«Կիլիկիայի հայկական թագավորություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Իշխանության հիմքը դրվել է [[1080]] թվականին [[Բագրատունիներ]]ի շառավիղ՝ [[Ռուբինյաններ]]ի կողմից։ Մայրաքաղաքը սկզբնապես [[Տարսոն]]ն էր, հետագայում [[Ադանա]]ն և վերջ ի վերջո [[Սիս]]ը: Կիլիկյան Հայաստանը մեծ օգնություն է ցուցաբերել [[Խաչակրաց արշավանքներ]]ի մասնակիցներին և որոշ ժամանակ միակ քրիստոնյա պետությունն էր ամբողջ [[Մերձավոր Արևելք]]ում: Իզուր չէ, որ նրան երբեմն անվանում էին «քրիստոնյա կղզի իսլամի ծովում»: Քանի որ [[Մեծ Հայք]]ը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց [[Հռոմկլա]] քաղաքում։ [[1198]] թվականին [[Լևոն Բ|Լևոն Բ Մեծագործի]] թագադրումով Կիլիկյան Հայաստանը վերածվեց Կիլիկիայի հայկական թագավորության։թագավորության<ref name="Badmoutioun Hayots, p.43-44">{{cite book | last = Kurdoghlian | first = Mihran | title = Պատմութիւն Հայոց (History of Armenia), Volume II | publisher = Հրատարակութիւն ազգային ուսումնակաան խորհուրդի|year= 1996 | location = Աթենք |pages = 43–44}}</ref>: [[1226]] թվականին գահն անցավ Ռուբինյանների մրցակիցներին՝ [[Հեթումյաններ]]ին: Քանի որ մոնղոլները նվաճել էին ահռելի տարածքներ և հասել Կիլիկիայի սահմաններին [[Հեթում Ա]] արքան որոշեց չպատերազմել նրանց հետ, այլ համագործակցել ընդդեմ ընդհանուր մուսուլման թշնամիների, հատկապես՝ [[մամլուքներ]]ի դեմ։ 13-[[14-րդ դար]]երում մոնղոլներն ընդունեցին [[իսլամ]], խաչակրաց պետությունները վերացան՝ թողնելով Կիլիկյան Հայաստանը միայնակ ընդդեմ մամլուքների։ Մի քանի արշավանքներից հետո մամլուքները [[1375]] թվականին գրավեցին մայրաքաղաք [[Սիս]]ը: Սակայն լեռներում դեռևս մնում էին կիսանկախ հայ իշխաններ, որոնց տիրույթները վերջնականապես զավթվեցին օսմանյան-թուրքերի կողմից [[1515]] թվականին։

[[Հայեր]]ի և Լուսինյանների միջև եղել են սերտ կապեր, երբ [[Լուսինյաններ]]ը 12-րդ դարում հաստատվեցին [[Կիպրոս]]ում: Եվ գուցե, եթե չլինեին [[Լուսինյաններ]]ը Կիլիկյան Հայաստանը կկարողանար գրավել [[Կիպրոս]]ը:<ref>{{cite book | last =Ghazarian | first =Jacob G. | title =The Armenian Kingdom in Cilicia during the Crusades: The Integration of Cilician Armenians with the Latins (1080-1393) | publisher =Routledge | year =2000 | page = 150 | isbn=0700714189}}</ref>: 1342 թվականին Լևոնի զարմիկ Գայ դե Լուսինյանը ժառանգեց գահը և հաստատվեց գահին [[Կոստանդին Գ]] անվամբ։ Նա լատինամոլ էր և դառնալով թագավոր ցանկանում էր [[կաթոլիկություն|կաթոլիկության]] պարտադրել տեղի հայ բնակչությանը։ Հայ ազնվականությունն այն ընդունում էր, սակայն հասարակ ժողովուրդը դեմ էր այդ քայլին։քայլին<ref name="Badmoutioun Hayots, p.53-56">{{cite book | last = Kurdoghlian | first = Mihran | title = Պատմութիւն Հայոց (History of Armenia), Volume II | publisher = Հրատարակութիւն ազգային ուսումնակաան խորհուրդի (Council of National Education Publishing) |year= 1996 | location = Athens |pages = 53–56}}</ref>:

[[1343]]-[[1344]] թթ., երբ գյուղացիությունը պայքարում էր [[Լուսինյաններ]]ի դեմ, մամլուքները ներխուժեցին Կիլիկիա։Կիլիկիա<ref name="Ghazarian">{{cite book | last =Ղազարյան | first =Հակոբ | title =Կիլիկյան Հայաստանը խաչակրաց արշավանքների ընթացքում (1080-1393) :| publisher =Ռուտլեջ | year =2000 թ.| pages = 159–161 | isbn=0700714189}}</ref>: Սակայն այդ օրհասական պահին ոչ մի եվրոպական երկիր չօգնեց Կիլիկիային։ [[1344]] թվականին [[Կոստանդին Բ]]-ն սպանվեց։սպանվեց<ref name="The Later Crusades, 1274-1580: from Lyons to Alcazar">{{cite book | last = Housley | first = Norman | title = The later Crusades, 1 274-1580: from Lyons to Alcazar | publisher = Oxford University Press |year= 1992 | location = New York | page = 21 | isbn = 0-19-822136-3}}</ref>: Նրան հաջորդեց [[Կոստանդին Դ]]-ն։ Նա կարողացավ ժամանակավորապես ազատագրել Կապան բերդը, Այասն ու [[Ալեքսանդրեթ]]ը: Լիպարիտ սպարապետը կարողանում էր հետ շպրտել թշնամուն։ 1371 թվականին Սսում տեղի ունեցած ժողովը չեղյալ համարեց կաթոլիկ եկեղեցուն միանալու որոշումը։ Նոր թագավորը՝ [[Կոստանդին Ե]]-ն ստիպված էր հաշտության պայմանագիր կնքել մամլուքների հետ, որն առաջացրեց ունիթորականների դժգոհությունը, ովքեր էլ սպանեցին նրան [[1373]] թվականին։ Նրան հաջորդեց Կիլիկիայի վերջին արքան՝ [[Լևոն Զ]] Լուսինյանը։ Մամլուքները դարձյալ ներխուժեցին Կիլիկիա և պաշարեցին մայրաքաղաքը։ Հայոց զորքը Լիպարիտ զորավարի գլխավորությամբ անում էր ամեն ինչ, սակայն մամլուքների զորքը գերազանցում էր հայերի զորքին։ Եվ [[1375]] թվականին մամլուքները գրավեցին [[Սիս]]ն ու գերի վերցրին թագավորին և իր ընտանիքին։ Արևմուտքի միջնորդությամբ Լևոնն ազատ արձակվեց։ Նա անցկացրեց վերջին տարիները Եվրոպայում նոր խաչակրաց արշավանք կազմակերպելու հույսով, սակայն ապարդյուն։ Նա մահացավ [[1393]] թվականին [[Փարիզ]]ում:<ref name="Badmoutioun Hayots, p.53-56"/>: [[1396]] թվականին Կիլիկիայի արքա տիտղոսն անցավ նրա զարմիկին՝ [[Կիպրոս]]ի թագավորին։թագավորին<ref>{{cite book | last = Hadjilyra | first = Alexander-Michael | title = The Armenians of Cyprus | publisher = Kalaydjian Foundation |year= 2009 | location = New York | page = 12 | isbn = }}</ref>: Ներկայումս այն կրում են իտալական Սավոյան հարստության ներկայացուցիչները։ Չնայած թագավորությունն անկում ապրեց, Լեռնային Կիլիկիայում որոշ իշխաններ պահպանեցին իրենց ինքնուրույնությունը, սակայն [[1515]] թվականին Կիլիկիան վերջնականապես նվաճվեց օսմանյան թուրքերի կողմից։

Չնայած մամլուքները կարողացան նվաճել Կիլիկիայի մեծ մասը, նրանք չկարողացան պահել այն և այն շուտով գրավվեց [[Լենկթեմուր]]ի կողմից։ Դրա արդյունքում 30, 000 հարուստ հայեր լքեցին Կիլիկիան և հաստատվեցին [[Կիպրոս]]ում, որտեղ մինչ [[1489]] թ. կառավարում էին Լուսինյանները։Լուսինյանները<ref name="Badmoutioun Hayots, p.53-56"/>: Շատ կիլիկյան հայեր հաստատվեցին [[Իտալիա]]յում, [[Իսպանիա]]յում, [[Լեհաստան]]ում և [[Ֆրանսիա]]յում:<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times"/>: Չնայած հայ բնակչությունը քչացավ, սակայն օսմանյան իշխանության ընթացքում այն մնում էր հայկական տարածք։

Օսմանյան կայսրությունը Կիլիկիայից ստեղծեց [[Ադանայի վիլայեթ]]ը: Կիլիկիայի հայերը կարողացան պահպանել իրենց ազգային պատկանելիությունը դարերի ընթացքում։ընթացքում<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times"/><ref name="The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire">{{cite book | last = Bryce | first = Viscount | title = The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire | publisher = Textor Verlag |year = 2008 | location = Germany | pages = 465–467 | isbn=3-938402-15-6}}</ref>: Սակայն թուրքերն ամեն ինչ անում էին քշելու այնտեղից հայերին։ Օրինակ [[Զեյթուն գավառ|Զեյթունը]] գտնվում էր կիսանկախ վիճակում և թուրքերն անընդմեջ հարձակումներ էին գործում նրանց վրա։ [[1909]] թվականին Կիլիկիայի հայերը և հատկապես [[Ադանա]] քաղաքի հայերը ենթարկվեցին [[Ադանայի կոտորած|ջարդերի]], իսկ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ դարձան [[Հայոց Ցեղասպանություն|ցեղասպանության]] զոհ։զոհ<ref name="The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire"/>: Եվ չնայած [[սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրով]] Կիլիկիան չէր անցնում [[Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն|Հայաստանին]], այն անցնելու էր [[Ֆրանսիա]]յի խնամակալության տակ. մեծ քանակությամբ հայեր ետ վերադարձան Կիլիկիա, սակայն [[Ֆրանսիա]]ն գաղտնի պայմանագրով մտադրվել էր զիջել այն [[Թուրքիա]]յին: Շուտով ցրվեց պատերազմի ընթացքում [[Ֆրանսիա]]յի դրոշի տակ կռվող Հայկական լեգեոնը և թողեց Կիլիկիայի հայերին անպաշտպան։ [[1920]] թ-ի օգոստոսին [[Ադանա]]յում Միհրան Տամատյանի գլխավորությամբ Կիլիկիան հռչակվեց ''Ինքնավար հանրապետություն'': Սակայն մյուս օրը ֆրանսիական զորքն արդեն լքել էր Կիլիկիան։ Թուրքերը հարձակվեցին և սկսվեց հայերի մի նոր ջարդ, որի ընթացքում միայն [[Մարաշ]]ում զոհվեց 12.000, իսկ Հաճնում՝ 7.000 հայ։ Կիլիկիայի հայերը ներկայումս ցրված են աշխարհով մեկ, իսկ Կիլիկիայի Հայոց կաթողիկոսարանը ներկայումս գտնվում է [[Անթիլիաս]]ում, [[Լիբանան]]: Կիլիկյան Հայաստանի խորհրդանիշը՝ առյուծը, ներկայումս պատկերված է [[Հայաստանի զինանշան]]ի վրա։վրա<ref>Հայոց Պատմություն, հեղինակներ՝ Դանիելյան, Մելքոնյան, էջեր՝ 284-285</ref>:

Կիլիկիայի հայկական պետությունն իր գոյության ողջ ընթացքում պատերազմների մեջ էր, ուստի կանոնավոր և ուժեղ բանակ ունենալն անհրաժեշտություն էր։ Մշտական բանակի կազմակերպումն սկսվեց դեռևս Ռուբինյան առաջին իշխանների օրոք։ Խաղաղ ժամանակ երկիրը կարողանում էր պահել 30.000-անոց բանակ։ Պատերազմի ժամանակ բանակի թվակազմը հասնում էր 60 հազարի։հազարի<ref name="ReferenceB">Հայոց պատմություն, հատոր II, գիրք 2-րդ, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, Երևան, 2014, էջ 326</ref>:

Բանակը բաղկացած էր արքունի և իշխանական գնդերից։ Պատերազմների ժամանակ գյուղացիներից և քաղաքացիներից կազմվում էր աշխարհազոր։աշխարհազոր<ref name="ReferenceC">Հայոց պատմություն, հատոր II, գիրք 2-րդ, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, Երևան, 2014, էջ 416</ref>: Կանոնավոր բանակի միջուկը ձիավորներից (ասպետներից) կազմված հեծելազորն էր։ Կիլիկիայում ևս սահմանվել էր ձիավորի (ասպետ) աստիճան։ Այն ստանալու համար անհրաժեշտ էր քննություն հանձնել զինվորականի համար անհրաժեշտ գիտելիքներից։ Ձիավորի աստիճանի շնորհումը տեղի էր ունենում հանդիսավոր պայմաններում։ Այն ստացել են 14, 18, 20-ամյա տարիքում։տարիքում<ref name="ReferenceC"/>: Բանակում նշանակալից թիվ էր կազմում հետևակը։

Հայոց զինված ուժերում մեծ տեղ ուներ նաև ռազմական նավատորմը։ Առանց նրա գոյության անհնար էր պաշտպանել պետության ծովային սահմանները։ Այն անհրաժեշտ էր նաև ծովային առևտրի անվտանգությունն ապահովելու համար։ Ռազմական [[նավատորմ]]ի հենակետերն էին [[Այաս]]ը և [[Կոռիկոս]]ը:<ref>Հայոց պատմություն, հատոր II, գիրք 2-րդ, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, Երևան, 2014, էջ 417</ref>:

Կիլիկիայի բնակչության մեծ մասը [[հայ]] էր էին, փոքրամասնություններից էին [[ասորիներ]]ը, մուսուլմաները, [[հրեաներ]]ն ու ֆրանկները։ֆրանկները<ref name="Razmik Panossian">{{cite book | last = Panossian | first = Razmik | title = The Armenians: from kings and priests to merchants and commissars | publisher = Columbia University Press | year= 2006 | location = London | pages = 63–66 | isbn=978-0-231-13926-7}}</ref>: Բնակչության խայտաբղետությունն ունեցավ իր ազդեցությունը Կիլիկիայի մշակույթի վրա։վրա<ref name="Razmik Panossian"/>: Կիլիկիայի հայ ազնվականությունը շատ բաներ վերցրեց [[Ֆրանսիա]]յից, օրինակ ասպետությունն ու շատ ֆրանսիական պաշտոնների անվանումներ։ Կիլիկիայի սոցիալական կառուցվածքն ավելի նման էր Արևմտյան Եվրոպայի երկրների ֆեոդալական համակարգին, քան ավանդական [[Մեծ Հայք]]ի ''նախարարական'' համակարգին։համակարգին<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times">Bournoutian, Ani Atamian. "Cilician Armenia" in ''The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume I: The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century''. Ed. Richard G. Hovannisian. New York: St. Martin's Press, 1997, pp. 283-290. ISBN 1-4039-6421-1.</ref>: Օրինակ Կիլիկիայում [[ֆրանսերեն]] ''պարոն'' կամ ''բարոն'' և ''[[գունդստաբլ]]'' բառերը փոխարինեցին հայկական ''նախարար'' և ''սպարապետ'' անվանումներին։անվանումներին<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times"/><ref name="Razmik Panossian"/>: Ազնվականության մեջ տարածվեց ասպետությունը և անցկացվում էին բազմաթիվ ասպետական մրցություններ։ Արևմուտքի ազդեցության ներքո [[հայերեն]] ներմուծվեցին երկու նոր տառեր (Ֆ ֆ = "f" և Օ օ = "o") և բազմաթիվ [[ֆրանսերեն]] բառեր։բառեր<ref name="Razmik Panossian"/>:

Որոշ [[հայեր]] ընդունեցին ուղղափառություն և [[կաթոլիկություն]], սակայն այդ ամենը չունեցավ միակողմանի ազդեցություն, քանի որ հայկական մշակույթի որոշ տարրեր ներմուծվեցին նաև Եվրոպա։ Կիլիկիայում էին գործում ժամանակի հայտնի հայ արվեստագետներ, օրինակ հայտնի մանրանկարիչ [[Թորոս Ռոսլին]]ը, ով գործել է [[Հռոմկլա]] քաղաքում [[13-րդ դար]]ում:<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times" />:

Հայտնի ռուս պատմաբան [[Վալերի Բրյուսով]]ը իր աշխատությունների մեկում նկարագրում է Կիլիկյան Հայաստանը, որպես «մարդկության հոգևոր կյանքի համաշխարհային կենտրոններից մեկը».<ref>[https://books.google.am/books?ei=N8nmTszeIJGXOuvW8dgK&ct=result&hl=nl&id=qp1CAAAAYAAJ&dq=ISBN+5540001931&q=%D0%9A%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D1%86%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE+XIII+-+XIV+%D0%B2%D0%B2.+-+%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD+%D0%B8%D0%B7+%D1%86%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2+%D0%B4%D1%83%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B9+%D0%B6%D0%B8%D0%B7%D0%BD%D0%B8+%D0%B2%D1%81%D0%B5%D0%B3%D0%BE+%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.#search_anchor ''«..մենք պետք է պատկերացնենք Կիլիկյան Հայաստանը, որպես ողջ մարդկության հոգևոր կյանքի կենտրոններից մեկը»:'']</ref>.

Կիլիկիայի հայերը, հատկապես ճարտարապետության ոլորտում, մեծ քանակով ներմուծություններ կատարեցին եվրոպական մշակույթ, օրինակ եկեղեցաշինության և ամրոցաշինության որոշ տարրեր։տարրեր<ref name="Architecture">{{cite web |url=http://www.globeweeklynews.com/cilician_kingdom.htm |title=Cilician Kingdom |accessdate=2009 թ․ դեկտեմբերի 28–ին |work=Globe Weekly News}}</ref>: Հայկական աշտարակները կլոր հատակագծեր ունեին, որը հետագայում վերցրին Հիվանդախնամները և օգտագործեցին իրենց աշտարակների կառուցման մեջ։մեջ<ref name="Muslim military architecture in greater Syria">{{cite book | last = Kennedy | first = Hugh N. |authorlink=Hugh Kennedy |title = Muslim military architecture in greater Syria: from the coming of Islam to the Ottoman Period | publisher = Brill Academic Publishers |year= 2006 | location = Netherlands | page = 293 | isbn = 1385-7827}}</ref>:

Հատկանշական է պատմաբան Վիլհելմ Տյուրոսացու տեղեկությունը այն մասին, որ [[1124]] թվականին Տյուրոս քաղաքի պաշարման ժամանակ, պարիսպների կործանման աշխատանքներին մասնակցել է անտիոքցի հայ ինժեներ Ավետիքը։Ավետիքը<ref>Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 5, էջ 425</ref>:

Կիլիկյան Հայաստանը գտնվելով [[Միջերկրական ծով]]ի ափին, ուներ լավ զարգացած տնտեսություն։ Այն գտնվում էր Արևելքը Միջերկրական ծովին միացնող առևտրային ուղիների վրա։ Հատկապես կարևոր էր համեմունքների առևտուրը։առևտուրը<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times"/>:

[[Այաս]], Տարսոն, Ադանա և Մամիստրա քաղաքները միջազգային առևտրի կարևորագույն վայրեր էին։էին<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times"/><ref name="Abulafia">{{cite book | last =Abulafia | first =David | authorlink =David Abulafia | title =The New Cambridge Medieval History | publisher =[[Cambridge University Press]] | year =1999 | page =440 | isbn = 052136289X}}</ref>: Կիլիկիայի ազնվականության երկրորդ լեզուն դարձել էր ֆրանսերենը, իսկ առևտրականներինը, իտալացի առևտրականների առակայությամբ պայմանավորված՝ իտալերենը։իտալերենը<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times"/>: [[Այաս]]ը սկսած [[Լևոն Բ]] թագավորի կառավարումից դարձել էր ամենամեծ նավահանգստային և առևտրային քաղաքը [[Միջերկրական ծով]]ի արևելյան հատվածում։հատվածում<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times"/><ref name="Abulafia"/>: [[Մարկո Պոլո]]ն, օրինակ եղել է Այասում [[1271]] թվականին։ Ահա ինչպես է նա նկարագրում Այասը.

Արդեն Թորոս իշխանի օրոք Կիլիկիան հատում էր դրամ։ Ոսկե և արծաթե մետաղադրամները, որոնք կոչվում էին ''[[դրամ]]'' և ''թագվորին'', հատվում էին [[Սիս]] և Տարսոն քաղաքում՝ թագավորի կողմից։ Շատ արտասահմանյան դրամներ նույնպես գտնվում էին շրջանառության մեջ, օրինակ իտալական ''դուկատ'', ''ֆլորին'', և ''զեչինո'', բյուզանդական ''բեսանտ'', արաբական ''դիրհամ'', և ֆրանսիական ''լիվր'' դրամները։դրամները<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times"/>:

Կիլիկիայում քաղաքային կյանքի նոր վերելքը կապված էր հայկական պետականության հաստատման հետ, քանզի [[Մեծ Հայք]]ի քաղաքային բնակչության մաս կազմող արհեստավորների և առևտրականների մի ստված զանգված տեղափոխվեց միջերկրածովյան այս երկրամաս։ Քաղաքային կյանքի զարգացման վրա որոշակի ազդեցություն ունեցան նաև [[խաչակրաց արշավանքներ]]ը, որոնք Արևելք-Արևմուտք առևտրատնտեսական հարաբերությունների աշխուժացման խթան հանդիսացան։հանդիսացան<ref>Բոռնազյան Ս., Սոցիալ-տնտեսական հարաբերությունները Կիլիկյան հայկական պետությունում XII-XIV դարերում, Երևան, 1973, էջ 261-264</ref>:

Սկզբնական շրջանում Կիլիկյան Հայաստանի կարևորագույն քաղաքները հետևյալներն էին.<ref name="ReferenceB"/>.

Դրանք անգերագնահատելի դեր էին խաղում երկրի տնտեսական և քաղաքական կյանքում։կյանքում<ref name="ReferenceB"/>:

Կիլիկյան Հայաստանի քաղաքայինքաղաքների բնակչությունըշարքում բազմազգորպես էր։վարչաքաղաքական Հայերիցև մշակութային կենտրոն առանձնանում էր Սիս մայրաքաղաքը։ Հայկական թագավորության շրջանում այն դիտվում էր որպես համահայկական կենտրոն<ref>Բոռնազյան բացիՍ., այդտեղՍոցիալ-տնտեսական ապրումհարաբերությունները էինԿիլիկյան նաևհայկական հույներպետությունում XII-XIV դարերում, ասորիներԵրևան, հրեաներ1973, ևէջ այլք։83</ref><ref>Հայոց պատմություն, հատոր II, գիրք 2-րդ, ՀՀ ԳԱԱ Պատմութան ինստիտուտ, Երևան, 2014, էջ 429428</ref>:

Ինչպես միջնադարի մյուս հասարակություններում, Կիլիկյան Հայաստանում ևս արհեստավորներն առավել արտոնյալ կարգավիճակում էին, քան գյուղացիները։գյուղացիները<ref>Սմբատ Սպարապետ, Դատաստանագիրք, հավաքական տեքստը, ռուսերեն թարգմանությունը, առաջաբանը և ծանոթագրությունները Ա.Գ.Գալստյանի, Երևան, 1958, էջ 14</ref>:

Կիլիկյան Հայաստանում քաղաքը ոչ միայն վարչատնտեսական, այլև ռազմական միավոր էր, քանզի քաղաքային բնակչության մի մասը [[զինվորական ծառայություն]] էր կատարում։կատարում<ref>Recuil des historiens des croisades. Documents arméniens, t. I, Paris, 1869, էջ 661</ref>:

Քանի որ բուն Հայքը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, կաթողիկոսի նստավայրը տեղից տեղ էր տեղափոխվում։ Սկզբից այն [[Անատոլիա|Փոքր Ասիայի]] [[Սեբաստիա]] քաղաքում էր, [[1058]] թվականին տեղափոխվեց [[Կապադովկիա]], որտեղ բնակվում էին շատ հայեր։ Հետագայում այն գտնվում էր Կիլիկիայում; Թավբլուրում [[1062]] թ-ից; Ծամնդավում [[1066]] թ-ից; Ծովքում [[1116]] թ-ից; և [[Հռոմկլա]]յում [[1149]] թ-ից։ Բացի [[կաթողիկոս]]ից Կիլիկիայի տարածքում գործում էին 14 եպիսկոպոսներ։ Արքեպիսկոպոսի նստավայրերն էին Տարսոն, [[Սիս]], [[Անարզաբա]], Լամբրոն և Մամիստրա քաղաքները։ Կիլիկիայում գործում էին 60 մենաստաններ։մենաստաններ<ref name="The Armenian People From Ancient to Modern Times"/>:

[[1198]] թվականին կաթողիկոս [[Գրիգոր Զ Ապիրատ]]ը հայտարարեց կաթոլիկ և հայ առաքելական եկեղեցու միավորման մասին; սակայն այս որոշումը չունեցավ լուրջ ազդեցություն։ Սակայն [[Հռոմի Պապ]]ն ամեն ինչ անում էր միավորումը կատարելու։ Օրինակ Ֆրանցիսկյան միաբանությունն ուղարկվեց Կիլիկիա, տարածելու կաթոլիկություն։կաթոլիկություն<ref>Luisetto. ''Arméniens et autres Chrétiens'', p. 98.</ref>:

[[1293]] թվականին, երբ մամլուքները գրավեցին [[Հռոմկլա]]ն, կաթողիկոսարանը տեղափոխվեց Սիս։ Արդեն թագավորության կործանումից հետո՝ [[1441]] թվականին կաթողիկոսարանը տեղափոխվեց [[Վաղարշապատ|Էջմիածին]], սակայն Կիլիկիայում շարունակեց գործել տեղի [[կաթողիկոս]]ը:<ref>{{cite book | last1 = Mahé | first1 = Annie | last2 = Mahé | first2 = Jean-Pierre | title = L'Arménie à l'épreuve des Siècles | publisher = Découvertes Gallimard | year = 2005 | location = France | pages = 71–72 | isbn = 207031409X}}</ref>: