«Ներոն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ներոն Կլավդիոս Կեսար Օգոստոս Գերմանիկոս''' ({{lang-lat|Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus}}, {{ԱԾ}}), ծնունդով՝ Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոս (լատիներեն՝ Lucius Domitius Ahenobarbus), [[Հռոմի կայսրերի ցանկ|հռոոմեականհռոմեական կայսր]] 54 թ. հոկտեմբերի 13-ից առ 68 թ. հունիսի 9-ը, Հուլիոսների[[Հուլիոս Կլավդիոսներ|Հուլիոս-Կլավդիոսների]] հարստության վերջին ներկայացուցիչ։

Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսը,` ապագա Ներոնը, ծնվել է 37 թ. [[դեկտեմբերի 15]]-ին Անտիումում,` [[Հռոմ]]ի մոտ։մերձակայքում։<ref name="suetonius-nero-1">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#1 1].</ref><ref name="suetonius-nero-6">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#6 6].</ref> Նա եղել է Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի միակ որդին։ Մայրը՝ [[Ագրիպինա Կրտսեր]]ը, [[Կալիգուլա]] կայսեր քույրն էր։

Ներոնի հայրը եղել է Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի և Անտոնիա Ավագի որդին։ Գնեոսն, այսպիսով, հոր կողմից Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի (մ.թ.ա. 32 թ. կոնսուլ) և, հավանաբար՝հավանաբար Էմիլիա Լեպիդայի, իսկ մոր կողմից [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի և Օկտավիա Կրտսերի թոռն էր։ <br />Օկտավիայով կապված՝ Ներոնը [[Օկտավիանոս Օգոստոս|Օգոստոս]] կայսեր զարմիկ-թոռն էր։ Ներոնի հայրը զբաղեցրել է [[պրետոր]]ի պաշտոնը և եղել է [[Կալիգուլա]]յի անձնակազմի անդամ վերջինիս արևելյան արշավանքի ժամանակ։<ref name="suetonius-nero-5">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#5 5].</ref><br />Նա մահացել էր 39 տարեկանում՝ [[ջրգողություն]] հիվանդությունից, երբ Ներոնը երեք տարեկան էր։

Ներոնը չէր սպասում, որ դառնալու է կայսր, քանի որ իր քեռի [[Կալիգուլա]]ն թագադրվել էր 25 տարեկանում և բավարար ժամանակ ուներ իր համար ժառանգորդ ունենալու։ Ներոնի մայրը՝ [[Ագրիպինա Կրտսեր|Ագրիպինան]], կորցրել էր Կալիգուլայի բարեհաճությունը և իր ամուսնու մահից հետո՝հետո աքսորվել։<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#29 29].</ref> <br />Կալիգուլան, նրա կինը` Կեսոնիան և անչափահաս դուստրը սպանվում են 41 թ. հունվարի 24-ին<ref>Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[wikisource:The Antiquities of the Jews/Book XIX#Chapter 1|XIX.1.14]], [[wikisource:The Antiquities of the Jews/Book XIX#Chapter 2|XIX.2.4]].</ref>, որից հետո գահն անցնում է Կալիգուլայի հորեղբայր [[Կլավդիոս]]ին։<ref>Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[wikisource:The Antiquities of the Jews/Book XIX#Chapter 3|XIX.3.2]].</ref> <br />Իշխանության անցնելով` Կլավդիոսն Ագրիպինային թույլ է տալիս վերադառնալ աքսորից։

Մինչև [[Վալերիա Մեսալինա]]յի հետ ամուսնանալը Կլավդիոսն ամուսնացած է եղել երկու անգամ։<ref name="suetonius-claudius-26">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Claudius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Claudius*.html#26 26].</ref> Նախորդ ամուսնություններից ունեցել է երեք զավակ, որոնց թվում՝ մի որդի, ով մահացել էր երիտասարդ տարիքում։<ref name="suetonius-claudius-27">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Claudius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Claudius*.html#27 27].</ref> Մեսալինայից ունեցել է երկու երեխա,. աղջիկ՝ [[Կլավդիա Օկտավիա]]ն (ծնվ.ծնվել է 41 թ., հետագայում դարձավդարձել Ներոնի կինը) և տղա` [[Բրիտանիկոս]] անունով (ծնվածծնվել է 40 թ., մահացել է 14 տարեկանում)։

48 թ. իր սիրեկանի հետ Մեսալինան ծրագրելծրագրում էրէ դավադրության միջոցով Կլավդիոսին զրկել իշխանությունից։ Դավադրությունը բացահայտվեցբացահայտվում է, և Մեսալինան ենթարկվեցենթարկվում է մահապատժի։ <br />49 թ. Կլավդիոսն ամուսնանում է չորրորդ անգամ` Ներոնի մայր Ագրիպինայի հետ, թեև վերջինս իր զարմուհին էր։ Ագրիպինան համոզում է Կլավդիոսին, որ նա որդեգրի Ներոնին, և 50 թ. Ներոնն իր համար ընտրում է '''Ներոն Կլավդիոս Կեսար Դրուսոս Գերմանիկոս''' անունը։ Ներոնը տարիքով մեծ էր զարմիկ Բրիտանիկոսից և պատրաստվում էր ժառանգել գահը։<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 12#26|XII.26]].</ref>

51 թ. Ներոնը դառնում է տասնչորս տարեկան և արդեն համարվում է չափահաս։<ref name="annals-xii-41">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 12#41|XII.41]].</ref> Նա նշանակվում է պրոկոնսուլ, ներկայացվում է [[Հռոմեական սենատ|Հռոմի սենատին]], Կլավդիոսի հետ միասին ներկայանում է հանրությանը։<ref name="annals-xii-41"/> 53 թ. ամուսնանում է իր երկհարազատ քույրզարմուհի Կլավդիա Օկտավիայի հետ։<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 12#58|XII.58]].</ref>

Կլավդիոսը մահացավմահանում է 54 թ. [[հոկտեմբերի 13]]-ին, և Ներոնը, վերցնելով '''Ներոն Կլավդիոս Կեսար Օգոստոս Գերմանիկոս''' ([[լատիներեն]]՝ ''Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus'') անունը, թագադրվում է որպես կայսր։ Անտիկ աշխարհի շատ պատմաբաններ նշում են, թե Ագրիպինան թունավորել է Կլավդիոսին։ ՀամաձայնԸստ [[Պլինիոս Ավագ]]ի,` դրա համար նա օգտագործել է թունավոր սունկ։<ref>[http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=3578208 ]</ref> Հայտնի չէ, թե արդյոք Ներոնը տեղյակ է եղել սպանության մասին, կամ արդյոք մասնակից է եղել։<ref>Cassius Dio's and Suetonius' accounts claim Nero knew of the murder, Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/61*.html#35 LXI.35], Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#33 33]; Tacitus' and Josephus' accounts only mention Agrippina, Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 12#65|XII.65]], Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[wikisource:The Antiquities of the Jews/Book XX#Chapter 8|XX.8.1]].</ref>

Ներոնն իշխանության անցավէ անցում 17 տարեկանում,<ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/61*.html Book LXI #3 P39]</ref>`<ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#33 #8 P100]</ref> դառնալով մինչև այդ ժամանակը եղածիշխած կայսրերից ամենաերիտասարդը։<ref>Օգոստոսը եղել է 35 տարեկան, Տիբերիոսը՝ 56, Կալիգուլան՝ 25 և Կլավդիոսը՝ 50:</ref> Անտիկ աշխարհի պատմաբանները Ներոնի իշխանության վաղ տարիները նկարագրում են որպես նրա վրա մեծ ազդեցության ժամանակաշրջան մոր՝ Ագրիպինայի, խնամակալ [[Լուցիուս Աննեուս Սենեկա|Լուկիուս Անեուս Սենեկայի]] և Պրետորիայի պրեֆեկտ Սեքստոս Աֆրանիուս Բուրոսի կողմից։կողմից մեծ ազդեցության ժամանակաշրջան։

Ներոնի մայրը ցանկանում է ամեն կերպ միջամտել որդու գործերին։ 54 թ.-ին նա փորձում է նստել Ներոնի կողքին, երբ վերջինս պետք է հանդիպում ունենար Հայաստանի դեսպանորդինդեսպանորդի հետ, սակայն Սենեկան չի թողնում և կանխում է սկանդալային տեսարանը։<ref name="annals-xiii-5">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#5|XIII.5]].</ref>

Կան տեղեկություններ, որ Ներոնը բավարարված չէր Կլավդիա Օկտավիայի հետ ամուսնությունովամուսնությամբ և արտամուսնական կապեր է ունեցել [[Փոքր Ասիա]]յից բերված նախկինումնախկին ստրկուհի Կլավդիա Ակտեի հետ։<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#12|XIII.12]].</ref> 55 թ. Ագրիպինան փորձում է աջակցել Օկտավիային և պահանջում է, որ որդին խզի Ակտեի հետ ունեցած կապերը։ Ներոնը, Սենեկայի աջակցությամբ կանխում է մոր միջամտությունը։ <br />Իր որդու վրա ազդեցությունն ուժեղացնելով` Ագրիպինան սկսում է ճնշում գործադրել Ներոնի զարմիկի՝ Բրիտանիկոսի վրա` նրան կայսր դարձնելու նպատակով։<ref name="annals-xiii-14">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#14|XIII.14]].</ref> Մոտ տասնչորս տարեկան Բրիտանիկոսը մինչև Ներոնի որդեգրվելը հանդիսանում էր գահի իրական ժառանգորդը։ Ըստ [[Կոռնելիոս Տակիտոս|Տակիտոսի]]` Ագրիպինան հույս ուներ, որ իր աջակցությամբ Բրիտանիկոսը, լինելով Կլավդիոսի հարազատ որդին, կկարողանա տիրել գահին։ Սակայն, պատանի Բրիտանիկոսը մահանում է հանկարծակի և կասկածելի մահով 55 թ. փետրվարի 12-ին, այն նույն օրը, երբ պետք է հայտարարվեր չափահաս։<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#16|XIII.16]].</ref>

Ժամանակի հետ Ներոնը դառնում է ավելի հզոր,` ազատվելով խորհրդատուներից, և վերացնելով գահինգահի հավակնողներին։հավակնորդներին։ 55 թ. նա հեռացրեցհեռացնում է Ագրիպինայի դաշնակից Մարկոս Անտոնիոս Պալասին գանձատանն զբաղեցրած դիրքից։ Պալասը Բուրոսի հետ միասին մեղադրվում էր Փավստոս [[Սուլլա]]յին գահին նստեցնելու համարնպատակով կայսեր դեմ դավադրություն կազմակերպելու մեջ։համար։<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#23|XIII.23]].</ref> Սենեկան մեղադրվում էր Ագրիպինայի հետ կապեր ունենալու և ունեցվածքներ յուրացնելու մեջ։համար։<ref name="cassiusdio-lxi-10">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/61*.html#10 LXI.10].</ref>

58 թ. Ներոնը սիրային կապերիկապի մեջ է մտնում իր ընկեր և ապագա կայսր [[Օտոն|ՕթոնիՕտոնի]] կնոջ՝ [[Պոպեա Սաբինա|Պոպեա Սաբինայի]] հետ։<ref name="annals-xiii-46">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#46|XIII.46]].</ref> Տեղեկություններ կան, որ, քանի որ Ագրիպինայի կենդանության օրոք քաղաքականապես հնարավոր չէր, որ Ներոնն ամուսնալուծվի և ամուսնանա Պոպեայի հետ, 59 թ. հրամայում է սպանել իր մորը։<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 14#1|XIV.1]].</ref> Մերօրյա որոշ պատմաբաններ սա համարում են իրականությանը չհամապատասխանող պնդում, քանի որ Ներոնը Պոպեայի հետ ամուսնացած չի եղել մինչև 62 թ.։<ref>Dawson, Alexis, "Whatever Happened to Lady Agrippina?", ''The Classical Journal'', 1969, p. 254.</ref><br />Ավելացնենք, որ ըստ [[Գայոս Տրանքվիլլոս Սվետոնիոս|Սվետոնիոսի]]` Պոպեան ամուսնալուծված չի եղել մինչև Ագրիպինայի մահը, ուստի անհնար էր, որ արդեն ամուսնացած Պոպեան կարողանար ստիպել Ներոնին ամուսնանալ իր հետ։<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Otho 3.</ref> Մերօրյա որոշ պատմաբաններ հնարավոր են համարում, որ Ներոնի կողմից Ագրիպինայի սպանությունը կապված է եղել այն բանի հետ, որ մայրը ցանկանում էր իշխանության բերել Ռուբելիուս Պլոտոսին։<ref>Rogers, Robert, [http://www.jstor.org/view/00659711/ap010058/01a00140/0 ''Heirs and Rivals to Nero''], Transactions and Proceedings of the American Philological Association, Vol. 86. (1955), p. 202. Silana accuses Agrippina of plotting to bring up Plautus in 55, Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#19|XIII.19]]; Silana is recalled from exile after Agrippina's power waned, Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 14#12|XIV.12]]; Plautus is exiled in 60, Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 14#22|XIV.22]].</ref> Ըստ Սվետոնիոսի` Ներոնը փորձում է իր մոր սպանությունն իրականացնել նավաբեկություն կազմակերպելու միջոցով, որի հետևանքով զոհվում է Ագրիպինայի ընկեր Ակերոնիա Պոլան, սակայն, երբ մայրը փրկվում է, նա սպանում է նրան և ներկայացնում որպես ինքնասպանություն։<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#34 34].</ref>

ՊատահելՀռոմի մեծ հրդեհը տեղի է ունեցել 64 թ. հուլիսի լույս 19-ի գիշերը՝գիշերը քաղաքի հարավարևելյան մասում՝մասում` սկսվելով դյուրավառ ապրանքների խանութներից։<br />Ըստ [[Կոռնելիոս Տակիտոս|Տակիտոսի]], ով այդ ժամանակ եղել է ինը տարեկան, հրդեհը տարածվել է շատ արագ և տևել է հինգ օր։ Սվետոնիոսն ասում է, որ կրակը մոլեգնում էր վեց օր և յոթ գիշեր։<ref>''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero 38;</ref> Այն ոչնչացրեց Հռոմի տասնչորս շրջաններից երեքը և մեծ վնասներ հասցրեց յոթին։

68 թ. մարտին գալիացի կառավարիչ Գայոս Հուլիոս Վինդեքսն ապստամբեցապստամբում է Ներոնի հարկահավաքների դեմ։<ref name="Cassius-22">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/63*.html#22 LXIII.22].</ref> Ապստամբությունը ճնշելու հրաման տրվեցէ տրվում [[Վերին Գերմանիա]]յի կառավարիչ Լուկիոս Վերգինիոս Հռուֆուսին։<ref name="cassiusdio-lxiii-24">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/63*.html#24 LXIII.24].</ref> Վինդեքսն օգնության է կանչում Տարակոնյան [[Հիսպանիա]]յի կառավարիչ [[Գալբա|Սերվիոս Սուլպիկիոս [[Գալբա]]յին՝ խոստանալով հետագայում նրանաջակցություն տրամադրել կայսր դառնալու համար աջակցություն խոստանալով։համար։<ref name="Plutarch-galba-5">Plutarch, ''The Parallel Lives'', Life of Galba [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Galba*.html#5 5].</ref>Նույն տարվա մայիս ամսին [[Բեզանսոն|Բիսանտիումի]] մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում Վերգինիոսի զորքը հեշտությամբ հաղթում է Վինդեքսին, ով ինքնասպան է լինում։<ref name="cassiusdio-lxiii-24"/> Սակայն, այս ապստամբությունը ճնշելով` Վերգինիոսի [[Հռոմեական լեգեոն|լեգեոնները]] փորձում են կայսր հռչակել իրենց հրամանատարին։ Վերգինիոսը հրաժարվում է դուրս գալ կայսեր դեմ, սակայն [[լեգեոն]]ների դժգոհությունը և Իսպանիայում Գալբայի դիմակայությունը Ներոնին ծանր կացության մեջ են դնում։

Հռոմի կայսր Ներոնը մեր թվարկության 68 թվականին ինքնասպան է եղել՝լինում՝ կտրելով իր կոկորդը<ref>{{Cite book|title=Գիտելիքների շտեմարան 3:Գիտե՞ք որ . . .|last=Փարսադանյան|first=Ալբերտ|publisher=ՎՄՎ Պրինտ|year=2006|isbn=|location=Երևան|pages=134}}</ref>: