«Մասնակից:Սավադյան Միլենա/Ավազարկղ3»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չNo edit summary |
||
Տող 1.
'''Գտչավանք''', ''Գտիչի վանք'', հայկական կրոնական կառույց [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի]] [[Արցախ նահանգ|Արցախ]] նահանգի [[Մյուս Հաբանդ]] գավառում (այժմյան [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն (Արցախ)|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության]] [[Հադրութի շրջան|Հադրութի շրջանի]] [[Տող (գյուղ)|Տող]] գյուղի մոտ, [[Տողասար]] լեռան լանջին): Հիմնադրվել է վաղ միջնադարում:
== Պատմություն ==
Ըստ 7-րդ դարի պատմիչ [[Մովսես Կաղանկատվացի|Մովսես Կաղանկատվացու]], [[Պարտավի եկեղեցական ժողով|Պարտավի եկեղեցական ժողովին]] մասնակցել է նաև Գտչավանքի ներկայացուցիչը: Վանքի անունով Գտիչ է կոչվել նրանից վերև կառուցված ամրոցը, որը 9-րդ դարում եղել է Եսայի իշխանի նստավայրը, հետագայում՝ Դիզակի մելիքների Բերդավանը:
15-րդ դարում Գտչավանքը դարձել է նաև մշակութային կենտրոն, ունեցել է գրչատուն: 1717 թվականին Գտչավանքի գլխավոր եկեղեցու գմբեթը նորոգել է Տողի գյուղացի Սայունը: 1723 թվականին Մելիք Եգանը եպիսկոպոս Մեսրոպին նշանակել է տվել Գտչավանքի վանահայր: 19-րդ դարում Գտչավանքի վանահայրն էր [[Առաքել Կոստանդյանց|Առաքել վարդապետ Կոստանդյանցը]], որը գրել է Արցախի մելիքներին նվիրված աշխատություն, և նրանից օգտվել է [[Րաֆֆի|Րաֆֆին]] իր [[Խամսայի մելիքություններ|«Խամսայի մելիքությունները»]] երկը գրելիս: 1868 թվականին երկրաշարժից ավերվել է միանավ եկեղեցին, և վնասվել գմբեթավորը, որից հետո Գտչավանքը լքվել է և ամայացել:
== Կառուցվածք ==
Գտչավանքը բարգավաճել է 12–14-րդ դարերում: Վանքի համալիրը բաղկացած է երկու միմյանց կից եկեղեցիներից, գավթից, բնակելի սենյակներից: Գլխավոր եկեղեցին՝ մեկ զույգ մույթերով գմբեթավոր դահլիճի հորինվածքով, սրբատաշ ֆելզիտով կառուցել են [[Ամարասի վանք|Ամարասի վանքի]] Սարգիս և Վրթանես եպիսկոպոսները 1241–1246 թվականներին և վանքին նվիրաբերել ընդարձակ հողային տարածքներ: Հովանոցաձև վեղարով գմբեթի թմբուկն ունի շեշտված վերձիգ համաչափություններ: Հյուսիսից կից է կոպտատաշ բազալտով կառուցված միանավ, թաղածածկ, արևելյան ուղղանկյուն խորանով երկրորդ եկեղեցին, որի ավանդատները գտնվում են խորանի հատակի տակ (նման տեղադրությունը եզակի է [[Հայկական ճարտարապետություն|հայկական ճարտարապետության]] մեջ): Եկեղեցիներին կից է թաղածածկ գավիթը, որի ներսում կանգուն է եպիսկոպոս Վրթանեսի 1246 թվականի խաչքարը<ref>{{Գիրք:ՔՀՀ|222}}</ref>:
Տողասարի կամ ճգնավորի լեռան հյուսիսային լանջի գոգավորությունում, թավուտ անտառերի ֆոնի վրա, շատ հեռվից երևում է նշանավոր Գտչավանքի գմբեթը:
Իր դիրքով ու շրջապատի բնության հետ ունեցած սերտ կապով Գտչավանքը զգալիորեն տարբերվում է Արցախի միջնադարյան հուշարձաններից: Բարձրադիր տեղանքը, երկինք մխրճված գրանիտյա ժայռերի վեհությունը, վայրի պտղաբույսերով հարուստ անտառապատ ձորերի խորությունը, լեռնային մաքուր օդը, սառնորակ աղբյուրները մի առանձնակի շուք են տալիս վանքին: Իր ճարտարապետական հիանալի արժանիքներով Գտչավանքը, առանձնահատուկ տեղ ունենալով հանդերձ, հարստացնում է երկրամասի բազմադարյան ճարտարապետության գանձարանը` հաստատորեն կանգնելով այնպիսի կոթողների կողքին, ինչպիսիք են Գանձասարն ու Խութավանքը:
Տող 25 ⟶ 35՝
Լեոյի կարծիքով Եսային կամ, ինչպես արաբական աղբյուրներն են նրան հիշում, «Իսա Իբն Յուսուֆ Աբաու Բուսեն», իր գլխավորած պայքարով «...ամենախոշոր մխիթարական երևույթն էր կազմում Հայոց աշխարհի այդ ժամանակվա(9-րդ դար-Շ.Մ.)արյունոտ նահատակումների մեջ»: 853թ. ամրացված լինելով Տողասարի գագաթին, վերը նշված «քյուղաքաղաքի» պարիսպների ներսում, Աբու Մուսեն ավելի քան մեկ տարի համար դիմադրություն է ցույց տալիս արաբ զորավար Բուղայի բազմաքանակ զորքերին: Արաբ զորավարը 28 անգամ գրոհում է այդ անառիկ ամրոցի վրա, բայց գրոհները ապարդյուն են անցնում: Վերջ ի վերջո նա`Եսայի իշխանը, ընկավ թշնամու ձեռքն այն պատճառով, որ ազնվություն ունեցել հավատալու թշնամու երդումներին` պատգամախոսության է գնացել Բուղայի մոտ և այնտեղ էլ ձեռբակալվել:
Դիզակի քաջ իշխանի և նրա հետնորդների հիշատակին կառուցված մի շարք հուշարձաններ կան Տողասարից որ այնքան հեռու գտնվող Տումի գյուղի շրջակայքում:
Այսպես. գյուղի արևմտյան մասւոմ է գտնվում Դիզակի մյուս նշանավոր Գորոզ կամ Գորոզու անունով բերդը, «Ի Գոռոզո մերձ ի լեառն Քթիչ»:
| |||