«Sci-Hub»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 26.
Այն շրջանցում է հրատարակչի վճարումները` թույլ տալով ուսումնական հաստատության վստահված անձանց միջոցով անվճար մուտք գործել գիտական հոդվածների ամբողջական տարբերակներ: Sci-Hub-ը գիտական ամսագրերը պահում է իր սեփական քեշի մեջ` հետագա հարցումներն արագացնելու համար:
Sci-Hub-ը հիմնադրվել է 2011 թ․-ին, Ղազախստանի ասպիրանտ [[Ալեքսանդրա Էլբակյան|Ալեքսանդրա Էլբակյանի]] կողմից` գիտելիքների տարածմանը նպաստելու նպատակով<ref name=":7">{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/sci-hub-tears-down-academias-illegal-copyright-paywalls-150627/|title=Sci-Hub Tears Down Academia's "Illegal" Copyright Paywalls - TorrentFreak|accessdate=2015-10-05}}</ref>՝ ի պատասխան վճարովի հետազոտական աշխատանքների բարձր արժեքների՝ մոտ 30 ԱՄՆ դոլար յուրաքանչյուր հոդվածի համար<ref name="bigthink">[http://bigthink.com/neurobonkers/a-pirate-bay-for-science Meet the Robin Hood of Science]</ref><ref name=":0">{{Cite web|url=https://theconversation.com/elsevier-acts-against-research-article-pirate-sites-and-claims-irreparable-harm-43293|title=Elsevier acts against research article pirate sites and claims irreparable harm|last=Glance|first=David|accessdate=2015-10-05}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.slate.com/blogs/future_tense/2015/07/01/netizen_report_scholars_in_colombia_kazakhstan_face_legal_woes_for_sharing.html|title=Netizen Report: Scholars in Colombia, Kazakhstan Face Legal Woes for Sharing Research|date=2015-07-01|newspaper=Slate|issn=1091-2339|access-date=2015-10-05}}</ref>։
2015 թ. ակադեմիական հրատարակիչ ''Elsevier-''ն բողոք է ներկայացրել [[Նյու Յորք|Նյու Յորքում]] Sci-Hub-ի դեմ` [[Հեղինակային իրավունք|հեղինակային իրավունքի]] խախտման համար<ref>{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/elsevier-cracks-down-on-pirated-scientific-articles-150609/|title=Elsevier Cracks Down on Pirated Scientific Articles - TorrentFreak|accessdate=2015-10-05}}</ref>։ Հետազոտությունների արդյուքում պարզվեց, որ 2017թ․-ի հուլիսին PeerJ ամսագրում տպագրված հոդվածները հասանելի դարձնելու շնորհիվ՝ Sci-Hub-ը բավարարել է օգտատերերի հարցումների 99,3 %-ը, և հոդվածների միայն 0,
Հաջորդող դատական գործընթացի արդյունքում 2015թ․-ի նոյեմբերին բնօրինակ sci-hub.org կայքն արգելափակվեց<ref>{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/court-orders-shutdown-of-libgen-bookfi-and-sci-hub-151102/|title=Court Orders Shutdown Of LibGen, Bookfi And Sci-Hub - TorrentFreak|accessdate=2015-12-13}}</ref>: Առաջին
== Պատմություն ==
Տող 37.
=== Համագործակցություններ ===
2011թ․-ի սեպտեմբերից մինչ 2013թ․- ի սկիզբը
2013թ․-ին Sci-Hub-ը սկսեց համագործակցել Ռուսաստանում գտնվող ուսումնական գրքերի
Հետագայում մեծ քանակությամբ, հիմնականում [[Չինաստանից
Նախագծի Sci-Hub.org անունը կրող բնօրինակի աշխատանքը դադարեցվել է նոյեմբերի սկզբին` դատական կարգով<ref>{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/court-orders-shutdown-of-libgen-bookfi-and-sci-hub-151102/|title=Court Orders Shutdown Of LibGen, Bookfi And Sci-Hub|last=Van der Sar|first=Ernesto|date=2 November 2015|work=TorrentFreak|publisher=Lennart Renkema|accessdate=13 December 2015}}</ref>: Ծրագիրը կրկին սկսեց գործել նույն ամսվա ընթացքում [[.io]] դոմենով<ref name="TF-SciHubResurfaces2">{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/sci-hub-and-libgen-resurface-after-being-shut-down-151121/|title=Sci-Hub, BookFi and LibGen Resurface After Being Shut Down|last=Van der Sar|first=Ernesto|date=21 November 2015|work=TorrentFreak|publisher=Lennart Renkema|language=en-US|accessdate=9 March 2016}}</ref>: Հետագայում այն նույնպես դադարեցվեց Elsevier-
Հոդվածները կարող են ստացվել Telegram
Կայքը լայն տարածում ունի ինչպես [[Զարգացած երկրներ|զարգացած]]․ այնպես էլ [[Զարգացող երկրներ|զարգացող երկրներում]], ինչպիսիք են ՝ [[ԱՄՆ|ԱՄՆ-ն]], [[Հնդկաստան|Հնդկաստանը]], [[Ինդոնեզիա|Ինդոնեզիան]]<ref name=":12">{{Cite web|url=http://www.gizmodo.com.au/2015/06/academic-publishing-giant-fights-to-keep-science-paywalled/|title=Academic Publishing Giant Fights to Keep Science Paywalled|last=Stone|first=Maddie|date=2015-06-15|work=Gizmodo|publisher=Gawker Media|accessdate=5 October 2015}}</ref>, [[Պակիստան|Պակիստանը]], [[Իրան|Իրանը]], [[Ճապոնիա|Ճապոնիան]], [[Ռուսաստան|Ռուսաստանը]] և [[Բրազիլիա|Բրազիլիան]]<ref name=":02">{{Cite web|url=https://theconversation.com/elsevier-acts-against-research-article-pirate-sites-and-claims-irreparable-harm-43293|title=Elsevier acts against research article pirate sites and claims irreparable harm|last=Glance|first=David|date=15 June 2015|work=The Conversation|publisher=The Conversation Trust|accessdate=5 October 2015}}</ref>։ 2016թ․-ի սկզբին Էլբակյանի հրապարակած տվյալները ցույց են տալիս, որ զարգացած երկրներում ներբեռնումների քանակն ավելի մեծ է և հիմնականում հարցումները ստանում են [[ԱՄՆ|ԱՄՆ-ից]] և [[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական Միության]] երկրներից<ref name="Bohannon_20160429">{{cite journal|author=John Bohannon|date=28 April 2016|title=Who's downloading pirated papers? Everyone|url=http://www.sciencemag.org/news/2016/04/whos-downloading-pirated-papers-everyone|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=352|pages=508–512|doi=10.1126/science.aaf5664|number=6285}}</ref>։
== Կայքի ստեղծման պատմություն ==
Կայքերի ավելի լայն ցանցի մի մասն ազատ մուտքի հնարավորություն է տալիս գիտական թերթերին, սակայն Sci-Hub-ը առաջինն է, ով կատարելագործել է վճարովի ծառայությունները շրջանցելու ուղին<ref name="bigthink2">{{cite web|url=http://bigthink.com/neurobonkers/a-pirate-bay-for-science|title=Meet the Robin Hood of Science|last=Oxenham|first=Simon|date=10 February 2016|website=Big Think|publisher=The Big Think, Inc.|accessdate=22 February 2016}}</ref><ref name="Gardner">{{Cite journal|last=Gardner|first=Carolyn Caffrey|last2=Gardner|first2=Gabriel J.|date=2016|title=Fast and Furious (at Publishers): The Motivations behind Crowdsourced Research Sharing|url=http://crl.acrl.org/content/early/2016/02/25/crl16-840.full.pdf+html|journal=College & Research Libraries|language=en|pages=}} (Draft accepted for pub. 3 Feb 2016; Pub. anticipated 1 Jan 2017)</ref>։ [[Գիտական գրականություն|Գիտական գրականության]] փոխանակման ավանդական միջոցները ենթադրում են հոդվածի հեղինակներին կամ դրա նկատմամբ իրավունքներ ունեցող մարդկանց (օրինակ՝ [[:en:ICanHazPDF|#ICanHazPDF]]-ը [[Թվիթթեր|Թվիթթերում]]) ուղղված հարցման անհրաժեշտություն։
Վճարովի գիտական և ակադեմիական հոդվածները հասանելի դարձնելու այլ միջոցը «կանաչ» [[Ինքնաարխիվացում|ինքնաարխիվացումն]] է
Խոչընդոտները շրջանցելու միտքը նոր չէր։ Մեր մոտ՝ [[Ղազախստան|Ղասախստանում]] արգելափակված էր [[Կենդանի ամսագիր|Կենդանի ամսագիրը]] և ստիպված էինք օգտագործել [[Անանունիզատոր|հատուկ կայքեր]] այն կարդալու համար։ Գործընթացը կատարվում էր այսպես․ անհրաժեշտ էր կրկնօրինակել արգելափակված նյութի հասցեն, տեղադրել այն այս կայքի հատուկ դաշտում, և այն բացվում էր։ Ես որոշեցի անել նույնը գիտական հոդվածների համար։}}
Գիտական հոդվածներ մուտք գործելու կարևորությունը ոչ այնքան հայտնի [[ԲՈՒՀ|բուհերի]] [[Ուսանող|ուսանողների]] համար [[Ալեքսանդրա Էլբակյան|Էլբակյանը]] գիտակցեց, երբ սովորում էր Ղազախստանի համալսարանում՝ «Վճարել 32 [[դոլար]] յուրաքանչյուր հոդվածի համար ուղղակի
Sci-Hub ծրագիրը սկսեց իր աշխատանքը 2011թ․-ի սեպտեմբերի 5-ին<ref>{{Cite web|url=http://sci-hub.io/|title=About Sci-Hub|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151204054056/http://sci-hub.io/|archivedate=2015-12-04|accessdate=2015-12-13|deadlink=yes}}</ref>։ Կայքը դարձավ շատ հանրահայտ զարգացող երկրներում, ինչպիսիք են [[Հնդկաստան|Հնդկաստանը]] և [[Ինդոնեզիա|Ինդոնեզիան]]
Կայքի աշխատանքը ֆինանսավորվում է օգտատեր-ներդրողների կողմից<ref>{{Cite journal|last=Bohannon|first=John|date=28.04.2016|title=Who's downloading pirated papers? Everyone|url=http://www.sciencemag.org/news/2016/04/whos-downloading-pirated-papers-everyone|journal=Science|doi=|pmid=|access-date=}}</ref> ՝ [[բիթքոին]] վճարման համակարգի միջոցով<ref>{{cite web|url=http://www.coinfox.info/news/5103-a-pirated-research-papers-website-asking-for-bitcoin-donations-gets-support-from-redditors|title=Pirate research papers website asks for bitcoin donations|last1=Tereshchenko|first1=Alexey|date=16 March 2016|website=coinfox.info|accessdate=30 April 2016}}</ref>։
Տող 103.
Sci-Hub կայքը հասանելի է դարձնում հոդվածները՝ չպահանջելով բաժանորդագրություն կամ վճարումներ<ref name=":3">{{cite journal|last1=Cabanac|first1=Guillaume|date=2016|title=Bibliogifts in LibGen? A study of a text-sharing platform driven by biblioleaks and crowdsourcing|url=http://www.irit.fr/publis/SIG/2015_JASIST_C.pdf|journal=Journal of the Association for Information Science and Technology|volume=67|issue=4|pages=874–884|doi=10.1002/asi.23445|accessdate=25 August 2016}}</ref>։ 2016թ․-ի փետրվար ամսվա դրությամբ, ըստ նույն կայքի տվյալների, այն օրական սպասարկել է ավելի քան 200 000 հարցումների<ref name=":6" />, որը միջինում 80 000 հարցումով ավելի է 2015թ․-ի համեմատ, երբ «sci-hub.org»-ը արգելափակվեց<ref name=":222">{{Cite web|url=http://www.nature.com/news/pirate-research-paper-sites-play-hide-and-seek-with-publishers-1.18876|title=Pirate research-paper sites play hide-and-seek with publishers|last=Schiermeier|first=Quirin|date=4 December 2015|website=Nature News & Comment|accessdate=6 December 2015}}</ref>։
2017 թ.-ի մարտին կայքը հավաքել է 62 մլն փաստաթուղթ<ref name="greshake">{{cite journal|last=Greshake|first=B.|year=2017|title=Looking into Pandora's Box: The Content of Sci-Hub and its Usage|journal=F1000Research|volume=6|pages=541|doi=10.12688/f1000research.11366.1|pmc=5428489|pmid=28529712}}</ref>՝ այդ թվում դրանց 85% - ը հրապարակվել են վճարովի գիտական ամսագրերում<ref name=":72">{{cite journal|last1=Himmelstein|first1=DS|last2=Romero|first2=AR|last3=Levernier|first3=JG|last4=Munro|first4=TA|last5=McLaughlin|first5=SR|last6=Greshake Tzovaras|first6=B|last7=Greene|first7=CS|date=9 February 2018|title=Sci-Hub provides access to nearly all scholarly literature|url=|journal=eLife|volume=7|pages=|doi=10.7554/eLife.32822|pmc=5832410|pmid=29424689|via=https://peerj.com/preprints/3100/}} {{open access}}</ref>: [[Կարլ Մալամուդ]] կարծիքով, sci-hub-ի միլիոնավոր թերթեր [[հանրային տիրույթում]]
Թեև Sci-Hub-ը չի սահմանափակվում գիտական հոդվածներով՝ [[Հումանիտար կրթություն|հումանիտար]] և [[Սոցիալական գիտություններ|սոցիալական գիտությունների]] հրատարակված հետազոտությունները կարող այնքան հաճախ չնեբեռնվել՝ կազմելով Sci-Hub-ի 100 լավագույն ներբեռնումների 10 տոկոսը<ref name="Parkhill">Parkhill, Marianne (16 May 2016). [http://plumanalytics.com/sci-hub-academic-cat-bag-post/ Sci-Hub: The Academic Cat is Out of the Bag] (see Section #2). plumanalytics.com</ref>:
Sci-Hub-ը պահպահում է մի քանի տասնյակ միլիոն գիտական հոդվածներ իր պահոցներում<ref name=":5">{{Cite news|url=https://engineuring.wordpress.com/2017/07/02/some-facts-on-sci-hub-that-wikipedia-gets-wrong/|title=Some facts on Sci-Hub that Wikipedia gets wrong|date=2017-07-02|work=engineuring|language=en-US|accessdate=2017-11-03}}</ref>։ Յուրաքանչյուր օր ներբեռնվում են նոր փաստաթղթեր [[.edu]]-[[Փոխանորդ|փոխանորդի]] վրա հիմնված համակարգի միջոցով<ref>{{Cite web|url=http://www.computerworld.com/article/2973494/security/jump-paywalls-score-academic-research-for-free-share-it-without-being-busted.html|title=Jump paywalls, score academic research for free, share it without being busted|website=Computerworld|accessdate=2015-12-06}}</ref>։ Հարցման դեպքում ստուգվում է, թե արդյոք առկա է նշված աշխատանքը բազայում․ եթե այն
Օգտատերերը կարող են մուտք գործել կամայական աղբյուրից վերցրված հոդված՝ միասնական ծրագրերի համակարգի միջոցով, այդ թվում՝ կենտրոնական կայքէջում որոնման դաշտում [[DOI]]-ի կամ [[URL-հասցե|URL-հասցեի]] (օրինակ՝ որոշ ակադեմիական հղումների) մուտքագրմամբ, ինչպես հրատարակչի
Այս ծրագրային համակարգը օգտատերերի կողմից ընկալվում է որպես գերակա օգտագործվող և տիպական ծրագրերի համեմատ հարմարավետ ու հասանելի հարթակ<ref>{{Cite journal|last=Gabriel|first=J.|date=22-25 march 2017|title=Shadow Libraries and You: Sci-Hub Usage and the Future of ILL.|url=http://hdl.handle.net/10760/30981|journal=Conference pape|doi=|pmid=|access-date=}}</ref>։ Sci-Hub-ը վերահղում է հարցումները որոշակի վճարովի հասանելիությամբ աշխատանքներին, որոնք հայտնաբերվել են [[CrossRef|''CrossRef''-ի]] և [[Unpaywall|''Unpaywall''-ի]] տվյալների մետատվյալներ բազայում։ Որոշ հարցումներ փոխադրվում են [[CAPTCHA|CAPTCHA-ի]] միջոցով<ref>{{cite web|url=https://scholarlykitchen.sspnet.org/2016/02/25/sci-hub-how-does-it-work/|title=Sci-Hub: How Does it Work?|date=2016-02-25|author=David Smith}}</ref>։ Որոշ հարցումներ անմիջապես սպասարկվում են, այն դեպքում, երբ ուրիշները պահանջում են սպասման ժամանակ, որը հաստատում է, որ կատարվում է փոխանորդներով ցիկլիկ փոխանցում։
2016 թ. ապրիլին Էլբակյանը [[Գիտություն (ամսագիր)|«Գիտություն» ամսագրում]] ասել է, որ աշխարհի բազմաթիվ անանուն գիտնականներ իրենց հավատարմագրերը նվիրում են կամավոր<ref name=":6" />, ինչը հետագայում հստակեցրել է՝ ասելով, որ ինքը չի բացահայտի հավատարմագրերի աղբյուրները<ref name="Elbakyan201722" />։ Հրատարակիչներն ասում են, որ Sci-Hub-ը ապավինում է [[Ֆիշինգ|ֆիշինգի]] միջոցով ստացված հավատարմագրերին։ Էլբակյանն ի պատասխան նշում է, որ չնայած նա չի կարող երաշխավորել, որ լիազորագրերից ոչ մեկը ֆիշինգի միջոցով չեն ստացվել, բայց նա երբեք չի զբաղվել
Sci-Hub-ն ունի հավաստագրեր, որոնց միջոցով կարող է ներբեռնել JSTOR- ին, Springer-ին, Sage-ին և Elsevier- ին պատկանող հարթակներից<ref>{{Cite web|url=http://www.sciencealert.com/this-woman-has-illegally-uploaded-millions-of-journal-articles-in-an-attempt-to-open-up-science|title=Researcher illegally shares millions of science papers free online to spread knowledge|last=MacDonald|first=Fiona|date=12 February 2016|website=ScienceAlert|accessdate=12 February 2016}}</ref>։
== Ընդունում ==
[[Պատկեր:Alexandra Elbakyan.jpg|ձախից|մինի|Sci-hub կայքի հիմնադիր՝ [[Ալեքսանդրա Էլբակյան|Ալեքսանդրա Էլբակյանը]] [[Հարվարդի համալսարան|Հարվարդի համալսարանի]] գիտաժողովում (2010թ․)]]
Sci-Hub-ն անվանվել է «փոխակերպում» և, որ «փոխել է գիտելիքի հասանելիության միջոցները»<ref>{{Cite web|url=http://blog.legalsolutions.thomsonreuters.com/law-and-techology/sci-hub-website-causes-major-controversy-in-the-science-and-publishing-communities/|title=Sci-Hub Website Causes Major Controversy in the Science and Publishing Communities|date=2016-08-11|website=Legal Solutions Blog|language=en-US|access-date=2016-08-23}}</ref>, այն դեպքում, երբ մի շարք հրատարակիչներ շատ քննադատաբար են մոտենում այդ հարցին, քանի որ պնդում են, որ Sci-Hub-ը խաթարում է ազատ հասանելիության նախաձեռնության տարածումը<ref name=":52">{{Cite web|url=https://americanlibrariesmagazine.org/2016/05/31/why-sci-hub-matters/|title=Sci-Hub: What It Is and Why It Matters|last=Banks|first=Marcus|date=2016-05-31|website=American Libraries Magazine|access-date=2016-08-23}}</ref> և որ այն անտեսում է, թե ինչպես են հրատարակիչները ջանք գործադրում, որպեսզի աղքատ երկրներում հասանելիությունը ավելի հեշտ տրվի։ Այն նաև քննադատվում է գրադարանային հետազոտությունների կողմից՝ [[Մինչգրադարանային ցանց|մինչգրադարանային ցանցից]] օգտվելու ցանկության բացակայության համար<ref>{{Cite web|url=https://crl.acrl.org/index.php/crl/issue/archive|title=Gender2|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>: Այնուամենայնիվ, անգամ խոշոր արևմտյան հաստատությունները, ինչպիսիք են [[Հարվարդի համալսարան|Հարվարդը]] և [[Կոռնելի համալսարան|Կոռնելլը]], ստիպված էին կրճատել նրանց հասանելիությունը՝ գրանցման վրա աճող ծախսերի պատճառով<ref>{{Cite web|url=http://www.sciencealert.com/this-woman-has-illegally-uploaded-millions-of-journal-articles-in-an-attempt-to-open-up-science|title=Researcher illegally shares millions of science papers free online to spread knowledge|last=MacDonald|first=Fiona|date=12 February 2016|website=sciencealert.com|access-date=2016-08-23}}</ref>, որը կարող է բերել հայտնի համալսարաններով Ամերիկյան քաղաքներում Sci-Hub-ի օգտագործման ցուցանիշների բարձրացման (սակայն դա կարող է կապված լինել նաև կայքի հարմարավետության հետ, այլ ոչ թե հասանելիության բացակայության հետ)<ref name="datadryad.org" />։
Sci-Hub-ը կարելի է դիտարկել որպես տենդենցային մի հարթակ, որտեղ հետազոտությունները դառնում են առավել հասանելի<ref>{{Cite web|url=http://www.smithsonianmag.com/smart-news/nasas-making-it-easier-check-out-research-its-funding-180960172/?no-ist|title=Soon Everyone Will Be Able to Read NASA-Funded Research|last=Lewis|first=Danny|date=22 August 2016|website=smithsonian.com|access-date=2016-08-23}}</ref>։ Շատ գիտնականներ, համալսարանական գրադարանավարներ և ազատ գիտական հետազոտությունների նախկին
Իր գործողությունների և Sci-Hub-ի ստեղծման համար Էլբակյանը
▲Sci-Hub-ը կարելի է դիտարկել որպես տենդենցային մի հարթակ, որտեղ հետազոտությունները դառնում են առավել հասանելի<ref>{{Cite web|url=http://www.smithsonianmag.com/smart-news/nasas-making-it-easier-check-out-research-its-funding-180960172/?no-ist|title=Soon Everyone Will Be Able to Read NASA-Funded Research|last=Lewis|first=Danny|date=22 August 2016|website=smithsonian.com|access-date=2016-08-23}}</ref>։ Շատ գիտնականներ, համալսարանական գրադարանավարներ և ազատ գիտական հետազոտությունների նախկին կոմնակիցներ ենթադրում են, որ Էլբակյանը «ակադեմիական հրատարակիչներին տալիս է իր նապաստերը («Napster moment»)` hիմնվելով երաժշտության փոխանակման անօրեն ծառայության վրա, որը «խախտել է և մշտապես փոփոխել ծրագիրը»<ref>{{cite web|url=https://www.washingtonpost.com/local/this-student-put-50-million-stolen-research-articles-online-and-theyre-free/2016/03/30/7714ffb4-eaf7-11e5-b0fd-073d5930a7b7_story.html|title=This student put 50 million stolen research articles online. And they’re free.|last1=Rosenwald|first1=Michael S.|date=30 March 2016|website=The Washington Post}}</ref>։
2016թ․-ի [[Ամերիկյան հրատարակիչների ասոցիացիա|Ամերիկյան հրատարակիչների ասոցիացիան]] նամակ ուղարկեց [[Կալիֆոռնիայի համալսարան|Կալիֆոռնիայի պետական համալսարանից]] հրատարակիչ՝ [[Գաբրիել Գարդներ|Գաբրիել Գարդներին]], ով Sci-Hub-ի և նման կայքերի մասին հոդվածներ էր գրել։ Նամակում ասոցիացիայի անդամները խնդրում էին Գարդներին դադարեցնել կայքի աջակցությունը, որի մասին նա ասել էր [[Ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիա|Ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիայի]] տարեկան նստաշրջանին<ref>{{Cite news|url=http://lj.libraryjournal.com/2016/08/copyright/sci-hub-controversy-triggers-publishers-critique-of-librarian/|title=Sci-Hub Controversy Triggers Publishers’ Critique of Librarian|newspaper=Library Journal|language=en-US|access-date=2017-01-25}}</ref>։ Արդյունքում հրատարակչային հաստատությունը ենթարկվեց քննադատության՝ այս թեմայի օրինական ուսումնասիրմանը խոչընդոտելու փորձ կատարելու համար, և նամակը այդ օրվանից
▲Իր գործողությունների և Sci-Hub-ի ստեղծման համար Էլբակյանը կողվել է «<nowiki/>[[Աարոն Շվարց|Աարոն Շարտցի]] հոգևով ժառանգորդը» և հերոսը<ref name=":62">{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2016/03/13/opinion/sunday/should-all-research-papers-be-free.html|title=Should All Research Papers Be Free?|last=Murphy|first=Kate|date=2016-03-12|newspaper=The New York Times|issn=0362-4331|access-date=2016-08-23}}</ref>։ Նա նաև համեմատվել է [[Էդվարդ Սնոուդեն|Էդվարդ Սնոուդենի]] հետ, քանի որ վերջինս թաքնվում է Ռուսաստանում ամերիկայան օրենսդրությունից փաստաթղթերի արտահոսք առաջացնելուց հետո<ref name=":62" />։ Ալեքսանդրային նաև անվանում են ժամանակակից «<nowiki/>[[Ռոբին Հուդ]]<nowiki/>» և «Գիտության Ռոբին Հուդ»<ref>{{Cite web|url=https://www.rt.com/news/332412-scihub-scientific-articles-pirate/|title=EXCLUSIVE: Robin Hood neuroscientist behind Sci-Hub research-pirate site talks to RT|date=14 February 2016|website=rt.com|language=en-EN|access-date=2016-08-29}}</ref>։
▲2016թ․-ի [[Ամերիկյան հրատարակիչների ասոցիացիա|Ամերիկյան հրատարակիչների ասոցիացիան]] նամակ ուղարկեց [[Կալիֆոռնիայի համալսարան|Կալիֆոռնիայի պետական համալսարանից]] հրատարակիչ՝ [[Գաբրիել Գարդներ|Գաբրիել Գարդներին]], ով Sci-Hub-ի և նման կայքերի մասին հոդվածներ էր գրել։ Նամակում ասոցիացիայի անդամները խնդրում էին Գարդներին դադարեցնել կայքի աջակցությունը, որի մասին նա ասել էր [[Ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիա|Ամերիկյան գրադարանային ասոցիացիայի]] տարեկան նստաշրջանին<ref>{{Cite news|url=http://lj.libraryjournal.com/2016/08/copyright/sci-hub-controversy-triggers-publishers-critique-of-librarian/|title=Sci-Hub Controversy Triggers Publishers’ Critique of Librarian|newspaper=Library Journal|language=en-US|access-date=2017-01-25}}</ref>։ Արդյունքում հրատարակչային հաստատությունը ենթարկվեց քննադատության՝ այս թեմայի օրինական ուսումնասիրմանը խոչընդոտելու փորձ կատարելու համար, և նամակը այդ օրվանից հրաբարակվել է ամբողջական տարբերակով և նրան պատասխանել է համալսարանի գրադարանային ծառայությունների դեկան՝ [[Կալ Ուայթ Լայբա Բիչ|Կալ Ուայթ Լայբա Բիչը]]՝ աջակցելով Գարդների աշխատանքին<ref>{{Cite web|url=https://www.insidehighered.com/news/2016/08/08/letter-publishers-group-adds-debate-over-sci-hub-and-librarians-who-study-it|title=Letter from publishers' group adds to debate over Sci-Hub and librarians who study it|last=Jaschik|first=Scott|date=8 August 2016|website=insidehighered.com|access-date=2016-08-29}}</ref>։ 2016թ․-ի դեկտեմբերին «<nowiki/>[[Նեյչր|''Nature'']]<nowiki/>» [[Նեյչր|հրապարակչական խումբն]] Ալեքսանդրա Էլբակյանին անվանեց 2016թ․-ին ամենաշատ հետաքրքրություն առաջացրած 10 մարդկանցից մեկը<ref>{{Cite journal|date=2016-12-22|title=Nature's 10|url=http://www.nature.com/news/nature-s-10-1.21157?WT.mc_id=TWT_NatureNews|journal=Nature|volume=540|issue=7634|pages=507–515|bibcode=2016Natur.540..507.|doi=10.1038/540507a}}</ref>։
2017թ․-ի հունիսին հանրային շահերի պաշտպան [[Կարլ Մալամուդ|Կարլ Մալամուդը]] [[Թվիթթեր|թվիթթերում]] հանդես եկավ մի շարք հրապարակումներով, որոնցում նա հաստատում է, որ [[Հանրային ռեսուրս|Հանրային ռեսուրսը]] իրականացրել է Sci-Hub-ի պարունակության [[Աուդիտ|հաշվեքննություն]] և հայտնաբերել ավելի քան 2 մլն վճարովի կետեր, որոնք պետք է լինեն հասանելի հանրության համար<ref>{{Cite web|url=https://twitter.com/carlmalamud/status/872199693710655488|title=1/10 Public Resource has been conducting an intensive audit of the scholarly literature. We have focused on works of the U.S. government.|last=Malamud|first=Carl|date=2017-06-06|website=@carlmalamud|access-date=2017-06-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://steelgraham.wordpress.com/2017/06/07/the-library-of-alexandra/|title=The Library of Alexandra|date=2017-06-07|website=McBlawg|access-date=2017-06-07}}</ref>: Նա նաև տեղեկացնում է, որ Հանրային շահերը հարցում է կատարել [[Ամերիկյան իրավաբանների ասոցիացիա|Ամերիկյան իրավաբանների ասոցիացիային]]՝ օգոստոսին այս հարցը [[Պատվիրակությունների պալատ|Պատվիրակությունների պալատի]] կողմից քննարկելու համար<ref>{{Cite tweet|user=@carlmalamud|date=2017-06-06|number=872225410729115648|url=https://twitter.com/carlmalamud/status/872225410729115648|title=Here's submission to American Bar Association on that. https://law.resource.org/pub/us/works/aba/aba.resolution.20170530.pdf … Hoping for consideration by House of Delegates in August.|access-date=2017-06-07}}</ref>։
Տող 134 ⟶ 136՝
=== Հակամարտություն Թագավորող տուն հիմնադրամի հետ ===
2015թ․-ի մայիսին Ռուսաստանի Արդարադատության նախարարության նախարարությունը ստեղծեց [[Թագավորական տուն հիմնադրամը|Թագավորական տուն]] («Династия»)
Արդարադատության նախարարության և հիմնադրամի փակման մասին հայտարարության միջև ընկած ժամանակահատվածում 2015 թ.-ի հուլիսին Էլբակյանը աջակցում էր նախարարության գործողություններին՝ օգտագործելով այդ խումբը<ref>{{cite web|url=https://vk.com/wall-36928352_2614|title=Эта заметка касается скандала по поводу внесения фонда Зимина "Династия" в список иностранных агентов|last1=Elbakyan|first1=Alexandra|website=vk|accessdate=3 July 2017}}</ref>: Խումբը հարցաքննություն էր կատարում
== Դատական հետապնդություն ==
2015թ․-ին առաջացավ դատական վարույթ [[Elsevier|''Elsevier-ի'']] հետ<ref>«Piratentunnel. Verlage: Sci-Hub narrt Elsevier», in: Frankfurter Allgemeine Zeitung, Dec 16, 2015; {{Cite web|url=http://www.project-disco.org/intellectual-property/081915-why-is-the-media-talking-about-sopa-again-an-explainer/|title=Why is the Media Talking About SOPA Again: An Explainer - Disruptive Competition Project|accessdate=2015-10-05}}</ref>։ Հրատարակչությունը պնդում էր, որ Sci-Hub-ը անօրեն կերպով հասանելիություն է ստանում ուսանողների, ասպիրանտների և ակադեմիական
[[Ալեքսանդրա Էլբակյան|Ալեքսանդրա Էլբակյանը]] հիմնվում է [[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր|Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի]] 27.1 հոդվածի վրա՝ «Յուրաքանչյուր մարդ իրավունք ունի ազատ մասնակցել հասարակության մշակույթային կյանքին, վայելել
Իր վերաբերմունքը հայցման նկատմամբ Sci-Hub-ի հիմնադիրը արտահայտել է դատարանին ուղղված նամակում՝ «Հարցի իմաստային տեսանկյունից ծովահենությունը ինֆորմացիայի կրկնօրինակումն է, որի ժամանակ վերջանյութ-ինֆորմացիան դառնում է ավելի շատ, այն դեպքում, երբ
2017թ․-ի հունիսի 21-ին Elseiver-ի հարցումը ԱՄՆ
2017թ․-ի նոյեմբերին [[Վիրջինիա|Վիրջինիայի]] շրջանային դատարանը բավարարեց Sci-Hub-ին ուղղված Ամերիկյան քիմիական հասարակության պահանջը։ Նյութերի համաձայն գործը պարունակում էր հեղինակային իրավունքի խախտումներ և տիրույթը պարտավոր էր վճարել փոխհատուցում՝ 4,8 մլն․ ԱՄՆ դոլար արժողությամբ, իսկ դոմենային անուններ փնտրող համակարգերը, պրովայդերները, գրանցողները պետք է սահմանափակեն Sci-Hub-ին հասանելություն տրամադրող բոլոր կայքերի գործունեությունը<ref>{{Cite web|url=https://indicator.ru/news/2017/11/07/sci-hub-blokirovka/|title=Американское химическое общество добилось блокировки Sci-Hub|publisher=indicator.ru|accessdate=2017-11-07}}</ref>։
== Գործադուլ Ռուսաստանում ==
Կայքի
2017թ․-ի սեպտեմբերի 5-ին Ալեքսանդրա Էլբակյանը սահմանափակեց Ռուսաստանի տարածքից օգտատերերի կայք մուտք գործելու հնարավորությունը՝ տեղեկացնելով, որ իր գործողության պատճառը դարձավ «ռուս գիտնականների ծայրահեղ ոչ ադեկվատ, վիրավորական վերաբերմունքը ծառայության հիմնադրի նկատմամբ»<ref>[https://www.gazeta.ru/science/news/2017/09/05/n_10525118.shtml Создательница Sci-Hub закрыла сайт для России из-за «травли» — Газета. Ru | Новости]</ref><ref>{{Cite web|url=https://naked-science.ru/article/interview/aleksandra-elbakyan-o-liberalah|title=Александра Элбакян: о либералах, троллинге и блокировке Sci-Hub в России|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>։ Որպես հետևանք Ալեքսանդրան հարցազրույցի ժամանակ հայտարարել է, որ կարող է վերականգնել կայքի աշխատանքը Ռուսաստանում, եթե «ռուսաստանյան գիտական հասարակությունը հանրայնորեն
▲2017թ․-ի սեպտեմբերի 5-ին Ալեքսանդրա Էլբակյանը սահմանափակեց Ռուսաստանի տարածքից օգտատերերի կայք մուտք գործելու հնարավորությունը՝ տեղեկացնելով, որ իր գործողության պատճառը դարձավ «ռուս գիտնականների ծայրահեղ ոչ ադեկվատ, վիրավորական վերաբերմունքը ծառայության հիմնադրի նկատմամբ»<ref>[https://www.gazeta.ru/science/news/2017/09/05/n_10525118.shtml Создательница Sci-Hub закрыла сайт для России из-за «травли» — Газета. Ru | Новости]</ref><ref>{{Cite web|url=https://naked-science.ru/article/interview/aleksandra-elbakyan-o-liberalah|title=Александра Элбакян: о либералах, троллинге и блокировке Sci-Hub в России|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>։ Որպես հետևանք Ալեքսանդրան հարցազրույցի հայտարարել է, որ կարող է վերականգնել կայքի աշխատանքը Ռուսաստանում, եթե «ռուսաստանյան գիտական հասարակությունը հանրայնորեն և պաշտոնապես կքննադատի հեգնանքը Sci-Hub-ի հիմնադրի նկատմամբ, կհրապարակվեն իմ մասին Ռուսաստանի Գիտությունների Ակադեմիայի աշխատակիցների տարածած զրպարտության ժխտումներն և այդ աշխատակիցները կհեռացվեն աշխատանքից»<ref name="naked">[https://naked-science.ru/article/interview/aleksandra-elbakyan-o-liberalah Александра Элбакян: о либералах, троллинге и блокировке Sci-Hub в России]</ref>։ Ծրագրի [[ՎԿ]] սոցկայքի խմբում մեկնաբանությունների մեջ Ալեքսանդրա Էլբակյանը նշել է, որ ըստ իրեն, համացանցում տարածվում է այն տեղեկատվությունը, որ կայքի հիմնադիրը «խելագար է», իսկ նրա անձը «խիստ վարկաբեկվում է»։ Նա դա կապեց նրա հետ, որ տվյալ տեղեկատվության տարածողները օգտվում են համընդհանուր աջակցությունից, իսկ ոմանք «անգամ զբաղեցնում են պաշտոններ [[Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի գրադարան|Ռուսաստանի Գիտությունների Ակադեմիայում]]<nowiki/>»։ Դրա նկատմամբ իր վերաբերմունքը Ալեքսանդրան ամփոփեց հետևյալ կերպ՝ «ռուսական գիտությունը մի զամբյուղի մեջ զամբիկից էլ թեթև է»<ref name="gazeta">[https://www.gazeta.ru/science/2017/09/05_a_10875050.shtml Почему Александра Элбакян закрыла в России сайт Sci-Hub // 5 сентября 2017]</ref>։ Ալեքսանդրայի կարծիքով իր վարկաբեկումը տեղի է ունենում «<nowiki/>[[Լիբերալ ընդդիմություն|լիբերալ ընդդիմության]]<nowiki/>» կողմից է, և նշված կոնտեքստում նա մեկնաբանեց, որ «որոշ երկրներ արժանի չեն գիտությանը արժանի չեն»<ref>[https://vk.com/wall-36928352_14350 Sci-Hub | Открытый доступ к научной информации. // 5 сентября 2017]</ref><ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=2929040 Российским ученым закрыли доступ к научной интернет-базе Sci-Hub]</ref>։
Սեպտեմբերի 6-ին [[ՎԿ]] սոցկայքում ստեղծվել է «Շնորհակալություն Ալեքսանդրա Էլբակյանին!» խումբը, որտեղ «ուսանողները և գիտնականները շնորհակալություն են հայտնում Sci-Hub ռեսուրսի հիմնադրին… դրանով իսկ ցանկանում են ցույց տալ, որ գիտության հետ առընչություն ունեցող մարկանց մեծ մասը շնորհակալ են Ալեքսանդրային իր գիտական ամսագրերից հոդվածներն անվճար ներբեռնելու հնարավորություն ստեղծած ծրագրի համար, իսկ իր վարկաբեկումը կազմակերպած անբայացակամների խումբը բավականին փոքր է»<ref name="ind0906" />։
2017թ․-ի սեպտեմբերի 9-ին Էլբակյանը վերականգնեց կայքի աշխատանքը Ռուսաստանում։ Նրա մեկնաբանությամբ նա ստացել է ծրագրի աշխատանքի
Սեպտեմբերի 11-ին Ալեքսանդրան հարցազրույցի ընթացքում նշել է, որ Ռուսաստանի տարածքում կայքի արգելափակումը «
Սեպտեմբերի 15-ին հարցազրույցում Ալեքսանդրան բացատրեց, որ քաղաքավարի չէ Ռուսաստանի տարածքում ծրագրի
Նշված արարքը հրահրեց գիտական հասարակության տարբեր ներկայացուցիչների կողմից ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական
=== 2018թ․-ի փետրվար ===
2018թ․-ի փետրվարի 6-ին հայտնի դարձան [[Կրթության և գիտության նախարարություն|ԿԳՆ]] «Գիտությանը հավատարիմ լինելու համար» մրցանակի դափնեկիրները։ 2 օր անց՝ 2018թ․-ի փետրվարի 8-ին Sci-Hub կայքի աշխատանքը դադարեցվեց մեկ օրով<ref>[https://indicator.ru/news/2018/02/08/sci-hub-ne-rabotaet-v-den-nauki/ Sci-Hub приостановил работу в День науки]</ref><ref>[https://www.gazeta.ru/science/news/2018/02/08/n_11144617.shtml Александра Элбакян снова отключила сайт Sci-Hub: не дают премии]</ref><ref>[https://nplus1.ru/blog/2018/02/08/sci-hub-closed-again В День российской науки перестал работать Sci-Hub]</ref>։ Համաձայն Ալեքսանդրա Էլբակյանի մեկնաբանության՝ Sci-Hub-ը դեմ կանգնեց
== Տես նաև ==
|