle bracket|{{lang|el|ι}}}}։ Այս յոտան ներկայացնում է երկար դիֆտոնգները՝ {{angle bracket|{{lang|el|ᾱι, ηι, ωι}}}} ({{IPA|/aːi, ɛːi, ɔːi/}}), որոնք հին ժամանակներում դարձել են մոնոֆոններ։
Հունարենի մեկ այլ տարբերանշան է երկձայն տառի հնչյունների բաժանման նշանը՝ ({{big|{{lang|grc|¨}}}}), որ ցույց է տալիս դադար։ Այս տարբերանշանների համակարգը հիմնել է Արիստոֆանեսը Բյուզանդիոնից (Կոստանդնուպոլիս), ով մ․թ․ա․ 3-րդ դարում աշխատել է [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայի]] թանգարանում{{sfn|Dickey|2007|pages=92–93}}։ Արիստոֆանեսը առաջինն էր նաև, որ բանաստեղծությունը բաժանեց տողերի, այն արձակից վերածելով չափածոյի, նաև ստեղծեց տեքստային քննադատության նշաններ{{sfn|Dickey|2007|page=93}}։ 1982 թվականին նոր պարզեցված ուղղագրությունը (հայտնի է որպես «մոնոտոն») Հունաստանը պաշտոնապես ընդունել է ժամանակակից հունարենի գրության համար։ Այն կիրառում է միայն 1 շեշտային նշան՝ բարձր շեշտը (այս կոնտեքստում հայտնի է որպես tonos), որ շեշտում է բազմավակ բառերի վանկերից մեկը և երբեմն ձայնավոր տառերի զույգերում առանձնացնում է դիֆտոնգները տառակապակցությունների ընթերցումից՝ ստեղծելով միատոն համակարգ, որ շատ նման է [[Իսպաներեն|իսպաներենում]] գործածվող շեշտային համակարգին։ Բազմատոն համակարգը դեռևս պայմանականորեն կիրառվում է հին հունարենի գրության համար, բացի այդ գրատպության և հիմնականում պահպանողական գրողների մոտ ժամանակակից Հունաստանում կարելի է հանդիպել նրա կիրառությանը։
Չնայած տարբերանշանային չէ, բայց ստորակետը կատարում է նույն գործառույթը, ինչ «լուռ տառերը» հունարեն որոշ բառերում՝ սկզբունքորեն տարբերակելով ό,τι (ó,ti «որևէ») ότι (óti, «որ»)-ից<ref name="nicky">Nicolas, Nick. "[http://www.tlg.uci.edu/~opoudjis/unicode/punctuation.html Greek Unicode Issues: Punctuation] {{webarchive|url=https://archive.is/20120806003722/http://www.tlg.uci.edu/~opoudjis/unicode/punctuation.html |date=2012-08-06 }}". 2005. Accessed 7 Oct 2014.</ref>։
=== Հռոմեականացում ===
Հունարեն տեքստը կամ հունական անունը լատինատառ դարձնելու բազմաթիվ մեթոդներ կան{{sfn|Verbrugghe|1999|pages=499–511}}։ Դասական հունարենի անվանման ձևը պայմանականորեն վերարտադրվել է անգլերենում՝ հենվելով հին ժամանակներում լատիներեն մտած հունարեն փոխառությունների վրա{{sfn|Verbrugghe|1999|pages=499–502}}։ Այս համակարգում {{angle bracket|{{lang|el|κ}}}} փոխարինվում է {{angle bracket|c}} -ով {{angle bracket|{{lang|el|αι}}}} և {{angle bracket|{{lang|el|οι}}}} դիֆտոնգները համապատասխանաբար ներկայանում են որպես {{angle bracket|ae}} և {{angle bracket|oe}} (կամ {{angle bracket|æ,œ}}), {{angle bracket|{{lang|el|ει}}}} և {{angle bracket|{{lang|el|ου}}}} պարզեցվում են համապատասխանաբար որպես {{angle bracket|i}} և {{angle bracket|u}}{{sfn|Verbrugghe|1999|pages=499–502, 510–511}}։ Հարթ շնչառական նշանները հիմանականում անտեսվում են, իսկ կոշտ շնչառական նշանները սովորաբար ներկայանում են որպես {{angle bracket|h}}{{sfn|Verbrugghe|1999|pages=499–502, 509}}։ Հին հունարենի ժամանակակից գիտական գրադարձման մեջ {{angle bracket|{{lang|el|κ}}}} սովորաբար հանդես է գալիս որպես {{angle bracket|k}}, իսկ {{angle bracket|{{lang|el|αι}}, οι, ει, ου}} ձայնավորների կապակցությունները համապատասխանաբար որպես {{angle bracket|ai, oi, ei, ou}}{{sfn|Verbrugghe|1999|pages=499–511}}։ {{angle bracket|{{lang|el|θ}}}} և {{angle bracket|{{lang|el|φ}}}} տառերը հիմնականում հանդես են գալիս որպես {{angle bracket|th}} և {{angle bracket|ph}}, {{angle bracket|{{lang|el|χ}}}} կամ որպես {{angle bracket|ch}} կամ {{angle bracket|kh}}, բառասկզբի {{angle bracket|{{lang|el|ρ}}}} որպես {{angle bracket|rh}}{{sfn|Verbrugghe|1999|pages=510–511}}։
Ժամանակակից հունարենում գոյություն ունեն տառադարձման շատ տարբեր ձևեր{{sfn|Verbrugghe|1999|pages=505–507, 510–511}}։ Այս տարբերությունը լայնորեն հենվում է նրա վրա, թե ինչքան մոտ են դրանք հին հունական գրադարձման համակարգի պայամանական տառային կապակցություններին և ինչ աստիճանի է իրականացվում՝ ճշգրիտ տառ-տառ գրադարձում, թե ավելի հնչյունական տառադարձում{{sfn|Verbrugghe|1999|pages=505–507, 510–511}}։ Ստանդարտացված նախկին տառադարձման համակարգը սահմանվել է Միջազգային տառադարձման համակարգի{{sfn|Verbrugghe|1999|pages=505–507, 510–511}}<ref name="ISO843">{{cite web|title=ISO 843:1997 (Conversion of Greek characters into Latin characters)|author=ISO|authorlink=International Organization for Standardization|year=2010}}</ref>, ՄԱԿ-ի աշխարհագրական անվանումներ փորձագետների<ref>{{cite web|title=Greek|url=http://www.eki.ee/wgrs/rom1_el.htm|author=UNGEGN Working Group on Romanization Systems|accessdate=2012-07-15|year=2003}}</ref>, Գրադարանների կոնգրեսի<ref>{{cite web|title=Greek (ALA-LC Romanization Tables)|year=2010}}</ref> կողմից։
{|class="wikitable"
|-
!scope="col" | Տառ
!scope="col" | Ավանդական լատինական տառադարձում
|-
| {{lang|el|Α α}}
| A a{{sfn|Verbrugghe|1999|page=510}}
|-
| {{lang|el|Β β}}
| B b{{sfn|Verbrugghe|1999|page=510}}
|-
| {{lang|el|Γ γ}}
| G g{{sfn|Verbrugghe|1999|page=510}}
|-
| {{lang|el|Δ δ}}
| D d{{sfn|Verbrugghe|1999|page=510}}
|-
| {{lang|el|Ε ε}}
| E e{{sfn|Verbrugghe|1999|page=510}}
|-
| {{lang|el|Ζ ζ}}
| Z z{{sfn|Verbrugghe|1999|page=510}}
|-
| {{lang|el|Η η}}
| Ē ē{{sfn|Verbrugghe|1999|page=510}}
|-
| {{lang|el|Θ θ}}
| Th th{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Ι ι}}
| I i{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Κ κ}}
| C c, K k{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Λ λ}}
| L l{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Μ μ}}
| M m{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Ν ν}}
| N n{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Ξ ξ}}
| X x{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Ο ο}}
| O o{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Π π}}
| P p{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Ρ ρ}}
| R r, Rh rh{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Σ σ}}/ς
| S s{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Τ τ}}
| T t{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Υ υ}}
| Y y, U u{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Φ φ}}
| Ph ph{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Χ χ}}
| Ch ch, Kh kh{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Ψ ψ}}
| Ps ps{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|-
| {{lang|el|Ω ω}}
| Ō ō{{sfn|Verbrugghe|1999|page=511}}
|}
== Պատմություն ==
=== Ծագում ===
[[File:Dipylon Inscription.JPG|thumb|[[Dipylon inscription]], one of the oldest known samples of the use of the Greek alphabet, ]]
[[Միկենյան քաղաքակրթություն|Միկենյան]] ժամանակաշրջանում՝ մ․թ․ա․ 16-12-րդ դարերում, վաղ հունարենի, որ հայտնի է որպես միկենյան հունարեն, գրության համար գործածվում էր Գծային B (Linear B) համակարգը։ Այս գրային համակարգը, որ չի համապատասխանում հունարեն այբուբենին, վերջին անգամ թվագրվում է մ․թ․ա․ 13-րդ դար։ Մ․թ․ա․ 13-րդ դարավերջին արդեն ձևավորվում է հունական այբուբենը{{sfn|Johnston|2003|pages=263–276}}։ 2 գրային համակարգերի համաժամանակյա գործածության շրջանը, երբ ոչ հունարեն տեքստեր էին վկայագրվում, հայտնի է որպես հունարենի մութ դարեր։ Հույները այբուբենը համապատասխանեցրին վաղ փյունիկյան այբուբենին, որ սերտ կապերո ունի արևմտասեմական լեզուների համար գործածվող գրերի հետ։ Չնայած փյունիկյան այբուբենում բաղաձայնները սահմանափակ են։ Երբ այն համապատասխանեցվում էր հունական գրին, որոշ բաղաձայններ հարմարեցվել են ձայնավորներին։ Ե՛վ ձայնավորների, և՛ բաղաձայնների կիրառումով հունարեն այբեբենը դարձրավ առաջինը նեղ իմաստով{{sfn|Coulmas|1996|p=}} որպես սեմական լեզուներում կիրառվող աբջադներից (առանց ձայնավորի այբուբեն) տարբերվող, առանձնահատուկ այբուբեն{{sfn|Daniels|Bright|1996|p=4}}։
[[File:NAMA Alphabet grec.jpg|thumb|right|Early Greek alphabet on pottery in the [[National Archaeological Museum of Athens]]]]
Հունարենը սկզբում վերցրել էր փյունիկյան այբուբենի բոլոր 22 տառերը։ 5-ը վերանշանակվել էին ձայնավոր հնչյունների նշման համար․ սահուն բաղաձայններ {{IPA|/j/}} (yodh)-ը և {{IPA|/w/}} (waw)-ը օգտագործվել են որպես [i] համապատասխանաբար (Ι, iota) և [u] (Υ, upsilon)-ի համար։ Կոկորդային ավարտուն բաղաձայն {{IPA|/ʔ/}} ({{!}}aleph)-ը օգտագործվել է [a] (Α, alpha)-ի համար, ֆարինգենյան {{IPA|/ʕ/}} (ʿayin)-ը փոխարինվել է [o] (Ο, omicron)-ով, {{IPA|/h/}} (he) տառը դարձել է [e] (Ε, epsilon)-ով։ waw-ի կրկնակը փոխառվել է [w] բաղաձայնի համար (Ϝ, digamma)։ Ուժեղ կոկորդային {{IPA|/ħ/}} (heth)-ն հունարենի տարբեր բարբառների կողմից փոխառվել է 2 տարբեր գործառույթների համար՝ որպես տառ /h/ (Η, heta)-ի համար այն բարբառների կողմից, որոնք ունեն այդ տառը, և որպես լրացուցից ձայնավոր տառ երկար {{IPA|/ɛː/}} (Η, eta)-ի համար բաղաձայնների պակաս ունեցող բարբառների կողմից։ 7-րդ երկար ձայնավոր {{IPA|/ɔː/}} (Ω, omega)-ի համար ստեղծվեց նոր տառ։
Հունարենը ավելացրել է նաև 3 բաղաձայն հնչյուններ իր շնչեղ պայթական ձայների և բաղաձայնների խմբերի համար՝ Φ (phi) {{IPA|/pʰ/}}-ի համար, Χ (chi) {{IPA|/kʰ/}}-ի համար և Ψ (psi) {{IPA|/ps/}}-ի համար։
Արևմտյան հունարենի տարբերակներում Χ գործածվում է {{IPA|/ks/}} և Ψ {{IPA|/kʰ/}}-ի փոխարեն։ Այս տառերի ծագումը վիճելի է։
<div style="float:none;">
{|class="wikitable" style="float:left;"
|-
!colspan="3"|Փյունիկյան
!colspan="4"|Հունական
|-
|[[File:Phoenician aleph.svg|x12px]]
|aleph
|/ʔ/
|
|Α
|alpha
|
|-
|[[File:Phoenician beth.svg|x12px]]
|beth
|/b/
|
|Β
|beta
|
|-
|[[File:Phoenician gimel.svg|x12px]]
|gimel
|/ɡ/
|
|Γ
|gamma
|
|-
|[[File:Phoenician daleth.svg|x12px]]
|daleth
|/d/
|
|Δ
|delta
|
|-
|[[File:Phoenician he.svg|x12px]]
|he
|/h/
|
|Ε
|epsilon
|
|-
|[[File:Phoenician waw.svg|x12px]]
|waw
|/w/
|
|Ϝ
|(digamma)
|
|-
|[[File:Phoenician zayin.svg|x12px]]
|zayin
|/z/
|
|Ζ
|zeta
|
|-
|[[File:Phoenician heth.svg|x12px]]
|heth
|/ħ/
|
|Η
|eta
|
|-
|[[File:Phoenician teth.svg|x12px]]
|teth
|/tˤ/
|
|Θ
|theta
|
|-
|[[File:Phoenician yodh.svg|x12px]]
|yodh
|/j/
|
|Ι
|iota
|
|-
|[[File:Phoenician kaph.svg|x12px]]
|kaph
|/k/
|
|Κ
|kappa
|
|-
|[[File:Phoenician lamedh.svg|x12px]]
|lamedh
|/l/
|
|Λ
|lambda
|
|-
|[[File:Phoenician mem.svg|x12px]]
|mem
|/m/
|
|Μ
|mu
|
|-
|[[File:Phoenician nun.svg|x12px]]
|nun
|/n/
|
|Ν
|nu
|
|}
{|class="wikitable" style="float:left;"
|-
!colspan="3"|Փյունիկյան
!colspan="4"|Հունական
|-
|[[File:Phoenician samekh.svg|x12px]]
|samekh
|
|
|Ξ
|xi
|{{IPA|/ks/}}
|-
|[[File:Phoenician ayin.svg|x12px]]
|ʿayin
|
|
|Ο
|omicron
|
|-
|[[File:Phoenician pe.svg|x12px]]
|pe
|
|
|Π
|pi
|
|-
|[[File:Phoenician sade.svg|x12px]]
|ṣade
|
|
|Ϻ
|(san)
|
|-
|[[File:Phoenician qoph.svg|x12px]]
|qoph
|
|
|Ϙ
|(koppa)
|
|-
|[[File:Phoenician res.svg|x12px]]
|reš
|
|
|Ρ
|rho
|
|-
|[[File:Phoenician sin.svg|x12px]]
|šin
|
|
|Σ
|sigma
|
|-
|[[File:Phoenician taw.svg|x12px]]
|taw
|
|
|Τ
|tau
|
|-
|[[File:Phoenician waw.svg|x12px]]
|(waw)
|
|
|Υ
|upsilon
|
|-
|colspan="3"|
|
|Φ
|phi
|
|-
|colspan="3"|–
|
|Χ
|chi
|
|-
|colspan="3"|–
|
|Ψ
|psi
|
|-
|colspan="3"|–
|
|Ω
|omega
|
|}</div>
Փյունիկյան 3 օրիգինալ տառեր դուրս են եկել կիրառությունից մինչ այբուբենը կընդուներ իր դասական ձևը․ Ϻ (san) տառը, որը մրցակցության մեջ էր Σ (sigma)-ի հետ արտահայտելով /s/ հնչյունը։
Ϙ (qoppa) տառը, որ ավելորդ էր /k/ տառի համար, քանի որ կար Κ (kappa)-ն, Ϝ (digamma), որի ձայնային արժեքը /w/ է դուրս է մղվել կամ լեզվի դասական շրջանից առաջ, կամ էլ դրա ընթացքում։
Հունարենը հիմնականում գրվում է աջից ձախ, ինչպես փյունիկերենը, բայց գրագիրները ազատորեն կարող էին փոփոխել ուղղությունը։ Մի ժամանակ գրային այլընտրանքային ձևերը աջից ձախ և ձախից աջ (կոչվում է [[բուստրոֆեդոն]]) ընդհանուր էին մինչ դասական շրջանը, երբ ընդունվեց ձախից աջ գրությունը։
=== Հին տարբերակներ ===
[[File:Ancient Greek epichoric alphabets.svg|thumb|right|400px|Distribution of "green", "red" and "blue" alphabet types, after Kirchhoff.]]Սկզբում կային հունարեն այբուբենի բազմաթիվ տեղական (էպիկորիկ) տարբերակներ, որ տարբերվում էին լրացուցիչ ձայնավոր և բաղաձայն սիմվոլների կիրառմամբ կամ չկիրառմամբ և մի շարք այլ առանձնահատկություններով։ Էպիկորիկ այբուբենները ըստ հունարենի շնչեղ բաղաձայնների (/pʰ, kʰ/) և բաղաձայնների խմբերի (/ks, ps/) համար լրացուցիչ բաղաձայնների կիրառական տարբերությունների ընդհանուր առմամբ բաժանվում են 4 հիմնական տիպերի{{sfn|Voutiras|2007|page=270}}։ Այս 4 տիպերը հաճախ պայմանականորեն նշանակվում են «կանաչ», «կարմիր», «բաց կապույտ» և «մուգ կապույտ» գույներով՝ հիմնվելով Ադոլֆ Կիրչոֆի գունային կոդերով կազմած քարտեզի վրա (1867){{sfn|Voutiras|2007|page=270}}։
«Կանաչ» (կամ հարավային) տիպը ամենահինն է և ամենաշատն է նման փյունիկյանին{{sfn|Woodard|2010|pages=26–46}}։ «Կարմիր» (կամ արևմտյան) տիպը ավելի ուշ անցել է արևմուտք և դարձել լատինական այբուբենի նախնին և կրում է հետագա զարգացման որոշ կարևոր բնորոշ առանձնահատկություններ{{sfn|Woodard|2010|pages=26–46}}։ «Կապույտ» (կամ արևելյան) այն տիպն է, որի հիման վրա հետագայում ձևավորվել է հունարենի ստանդարտ այբուբենը{{sfn|Woodard|2010|pages=26–46}}։ [[Աթենք|Աթենքը]] կիրառում էր տեղական «բաց կապույտ» այբուբենի տիպը մինչև մ․թ․ա․ 5-րդ դարի վերջ, որտեղ բացակայում էին Ξ և Ψ տառերը, ինչպես նաև Η և Ω ձայնավոր սիմվոլները {{sfn|Woodard|2010|pages=26–46}}{{sfn|Jeffery|1961|page=66}}։ Հին աթենական այբուբենում {{lang|grc|ΧΣ}} գործածվում էր {{IPA|/ks/}}-ի, իսկ {{lang|grc|ΦΣ}}՝ {{IPA|/ps/}}-ի համար։ {{lang|grc|Ε}} օգտագործվում էր այս 3 {{IPA|/e, eː, ɛː/}} ձայնավորների համար (համընկնելով համապատասխանաբար դասական {{lang|grc|Ε, ΕΙ, Η}} տառերին), {{lang|grc|Ο}} կիրառվում էր {{IPA|/o, oː, ɔː/}}-ի համար (համընկնելով համապատասխանաբար դասական {{lang|grc|Ο, ΟΥ, Ω}} տառերին){{sfn|Jeffery|1961|page=66}}։ he letter {{lang|grc|Η}} (heta) was used for the consonant {{IPA|/h/}}.{{sfn|Jeffery|1961|page=66}} Տեղական տառերի որոշ տարբերակներ նույնպես բնորոշ էին աթենական գրին, դրանցից որոշները կային նաև հարևան («կարմիր») [[Եվբեա|Եվբեայի]] այբուբենում․ {{lang|grc|Λ}} -ի ձևը, որ նման է լատինական L-ին և Σ-ի ձևը, որ նման է լատինական S-ին{{sfn|Jeffery|1961|page=66}}։
Դասական 24 տառ ունեցող այբուբենը, որ այժմ ներկայացնում է հունարենը [[Հոնիա|Հոնիայի]] տեղական այբուբենն{{sfn|Threatte|1980|page=26}}։ Մ․թ․ա․ 5-րդ դարի վերջից այն մեծապես օգտագործում էին աթենացիները{{sfn|Threatte|1980|page=26}}։ Մ․թ․ա․ 403 թվականին Էվկլիդեսի առաջարկով Աթենքի Ժողովը պաշտոնապես հրաժարվեց հին աթենական այբուբենից և ընդունեց հոնիական այբուբենը որպես ժողովրդավարական բարեփոխումների մի մաս՝ Երեսուն բռնակալների տապալումից հետո{{sfn|Threatte|1980|page=26}}{{sfn|Horrocks|2010|page=xiix}}։ Քանի որ հոնիական այբուբենի առաջարկման գաղափարը պատկանում էր Էվկլիդեսին, ստանդարտ 24 տառանոց հունական այբուբենը հայտնի է նաև որպես «Էվկլիդեսյան այբուբեն»{{sfn|Threatte|1980|page=26}}։ Մոտավորապես 30 տարի անց Էվկիդեսյան այբուբենը ընդունվեց նաև [[Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետություն|Մակեդոնիայում]]{{sfn|Panayotou|2007|page=407}}։ Մ․թ․ա․ 4-րդ դարի վերջին այն փոխարինեց տեղական այբուբեններին հունախոս աշխարհում դառնալով ստանդարտ այբուբեն{{sfn|Panayotou|2007|page=407}}։
=== Տառերի անուններ ===
Երբ հունարենը հարմարվեց փյունիկյան այբուբենին, նրաանք վերցրին ոչ միայն տառերի ձևերը և հնչյունային արժեքները, այլ նաև այն անունները, որոնցով արտասանվում և հիշվում էր այբուբենի հերթականությունը։ Փյունիկյան այբուբենի մեջ յուրաքանչյուր տառանուն բառ էր, որ սկսվում էր այն հնչյունով, որը ներկայանում էր այդ տառի միջոցով։ Այսպես,ʾaleph-ը բառ էր «ox»-ի համար, որն օգտագործվում էր կոկորդային դադարի ({{IPA|/ʔ/}}) համար, bet-ը կամ «տունը», {{IPA|/b/}}-ի համար էր, և այսպես շարունակ։ Երբ տառերը ադապտացվեցին հունարենին մի շարք փյունիկյան անուններ պահպանվեցին կամ թեթևակի կերպով հարմարվեցին հունական հնչյունաբանությանը, ինչպես''ʾ''aleph, bet, gimel դարձան alpha, beta, gamma։
Հետևյալ տառեր հունական անվանումները քիչ թե շատ ուղղակի կերպով իրենց փյունկյան նախորդների շարունակությունն են։ Հին և նոր հունարենի միջև նրանք մնացին անփոփոխ, բացի նրանից, որ նրանց արտասանությունը կանոնավոր հնչյունական փոփոխությունների էր ենթարկվում այլ բառերի հետ (օրինակ beta անվանման մեջ հին /b/ կանոնավոր կերփով փոփոխության ենթարկվելով դարձել է /v/, հին /ɛː/-ն դարձել է /i/ և արդյունքում ժամանակակից արտասանությամբ՝ vita)։ lambda անվանումը հին աղբյուրներում հաստատված է որպես {{lang|grc|λάβδα}}, բայց ոչ {{lang|grc|λάμβδα}}<ref>{{harvnb|Liddell|Scott|1940|loc=s.v. "λάβδα"}}</ref><ref name="KellerRussell2012p5">{{harvnb|Keller|Russell|2012|page=5}}</ref>։ Ժամանակակից հունարենում այն հաճախ գրվում է {{lang|el|λάμδα}}՝ արտասանությունից ելնելով<ref name="KellerRussell2012p5"/>։ Նմանապես, ժամանակակից հունարենում iota-ն երբեմն գրվում է {{lang|el|γιώτα}}։ Ներքոբերյալ աղյուսակներում հունարեն անվանումները տրված են իրենց ավանդական բազմատոն գրությամբ, ժամանակակից պրակտիկայում այլ բառերի նման նրանք սովորաբար գրվում են պարզեցված մոնոտոն համակարգով։
{{Listen
| Ֆայլի անվանում = Ell-AlphabitosUpload.ogg
| Անվանում = Հունական այբուբեն
| Նկարագրում = Տառերի արտասանությունը ժամանակակից ստանդարտ հունարենում
| float =[[Ogg]]
}}
{|class="wikitable"
|-
!rowspan="2"|Տառ
!colspan="3"|Անվանում
!colspan="3"|Արտասանություն
|- style="font-size: smaller;"
! Հունարեն
! Փյունկիյան բնօրինակ
! Անգլերեն
! Հին հունարեն
! Ժամանակակից հունարեն
! Անգլերեն
|-
|style="text-align: center;"|Α
|{{lang|el|ἄλφα}} ||aleph ||alpha
|{{IPA|[alpʰa]}} ||{{IPA|[ˈalfa]}} ||{{IPAc-en|audio=En-us-alpha.ogg|ˈ|æ|l|f|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Β
|{{lang|el|βῆτα}} ||beth ||beta
|{{IPA|[bɛːta]}} ||{{IPA|[ˈvita]}} ||{{IPAc-en|ˈ|b|iː|t|ə}}, {{IPAc-en|US|ˈ|b|eɪ|t|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Γ
|{{lang|el|γάμμα}} ||gimel ||gamma
|{{IPA|[ɡamma]}} ||{{IPA|[ˈɣama]}} ||{{IPAc-en|ˈ|ɡ|æ|m|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Δ
|{{lang|el|δέλτα}} ||daleth ||delta
|{{IPA|[delta]}} ||{{IPA|[ˈðelta]}} ||{{IPAc-en|ˈ|d|ɛ|l|t|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Η
|{{lang|el|ἦτα}} ||heth ||eta
|{{IPA|[hɛːta], [ɛːta]}} ||{{IPA|[ˈita]}} ||{{IPAc-en|ˈ|iː|t|ə}}, {{IPAc-en|US|ˈ|eɪ|t|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Θ
|{{lang|el|θῆτα}} ||teth ||theta
|{{IPA|[tʰɛːta]}} ||{{IPA|[ˈθita]}} ||{{IPAc-en|ˈ|θ|iː|t|ə}}, {{IPAc-en|US|audio=En-us-theta.ogg|ˈ|θ|eɪ|t|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Ι
|{{lang|el|ἰῶτα}} ||yodh ||iota
|{{IPA|[iɔːta]}} ||{{IPA|[ˈʝota]}} ||{{IPAc-en|audio=En-us-iota.ogg|aɪ|ˈ|oʊ|t|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Κ
|{{lang|el|κάππα}} ||kaph ||kappa
|{{IPA|[kappa]}} ||{{IPA|[ˈkapa]}} ||{{IPAc-en|audio=En-us-kappa.ogg|ˈ|k|æ|p|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Λ
|{{lang|el|λάμβδα}} ||lamedh ||lambda
|{{IPA|[lambda]}} ||{{IPA|[ˈlamða]}} ||{{IPAc-en|audio=En-us-lambda.ogg|ˈ|l|æ|m|d|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Μ
|{{lang|el|μῦ}} ||mem ||mu
|{{IPA|[myː]}} ||{{IPA|[mi]}} ||{{IPAc-en|audio=En-us-mu.ogg|m|j|uː}}; երբեմն {{IPAc-en|US|m|uː}}
|-
|style="text-align: center;"|Ν
|{{lang|el|νῦ}} ||nun ||nu
|{{IPA|[nyː]}} ||{{IPA|[ni]}} ||{{IPAc-en|nj|uː}}
|-
|style="text-align: center;"|Ρ
|{{lang|el|ῥῶ}} ||reš ||rho
|{{IPA|[rɔː]}} ||{{IPA|[ro]}} ||{{IPAc-en|audio=En-us-rho.ogg|r|oʊ}}
|-
|style="text-align: center;"|Τ
|{{lang|el|ταῦ}} ||taw ||tau
|{{IPA|[tau]}} ||{{IPA|[taf]}} ||{{IPAc-en|t|aʊ|,_|t|ɔː}}
|}
Ներքոբերյալ 3 սուլական տառերի դեպքում փյունիկյան և հին հունական անվանումների միջև համապատասխանությունը ավելի պարզ է և՛ տառերի, և՛ նրանց ձայնային արժեքների ակնհայտ անհամապատասխանությամբ։ Այս տառերի վաղ պատմությունը վիճելի է։ Այստեղ ևս տառերի անվանումների արտասանության փոփոխությունները հին և ժամանակակից հունարեններում կանոնավոր են։
{|class="wikitable"
|-
!rowspan="2"|Տառ
!colspan="3"|Անվանում
!colspan="3"|Արտասանություն
|- style="font-size: smaller;"
! Հունարեն
! Փյունիկյան բնօրինակ
! Անգլերեն
! Հին հունարեն
! Ժամանակակից հունարեն
! ԱՆգլերեն
|-
|style="text-align: center;"|Ζ
|{{lang|el|ζῆτα}} ||zayin ||zeta
|{{IPA|[zdɛːta]}} ||{{IPA|[ˈzita]}} ||{{IPAc-en|ˈ|z|iː|t|ə}}, {{IPAc-en|US|ˈ|z|eɪ|t|ə}}
|-
|style="text-align: center;"|Ξ
|{{lang|el|ξεῖ, ξῖ}} ||samekh ||xi
|{{IPA|[kseː]}} ||{{IPA|[ksi]}} ||{{IPAc-en|z|aɪ|,_|k|s|aɪ}}
|-
|style="text-align: center;"|Σ
|{{lang|el|σίγμα}} ||šin ||siɡma
|{{IPA|[siɡma]}} ||{{IPA|[ˈsiɣma]}} ||{{IPAc-en|ˈ|s|ɪ|ɡ|m|ə}}
|}
Բաղաձայնների հետևյալ խումբը հին հունական անվանումների ավելի հին ձևերը գրվել են {{lang|grc|-εῖ}}-ով օրիգինալ արտասանությունը -ē-ով նշելով։ Ժամանակակից հունարենում այս անունները գրվում են {{lang|el|-ι}}-ով։
{|class="wikitable"
|-
!rowspan="2"|Տառ
!colspan="2"|Անվանում
!colspan="3"|Արտասանություն
|- style="font-size: smaller;"
! Հունարեն
! ԱՆգլերեն
! Հին հունարեն
! Ժամանակակից հունարեն
! Անգլերեն
|-
|style="text-align: center;"|Ξ
|{{lang|grc|ξεῖ}}, {{lang|el|ξῖ}} ||xi
|{{IPA|[kseː]}} ||{{IPA|[ksi]}} ||{{IPAc-en|z|aɪ|,_|k|s|aɪ}}
|-
|style="text-align: center;"|Π
|{{lang|grc|πεῖ}}, {{lang|el|πῖ}} ||pi
|{{IPA|[peː]}} ||{{IPA|[pi]}} ||{{IPAc-en|p|aɪ}}
|-
|style="text-align: center;"|Φ
|{{lang|grc|φεῖ}}, {{lang|el|φῖ}} ||phi
|{{IPA|[pʰeː]}} ||{{IPA|[fi]}} ||{{IPAc-en|f|aɪ}}
|-
|style="text-align: center;"|Χ
|{{lang|grc|χεῖ}}, {{lang|el|χῖ}} ||chi
|{{IPA|[kʰeː]}} ||{{IPA|[çi]}} ||{{IPAc-en|audio=En-us-chi.ogg|k|aɪ}}
|-
|style="text-align: center;"|Ψ
|{{lang|grc|ψεῖ}}, {{lang|el|ψῖ}} ||psi
|{{IPA|[pseː]}} ||{{IPA|[psi]}} ||{{IPAc-en|s|aɪ}}, {{IPAc-en|audio=En-us-psi.ogg|p|s|aɪ}}
|}
Ձայնավորների հետևյալ խումբը պարզապես անվանվել է ըստ իր ձայնային արժեքների, ինչպես երկար ձայնավորները․ ē, ō, ū և {{IPA|ɔ}}. Նրանց ժամանակակից անվանումները պարունակում են ածականական որակնե, որ ավելացվել են բյուզանդական ժամանակաշրջանում՝ տառերը տարբերակելու համար<ref name="KellerRussell2012p5"/>։ {{angle bracket|ο}} և {{angle bracket|ω}} տառերը պահպանել են նույն արտասանությունը մինչև մեր օրերը։ Նրանք համապատասխանաբար կոչվում են o mikron («փոքր o») և o mega («մեծ o»).<ref name="KellerRussell2012p5"/> {{angle bracket|ε}} տառը կոչվում է e psilon(«պարզ e») նմանատիպ արտասանություն ունեցող տառակապակցությունից տարբերակելու համար {{angle bracket|αι}}, նմանապես {{angle bracket|υ}}, որ արտասանվում է {{IPAblink|y}}, կոչվում է y psilon («պարզ y»)նմանատիպ արտասանություն ունեցող տառակապակցությունից տարբերակելու համար {{angle bracket|οι}}.<ref name="KellerRussell2012p5"/>
{|class="wikitable"
|-
!rowspan="2"|Տառ
!colspan="4"|Անվանում
!colspan="3"|Արտասանություն
|- style="font-size: smaller;"
! Հին հունարեն
! Միջնադարյան
հունարեն
! Ժամանակակից
հունարեն
! Անգլերեն
! ՀԻն հունարեն
! Ժամանակակից
հունարեն
! Անգլերեն
|-
|style="text-align: center;"|Ε
|{{lang|grc|εἶ}} ||{{lang|el|ἐ ψιλόν}} ||{{lang|el|ἔψιλον}} ||epsilon
|{{IPA|[eː]}} ||{{IPA|[ˈepsilon]}} ||{{IPAc-en|ˈ|ɛ|p|s|ɪ|l|ɒ|n}}, some {{IPAc-en|UK|ɛ|p|ˈ|s|aɪ|l|ə|n}}
|-
|style="text-align: center;"|Ο
|{{lang|grc|οὖ}} ||{{lang|el|ὀ μικρόν}} ||{{lang|el|ὄμικρον}} ||omicron
|{{IPA|[oː]}} ||{{IPA|[ˈomikron]}} ||{{IPAc-en|audio=En-us-omicron.ogg|ˈ|ɒ|m|ɪ|k|r|ɒ|n}}, traditional {{IPAc-en|UK|oʊ|ˈ|m|aɪ|k|r|ɒ|n}}
|-
|style="text-align: center;"|Υ
|{{lang|grc|ὖ}} ||{{lang|el|ὐ ψιλόν}} ||{{lang|el|ὔψιλον}} ||upsilon
|{{IPA|[uː]}}, {{IPA|[yː]}} ||{{IPA|[ˈipsilon]}} ||{{IPAc-en|j|uː|p|ˈ|s|aɪ|l|ə|n|,_|ˈ|ʊ|p|s|ɪ|l|ɒ|n}}, also {{IPAc-en|UK|ʌ|p|ˈ|s|aɪ|l|ə|n}}, {{IPAc-en|US|ˈ|ʌ|p|s|ɪ|l|ɒ|n}}
|-
|style="text-align: center;"|Ω
|{{lang|grc|ὦ}} ||{{lang|el|ὠ μέγα}} ||{{lang|el|ὠμέγα}} ||omega
|{{IPA|[ɔː]}} ||{{IPA|[oˈmeɣa]}} ||{{IPAc-en|US|oʊ|ˈ|m|eɪ|ɡ|ə}}, traditional {{IPAc-en|UK|ˈ|oʊ|m|ɪ|ɡ|ə}}
|}
Էգեյանի և Կիպրոսի որոշ բարբառները պահպանել են երկար բաղաձայններ, որոնք արտասանվում են {{IPA|[ˈɣamːa]}} և {{IPA|[ˈkapʰa]}}, Կիպրոսում արտասանվում է {{lang|el|ήτα}} {{IPA|[ˈitʰa]}}<ref>{{cite journal|doi=10.1016/0024-3841(68)90130-7|last=Newton|first=B. E.|year=1968|title=Spontaneous gemination in Cypriot Greek|journal=Lingua|volume=20|pages=15–57|issn=0024-3841}}</ref>։<br />
== Ծանոթագրություններր ==
{{ծանցանկ}}
<references group="ex" />
| |||
