«Սևանա լիճ»–ի խմբագրումների տարբերություն

[[Պատկեր:Sevan HPP 13.JPG|մինի|[[Սևան-Հրազդան կասկադ]]ի էլեկտրակայաններ]]

 

 

Սևանա լճի շրջակայքում արդյունաբերությունը թույլ է զարգացած։ Սևան ու Գավառ քաղաքներում գործում են մի քանի փոքր ձեռնարկություններ, որոնց արտանետումները մեծ վնաս չեն հասցնում լճի պահպանությանը։ Օգտակար հանածոներից մեծ արժեք են ներկայացնում [[Ոսկի|ոսկու]] (Սոթք), [[քրոմիտ]]ի ([[Շորժա]]), բնական շինանյութերի, [[հանքային ջրեր]]ի ([[Լիճք (հանքային ջուր)|Լիճք]]) և այլ պաշարները։ Լճի արևելյան ափով գործում է [[Երևան]]-Սոթք երկաթուղին։

շրջանում ([[Դրմբոնի ոսկու բազմամետաղային հանքավայր|Դրմբոն]] – [[Մայմեխ]] հանքային դաշտ), հիշյալ մայրուղիները հնարավորություն

կտան հեռանկարում հանքային հումքի օգտագործման ոլորտում գործարար կապերի

[[Մարտակերտ]] հանքահումքային հեռանկարային հանգույցի ստեղծման

անհրաժեշտությունից, ինչպես նաև մարզի սեյսմատեկտոնական և

պանրագործարաններում արտադրվում է բարձրորակ պանրի տեսակներ: Մարզում

առկա են թվով 24 անասնապահական ֆերմերային տնտեսություններ:

Մարզի գյուղացիական տնտեսություններում անասնագլխաքանակի

բաշխվածությունը տարբեր է, ինչը բացատրվում է տարածաշրջանների կերային

* [[Հայրավանք]]։ [[Գավառ (քաղաք)|Գավառ]] քաղաքից ոչ հեռու գտնվող [[Հայրավանք (գյուղ)|Հայրավանք]] գյուղի սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին նույնպես կառուցվել է 4-րդ դարում՝ բազալտից ու սրբատաշ տուֆից։ 1211 թվականին եղբայրներ Հովհաննես և Ներսես վարդապետները նորոգել են եկեղեցին։ Հայրավանքի պարսպապատ բակում կան տապանաքարեր ու խաչքարեր, որոնք թվագրվում են 16-րդ դարին։ Հայրավանքը գործել է մինչև 19-րդ դարը։ [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային իշխանության]] տարիներին, ինչպես և մյուս եկեղեցիները, մատվել է անուշադրության։ 1980-ական թվականներին վանքը նորոգվել է, եկեղեցու գմբեթը՝ վերակառուցվել։

[[Պատկեր:Kotavank November.JPG|մինի|ձախից|[[Կոթավանք]]]]

* [[Մաքենյաց վանք]]։ [[Վարդենիս]] քաղաքից ոչ հեռու՝ [[Մաքենիս]] գյուղի եզրին գտնվող Մաքենյաց վանքը հիշատակվում է [[Հայաստանը վաղ միջնադարում|վաղ միջնադարից]], եղել է Հայաստանի նշանավոր կրոնական և կրթական կենտրոններից։ Այստեղ Սողոմոն Մաքենացին 701 թվականին կազմել է Տերունական տոների լուսաբանությունը և նահատակների հիշատակարանը՝ Տոնացույցը («Վարք սրբոց» և Հայսմավուրք)։ 8-9-րդ դարերում Մաքենյանց վանքի դպրոցում ուսանել են [[Ստեփանոս Սյունեցի]]ն, [[Վահան Գողթնացի]]ն, կաթողիկոսներ [[Սողոմոն Ա Գառնեցի]]ն, [[Մաշտոց Ա Եղվարդեցի]]ն։ 9-րդ դարի վերջին Սյունյաց իշխան Գրիգոր Սուփանը Մաքենյանց վանքի միանավ բազիլիկ եկեղեցուն կից կառուցել է սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, վանքը շրջապատել բարձր պարիսպով։ 1170 թվականին [[Ներսես Շնորհալի]]ն այստեղից վերցրել է եկեղեցական կանոնակարգը՝ հայկական մյուս վանքերում կիրառելու համար։

* [[Վանեվանի վանք]]։ Հիմնադրվել է վաղ միջնադարում՝ ժամանակակից [[Արծվանիստ]] գյուղին կից։ Համալիրի գլխավոր՝ սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին՝ կառուցվել է 903 թվականին հայոց սպարապետ [[Շապուհ Բագրատունի (սպարապետ)|Շապուհ Բագրատունու]] կողմից, իր քրոջ՝ Սյունյաց իշխանուհի [[Մարիամ Բագրատունի|Մարիամի]] տեսչությամբ։ 914 թվականին այստեղ է թաղվել իրենց եղբայրը՝ հայոց թագավոր [[Սմբատ Ա]] Բագրատունին։ Վանքային համալրը նորից սկսում է գործել 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, 1871-80 թվականներին վանքի շինությունները նորոգվում են վանահայր Թեոդորոս Շիրակացու կողմից։

Սևանի ափերի [[Կլիմա|կլիմա]]ն յուրահատուկ է:

Լեռնաշղթաներով շրջափակված լինելու պատճառով, համեմատաբար քիչ տեղումներ են լինում:

տևողությամբ (2500-2800 ժամ/տարեկան) Սևանը գերազանցում է բոլոր հայտնի

առողջարանային վայրերին և նույնիսկ Եվրոպական հռչակավոր արևաբուժական

 

Սևանի հյուսիս – արևմտյան, հյուսիսային, հյուսիս - արևելյան ափերում (Շորժայից մինչև

սահմանափակող գործոն է համարվում քամու արագությունը (> 5 մ/վրկ): Ուժեղ քամիների

%: Մյուս ափերում, որտեղ քամու արագությունը տատանվում է 2,74,5 մ/վրկ,

կլիմայաբուժության պայմանները բարենպաստ են (օդաբուժության համար բարենպաստ օրերի

ափում): Ավելի բարենպաստ են արևաբուժության պայմանները, որոնք տատանվում են 15,0-18,0%-ից մինչև 43,0-64,0 %, առավելագույնի հասնելով հարավային ափում:

Բալնեոլոգիական բուժման համար պիտանի հանքային աղբյուրներով շատ հարուստ է

[[Գավառագետ|Գավառագետի]] կիրճում (Սևանի հանքավայրը): Բուժիչ ջրերը նման են [[Հանքավան|Հանքավանի]], [[Եսենտուկի|Եսենտուկիի]]

ջրերին և կարող են օգտագործվել բալնեոլոգիայի, ինչպես նաև խմելու - բուժման նպատակով:

Հանքային ջրի աղբյուրներ կան [[Լիճք (Գեղարքունիքի մարզ)|Լիճք]], [[Մարտունի (Գեղարքունիքի մարզ)|Մարտունի]], [[Ներքին Գետաշեն|Ն. Գետաշեն]], [[Վերին Գետաշեն|Վ. Գետաշեն]], [[Երանոս (Գեղարքունիքի մարզ)|Երանոս]]

բնակավայրերի միջև ընկած տարածքում (Լիճքի հանքավայր) և Ծովագյուղից հարավ ընկած

գերեզմանոցներ՝ բազմաթրվ [[Խաչքարեր|խաչքարերով]], կիրառական արվեստի, ժողովրդական

ճարտարապետության հուշարձաններ:

Մարզի տարածքի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը հաստատվել է ՀՀ

Կառավարության 2003 թվականի հունվարի 9-ի N80-Ն որոշմամբ, հուշարձանների

տեղադրությունը տրված է` Գիրք 2, գծագիր N 4.7-ում:

Սևանի ավազանի բոլոր բնակավայրերը (հները և վերականգնվածները) հիմանկանում

տեղակայված են ռելիեֆային հարմար պայմաններում՝ գետահովիտներում, որոնք

զբոսաշրջության զարգացման համար: Հայաստանի Հանրապետության, մասնավորապես Սևանի

ավազանի, ճանապարհային ցանցի նպատակամղված կատարելագործումը կնպաստի

 

== Բնության հուշարձաններ|Բնության հուշարձանները ==

# Գեղամա լեռնաշղթայի արևելյան լանջերի քարացրոնները՝ [[«լուսնային լանդշաֆտ»]]-ը,

# Արգիճի գետի ոլորանները և ճահճոտ հովիտը,Վարդենիսի լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջերից

հոսող գետերի կիրճերը՝ անտառային մնացուկային ձևերով: ՀՀ կառավարության կողմից

հաստատված բնության հուշարձանների ցանկը ներկայացված է ՀԱՎԵԼՎԱԾ N3-ում։

Պետք է հատուկ նշել, որ Սևանա լճի ափամերձ շերտի որոշ հատվածներ հարուստ են

հնագիտական արժեք ներկայացնող դամբարանադաշտերով, որոնք ուսումնասիրության կարիք

3. [[անթրոպոգեն]] բացասական ազդեցությունը լճի հարուստ [[Կենսաբազմազանություն|կենսաբազմազանության]]

վրա:

1930–ական թվականներից սկսած` Սևանա լճի ջրի անխնա օգտագործման արդյունքում

(էներգիայի արտադրություն և ոռոգում) խախտվեց Սևանա լճի [[Էկոլոգիական հավասարակշռություն|էկոլոգիական

հավասարակշռությունը:]]

Լճի ջրի կորուստը բերեց մի շարք բացասական հետևանքների`

* [[Մակրոֆիտներ|Մակրոֆիտների]] [[կենսազանգված|կենսազանգվածի]] և [[Ադապտացիա|ադապտացիոն]] ներուժի կրճատում:

* Լճի կենտրոնական հատվածում [[հիպոլիմնիոն|հիպոլիմնիոնի]] վտանգավոր կրճատում, ուր տեղի է

թթվածնի քանակը, կրճատվել էր ջրի թափանցիկությունը 13 մ-ից մինչև 3 մ: Լճում ձկնային

պաշարները կրճատվել էին մոտ 50 անգամ, և հատկապես տուժել էին [[Էնդեմիկ|էնդեմիկ]] տեսակները:

Սևանա լճի մակարդակի իջեցմանը զուգահեռ, [[Ջրահավաք ավազան|ջրհավաք ավազանում]] տնտեսության

տարբեր ճյուղերի ինտենսիվացման հետևանքով, զգալիորեն աճեց [[կենսածին]] տարրերով,

[[ծանր մետաղներ|ծանր մետաղներով]] և թունաքիմիկատներով հարուստ հոսքային ջրերի քանակը, որոնք

որում` բնակչությունից և արդյունաբերությունից լիճ թափվող ազոտի քանակը կազմել է

7%, անասնապահությունից` 24% և բուսաբուծությունից` 40% , այսինքն` ընդհանուր

աղտոտվածության գերակշռող մասը գյուղատնտեսական ոլորտինն է, որը կազմում է

Մասնագետները հաշվարկել են, որ Սևանա լճի էկոհամակարգի կայունացման միակ

բարձրության չափը` 1,5 մ (1903,5 +1,5 =1905,0):

Ջրի մակարդակի մինչև 1903 մ բարձրացման հետևանքով մոտ 3037 հա անտառներ

կարող են մնալ ջրի տակ: Եթե լճի հարակից անտառը դառնա լճի հատակը, 5035 խոր մ

պարզել են, որ եթե այդ անտառը մնա ջրի տակ, լիճ կլցվի 259 տոննա ազոտ և 23 տոննա

ֆոսֆոր, ինչը կարող է կործանարար լինել ոչ միայն ջրի, այլև ձկնատեսակների համար:

Ամենից շատ ազոտ են պարունակում ծառերի տերևներն ու ճյուղերը, որոնք մեծ մասամբ չեն

հանվում լճից:

կառավարում, ոչ կետային աղտոտվածությունների կանխում, ձկան պաշարների

պահպանություն և վերարտադրություն, կենսաբազմազնության պահպանություն:

Սևանա լճի պահպանության և պաշարների արդյունավետ օգտագործման համար

բացառիկ նշանակություն ունեցավ [[Որոտան–Արփա–Սևան]] ջրատեխնիկական համալիրի

Որոտան–Արփա (կառուցվել է 2004թ.-ին, տեղափոխում է տարեկան 165 մլն խոր մ ջուր)

թունելային ջրատար համակարգերից:

Վերջին 4-5 տարիների ընթացքում [[ՀՀ Բնապահպանության նախարարություն|ՀՀ Բնապահպանության նախարարության]]

կողմից վարած քաղաքականության շնորհիվ նվազել են նաև Սևանա լճից ջրի

Լիճք-Արգիճի, Գիլլի, Արտանիշի և 2 արգելավայրեր` Գավառագետի և Գիհի-կաղնուտային

ռելիկտային:

Ձեռնարկված միջոցառումների արդյունքում` հատկապես ջրի մակարդակի

բարձրացման հետևանքով, լճի ավազանում բնապահպանական իրավիճակը աստիճանաբար

ակտերով: Ջրային օրենսգրքի համաձայն Սևանա լճի կառավարման և պահպանության

հարցերը կարգավորվում են օրենքով:

2001 թվականի մայիսի 15-ին ընդունվել է [[«Սևանա լճի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենք|«Սևանա լճի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը]], որի կարգավորման առարկան են Սևանա լճի, նրա ջրհավաք

ավազանի և տնտեսական գործունեության գոտու էկոհամակարգերի պահպանման,

անմիջականորեն կամ միջնորդավորված ձևով ներգործում է Սևանա լճի էկոհամակարգի

վրա:

Սևանա լճի էկոհամակարգի վերականգնման, պահպանման, վերարտադրման,

բնականոն զարգացման և օգտագործման, նրա ջրհավաք ավազանում տնտեսական և այլ

տեղամասը, որտեղ թույլատրվում է ազգային պարկի ռեժիմին համապատասխանող

տնտեսական գործունեություն, ներառյալ.

* էկոլոգիապես մաքուր մեթոդներով գյուղատնտեսական արտադրությունը,

* տարածքին բնորոշ հազվագյուտ և արժեքավոր վայրի բույսերի և կենդանիների

միջոցների օգտագործումը,

* ուսումնական հաստատությունների կրթադաստիարակչական և

ուսումնաարտադրական պրակտիկաների անցկացումը և այլն:

«Սևանա լճի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով կառավարության

իրավասությանն են վերապահված Սևանա լճի և նրա ջրհավաք ավազանի հատուկ

որոշման, ձկան և խեցգետնի արդյունագործական որսի քանակների, ձևերի և

կազմակերպման կարգի սահմանման լիազորությունները:

[[«Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին» ՀայաստանիՀանրապետության օրենք|«Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին» ՀայաստանիՀանրապետության օրենքը]] Հայաստանի Հանրապետությունում բնության հատուկ

պահպանվող տարածքների ստեղծման, առանձնացման, կառավարման, պահպանության և

կառավարման պլանը, որում ներկայացվել են «Սևան» ազգային պարկի գոտիների, այդ

թվում` տնտեսական գոտու նկարագրությունը:

Ծրագրով նախատեսված մանրաձկան և ցանցավանդակային տնտեսությունները

կարող են հիմնվել միայն «Սևան» ազգային պարկի տնտեսական գոտում, որը հնարավոր

կառավարության կողմից «Սևան» ազգային պարկի տնտեսական գոտու մեջ ներառելու

պայմաններում:

Ձկնաբուծության ոլորտը կարգավորող մեկ միասնական օրենք կամ այլ իրավական

ակտ դեռևս չկա: Ձկնաբուծության ոլորտին առնչվող տարբեր հարցեր կարգավորվում են մի

շարք ենթաօրենսդրական ակտերով:

Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարի 2003 թվականի

հոկտեմբերի 9-ի N 995-Ն հրամանով հաստատված «Ձկնամթերքի արտադրությանը և

կանոններով և հիգիենիկ նորմերով սահմանվում են ձկնամթերքի արտադրությանը և

իրացմանը ներկայացվող հիգիենիկ պահանջները:

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2005 թվականի դեկտեմբերի 29-ի N

2319-Ն որոշմամբ հաստատված «Ձկան և ջրային կենդանիների

Մինչև 1997 թվականին պարկի տարածքում գտնվող անտառային ֆոնդերի հողերի մի մասը

տնօրինում էին Սևանի, Նորատուսի, Մարտունու և Վարդենիսի անտառտնտեսությունները:

1997 թվականաին [[ՀՀ բնապահպանության նախարար|ՀՀ բնապահպանության նախարարի]] թիվ 114 հրամանի համաձայն անտառային ֆոնդի

հողերը և [[Անտառտնտեսություն|անտառտնտեսության]] գույքը հանձնվել են «Սևան» ազգային պարկին: 1998 թվականին

աջակցում է պարկի տարածքում պատմական և մշակութային հուշարձանների պահպանությանը,

իրականացնում է միջազգային համագործակցություն:

Հիմք ընդունելով Սևանա լճի` որպես Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանական,

տնտեսական, սոցիալական, գիտական, պատմամշակութային, գեղագիտական,

նշանակության էկոհամակարգի` բնականոն զարգացման, վերականգնման, բնական պաշարների

վերարտադրման, պահպանման և դրանց օգտագործման պետական քաղաքականության

վերականգնել և պահպանել Սևանա լճի էկոհամակարգի բնական վիճակը՝ ջրի որակը, լճի և

ափամերձ ցամաքային տարածքների բնական ու արհեստական լանդշաֆտները և

21

պահպանվող սահմանափակ տնտեսական և քաղաքաշինական գործունեության հատուկ

ջրհավաք ավազանը՝ մինչև ջրբաժան, որտեղ ցանկացած գործունեություն ուղղակի կամ

անուղղակի ճանապարհով ազդում է Սևանա լճի, նրա մեջ թափվող [[ջրահոսքեր|ջրահոսքերի]]

[[հիդրոֆիզիկական]], [[հիդրոքիմիական]], [[հիդրոկենսաբանական]], [[սանիտարաթունաբանական]],

[[հիգիենիկ]] և այլ որակական ու քանակական ցուցանիշների վրա (քաղաքաշինական

հնարավոր ազդեցություն ունեցող Հայաստանի Հանրապետության տարածքն է: Ոչ անմիջական

ազդեցության գոտու տարանջատման նպատակը Սևանա լճի վրա հնարավոր վնասակար

ազդեցության կանխումն է:

Ըստ «Սևանա լճի մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածի Սևանա լճի էկոհամակարգի

վերականգնման, պահպանման, վերարտադրման, բնականոն զարգացման և օգտագործման

պետական քաղաքականության սկզբունքներից է Սևանա լիճը և նրա ջրհավաք ավազանը, ըստ

տարածքի գործառնական բնույթի, որպես մեկ ամբողջական համակարգ դիտարկումը:

[[«Սևանա լճի մասին» ՀՀ օրենք|«Սևանա լճի մասին» ՀՀ օրենքի]] 15-րդ, 16-րդ, 17-րդ, 18-րդ հոդվածներով ամրագրված են

ՀՀ կառավարության, բնապահպանության բնագավառում լիազորված պետական կառավարման

ազգային պարկ պետական հիմնարկը վերակազմավորվել է որպես «Սևան» ազգային պարկ

պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն։

Բնական պաշարների կառավարման և չքավորության նվազեցման ծրագրի

շրջանակներում 2005-2006 թվականներին կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում թեմատիկ

ներկայացված են 4 գործառական գոտիներ` արգելոցային, արգելավայրային, ռեկրեացիոն և

տնտեսական:

առաջարկվում է ստեղծել 4 արգելոց, որոնց ընդհանուր մակերեսը կազմում է 7464 հա

(ցամաքայինը` 4289 հա, ջրայինը` 3175 հա): Այդ արգելոցներն են.

*«[[Նորաշենի» արգելոց]]. Նախկինում գոյություն չի ունեցել, սակայն «Սևան» ազգային

պարկի կողմից տարածքը պահպանվել է արգելոցային ռեժիմով: Այն զբաղեցնում է 839 հա

տարատեսակները:

* Գեղարքունիքի մարզի տարածքում է գտնվում [[Դիլիջան ազգային պարկ|«Դիլիջան» ազգային պարկի]] մի հատվածը

* Գեղարքունիքի մարզում են գտնվում հետևյալ արգելավայրերը.

# [[Գիհու նոսրանտառների արգելավայր|Գիհու նոսրանտառների արգելավայրը]]` կազմավորված 1958թ. 3310 հա տարածության

օկրուգը` սանիտարական գոտիներով, յուրաքանչյուր գոտու օգտագործման ռեժիմի

սահմաններով:

Ջրհավաք ավազանի կենսառեսուրսների վերաբերյալ մանրամասն տեղատվություն

տրված է ՀՀ կառավարության 2007 թվականի հունվարի 18-ի. N 205-Ն որոշմամբ հաստատված

|}

=== Սևանա լճի մակարդակի փոփոխման ժամանակագրություն ===

[[Պատկեր:Livello lago sevan 1920-2000.gif|300px|մինի|Լճի մակարդակի իջեցումը 20-րդ դարում]]

 

=== Էկոլոգիական վտանգներ ===

Գեղարքունիքի մարզի տարածքում 1978 թվականին ստեղծվել է «[[Սևան ազգային պարկ|Սևան»]] ազգային պարկը, որի տարածքում առանձնացվում են հետևյալ ֆունկցիոնալ գոտիները՝ արգելոցային, ռեկրեացիոն, կլիմայաբուժական, հանգստի և զբոսաշրջության, ճանաչողական զբոսաշրջության, լեռնադահուկային սպորտի տարածքներ և այլն։

 

Լճի մակարդակի բարձրացումը (ջրածածկման և ողողման) անխուսափելիորեն

կառաջացնի նոր խնդիրներ, եթե նախօրոք չձեռնարկվեն որոշակի միջոցառումներ`

ուղղված ջրասուզվող տարածքների համապատասխան հիմնահարցերի լուծմանը:

Ջրածածկման և ողողման ենթակա ափամերձ տարածքները կազմում են մոտ 6334 հա:

ՀՀ Նախագահի 2008 թվականի դեկտեմբերի 25-ի N ՆԿ-234-Ն

կարգադրությամբ ստեղծված Uևանա լճի հիմնահարցերի հանձնաժողովի կողմից

բարձրացման հետ կապված հիմնահարցերը և առաջարկություններ մշակվում

վերջիններիս լուծման ուղղությամբ:

Ջրի բարձրացման հետ կապված` ափամերձ տարածքների

նախապատրաստման հիմնախնդիրները կարելի է դասակարգել ըստ հետևյալ խմբերի.

ջրածածկման պարագայում նախատեսելով նախնական հետազոտական, պեղման,

արժեքավոր գտածոների թանգարանացման աշխատանքների իրականացում։

Լճի մակարդակի բարձրացման հետևանքով ինժեներական

ենթակառուցվածքների ոլորտում առաջացող խնդիրների թվում հարկ է նշել, որ բարձր

բարձր լարման էլեկտրական հաղորդման գծերի 35 կՎ ՕԳ հենարաններ և

10/0,4 կՎ լարման ենթակայանը:

Սևանի մակարդակը բարձրացնելու հետևանքով անհրաժեշտություն է

առաջանում ընդհանուր առմամբ իրականացնել նոր ճանապարհների կառուցման

Սևանա լիճն իր եզակի ու հարուստ ֆլորայով և ֆաունայով արժեքավորվում է

հանրապետության [[Կենսաբազմազանություն|կենսաբազմազանության]] համակարգում, իսկ կենսապաշարները՝

մասնավորապես ձկնային պաշարները, կարևոր տեղ են գրավում մարզի և

հանրապետության բնակչության սննդաբաժնում:

և [[Ծածանազգի]] (Cyprinidae) ընտանիքներով:

Սիգազգիների ընտանիքի ներկայացուցիչը 1920-30-ական թվականներին լճում

կլիմայավարժեցված [[Սիգ|սիգն]] է: Որպեսզի ձկնորսության քանակը ավելացվի նոր

ձկանտեսակներ են ներկայացվել` [[Լադոգայի սիգ]] և [[Չուդ լճի սիգ]], որոնք հաստատվելով

Լճի մակարդակի արհեստական իջեցման հետևանքով իշխանի համար

կենսաբանական պայմանները խիստ վատացան: Մինչև լճի մակարդակի իջեցումը ձկան

[[Ամառային իշխան|ամառային իշխանը]] պահպանվել են աննշան քանակությամբ: [[Կողակ (ձուկ)|Կողակը]] կորցրել է

արդյունագործական նշանակությունը, իսկ [[բեղաձուկ|բեղաձուկը]] հանդիպում է հազվադեպ:

Այժմ ստորև ներկայացնենք ձկնատեսակների էկոլոգիական բնութագրերը և

տնտեսական նշանակությունը:

1. [[Սևանի իշխան]] - այս էնդեմիկ, անհետացող տեսակի կանոնավոր

ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ պոպուլյացիան գտնվում է ծայրահեղ վատ

պայմանագրային հիմունքներով գնվում և Սևանա լիճ են բաց թողնվում իշխանի երկու

ենթատեսակների մանրաձկներ:

1.1` 2004 թ. և 1.6` 2005թ.: Ընդ որում` 1990–ական թվականներին որսաբաժնում մոդալ

տարիքային խմբերը 2-3 տարեկան ձկներ էին, իսկ 1999թ-ին` 1+ և 2+ տարիքային

թվականին կրճատվել է 17 անգամ: Չնայած, յուրաքաչյուր տարի որոշվել են սիգի

որսաչափերը, այնուամենայնիվ արդյունագործական ծանրաբեռվածությունը

պոպուլյացիայի վրա մի քանի անգամ գերազանցել է թույլատրելի որսի սահմանները:

որ շարունակվում է կրճատվել այս տեսակների [[Պոպուլյացիա|պոպուլյացիաների]] թվաքանակը: Ընդ

որում` կողակի պաշարների նվազումը լճային ձվադրավայրերի չորացման և ձվադրման

արդյունք է: Ընդ որում` առավել ինտենսիվ է ընթանում փոքր տարիքային խմբերի աճը,

որն առատ կերային բազայի առկայության ապացույց է:

թվականների սկզբներին: Սևանա լճում աճում է լճածածանի մեկ պոպուլյացիա, որն

այստեղ առաջացնում է բազմաթիվ սնվող և բազմացող վտառներ: Այն զանգվածաբար

[[Էնդեմիկ|էնդեմիկ]] տեսակների պահպանման և դրանց բնական պաշարների վերականգնմանն

ուղղված գործնական միջոցառումների իրականացման:

Սևանա լճում իշխանի պաշարների վերականգնման և [[Ձկնաբուծություն|ձկնաբուծության]] զարգացման

համալիր ծրագիրը (այսուհետ` ծրագիր) սահմանում է երկարաժամկետ հատվածում ճյուղի

վերականգնումը և Սևանի հիմնախնդիրների լուծումն է:

Ծրագրի նպատակին հասնելու ուղիներն են.

* Սևանա լճում մինչև 2023թ. մոտ 50 000 տոննա լճի էնդեմիկ ձկնատեսակների

էկոլոգիապես կայուն արտադրության կազմակերպում և ամբողջական արժեշղթայի

պահպանության, վերարտադրության և բանական օգտագործման վրա, ինչպես նաև

ապահովել հայրենական ձկնարդյունաբերության միջազգային մրցունակությունը:

Ռազմավարական նպատակի ապահովումը պահանջում է ոլորտի զարգացման

պետական կառավարման համալիր մոտեցում և ենթադրում է հետևյալ խնդիրների լուծումը.

* ձկնաբուծության ոլորտի նորմատիվային իրավական բազայի կատարելագործում, որը

կհամապատասխանի նրա արդյունավետ զարգացմանը,

* որակի և անվտանգության հավաստագրման համակարգի ներդնում,

* բրենդի ստեղծում, դիրքավորում և առաջմղում:

Ծրագրի իրականացումից ակնկալվող տնտեսական, սոցիալական և

բնապահպանական արդյունքներն են.

1. Ծրագրի առաջին 10 տարիների ընթացքում հասնել տարեկան մոտ 50 000 տոննա ձկան

արտադրության, վերամշակման և արտահանման, որի արժեքը կկազմի շուրջ 154 մլրդ

դրամ:

2. Յուրաքանչյուր տարի արտադրվող ձկան 1.5% լիճ բաց թողնել (ծրագրված հզորության

ապահովման պարագայում լիճ բաց թողնվող ձկան քաշը կկազմի տարեկան շուրջ 750 տ):

3. Տարեկան 10 000 տ և ավելի ձկան արտադրության պարագայում Հայաստանում ձկան

կերի արտադրության լուրջ նախադրյալներ կստեղծվեն: Սա իր հերթին

հնարավորություն կտա խթանելու բուսաբուծությունը, քանի որ ձկան կերի

բաղադրության ավելի քան 50-70%-ը տարբեր գյուղատնտեսական մշակաբույսեր են:

4. Սևանի իշխանի արտադրության ոլորտում 2500-3000, իսկ ընդհանուր արժեշղթայում`

5000-6000 աշխատատեղի ստեղծում:

5. Ստեղծվող տնտեսությունների կողմից վճարվող գումարների հաշվին Սևանի

հիմնադրամի հզորացում` Սևանա լճի ավազանի խնդիրների լուծման նպատակով: