Վիքիպեդիա

«Կարմիր պղպեղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
ավելացվեց Կատեգորիա:Համեմունքներ ՀոթՔաթ գործիքով
No edit summary
Տող 3.
'''Կարմիր կծու պղպեղ''' (չիլի պղպեղ,դառը պղպեղ), արևադարձային կիսաթփերի որոշակի տեսակի թարմ կամ չորացված պտուղներ, համեմունք, որն ունի այրող համ: Ռուսերենում պղպեղի անվանումը համահունչ է Չիլի պետության անվան հետ, սակայն անվան ծագումը պայմանավորված է ժամանակակից [[Մեքսիկա]]յի նաուատլ հնդկական ցեղի լեզվով նշանակում է կարմիր:
 
== Բուսաբանական նկարագիրընկարագիր ==
Բույսն ունի մինչև 60 սմ բարձրություն, ճյուղավորված ցողուններ, էլիպսաձև տերևներ, մեծ սպիտակ կամ մոխրամանուշակագույն պուտերով ծաղիկներով: Պտուղը քիչ հյութալի պտղապատյանով է, գնդաձև կամ կնճիթաձև, դեղնակարմիրից մինչև սև կամ ձիթապտղի գույն:
 
== Պատմություն ==
== Պատմությունը ==
[[Պատկեր:Wuhan-pepper-truck-0138.jpg|thumb|Կարմիր պղպեղի առևտրի կետ [[Ուհան]] քաղաքում ([[Չինաստան]])]]
Այս բույսի հայրենիքն արևադարձային [[Ամերիկա]]ն է<ref>{{cite web|title=Chile Pepper History & Chile Pepper Glossary|url=http://www.thenibble.com/reviews/main/salts/scoville.asp|publisher=www.thenibble.com|accessdate=23 Oct 2013}}</ref>: Ինչպես վկայում են Պերուական գերեզմաններից գտածոները, դրանք մշակել են այդտեղ դեռևս մինչև եվրոպացիների Ամերիկա գալը: Իսպանացիներն ու պորտուգալացիները, որոնք իրենց ծովային ճամփորդությունների ժամանակ եվրոպացիների համար հայտնաբերել էին այս համեմունքը, այն անվանել էին «հնդկական»: Ներկայումս կծու պղպեղ աճեցնում են արևադարձային գոտում գտնվող երկրների մեծ մասում, բայց ավելի շատ [[Հնդկաստան]]ում և [[Թայլանդ]]ում:
Տող 13.
Ացտեկների այս բույսի աստվածուհին եղել է Կաուշոլոտլը կամ Չանտիկոն<ref>{{cite web|author=Пресвитер Хуан; Антонио Перес; фрай Педро де лос Риос (глоссы).|url=http://kuprienko.info/codice-mexicano-385-telleriano-remensis-con-codice-rios-codex-azteca/|title=Кодекс Теллериано-Ременсис|publisher=www.kuprienko.info|accessdate=2010-08-16|description=Киев, 2010. Пер. с исп. А. Скромницкого, В. Талаха}}</ref>: «Նոր Իսպանիայի ընդհանուր պատմություն» աշխատության (1547—1577) մեջ Բերնարդինե դե Սաագուն հենվելով ացտեկների տվյալների, բերել է չիլի կարմիր պղպեղի վերաբերյալ տարբեր տեղեկություններ{{sfn|Саагун|2013}}: Նրանք դա ուտում էին [[նախաճաշ]]ին, ճաշին և ընթրիքին:
 
== Բնութագիր և կիրառում ==
== Բնութագիրն ու կիրառումը ==
Կարմիր պղպեղն ունի ուժեղ սուր հոտ և սուր կծու և նույնիսկ այրող համ (պայմանավորված է կապսաիցինի ֆենոլային միացության պարունակությամբ (վանիլիլամիդ նոնիլային թթու) որը բացակայում է կարմիր քաղցր բուլղարական պղպեղի մեջ)։ Կապսաիցինը պարունակում է պտուղի սերմերի, երակների և մաշկի մեջ: Կարմիր պղպեղը պարունակում է մեծ քանակությամբ С և А վիտամիններ՝ կանաչ պղպեղում (չհասած կարմիր պղպեղը) այդ վիտամիններից էականորեն ավելի քիչ կան: Բացի այդ պղպեղը հանդիսանում է B խմբի վիտամինների՝ մասնավորապես B6 վիտամինի աղբյուր: Կարմիր պղպեղը հարուստ է նաև [[կալիում]]ով, [[մագնիում]]ով և [[երկաթ]]ով: Բացի կապսաիցինից, պտուղները պարունակում են 1,5 % եթերայուղ, ճարպ<ref name="БФС">{{книга|автор=Блинова К. Ф. и др.|часть=|заглавие=Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|ответственный=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|место={{М}}|издательство=Высш. шк.|год=1990|страницы=221—222|isbn=5-06-000085-0}}</ref>:
 
== Նախազգուշական միջոցներ ==
Կարմիր կծու պղպեղի մի շարք տեսակներ այնքան այրող են, որ մեկ հպումն էլ բավական է մաշկի գրգռում առաջացնելու համար: ՆրանցԴրանց պատրաստման համար անհրաժեշտ է հագնել ռետինե ձեռնոցներ և ոչ մի դեպքում չկպնելչկպչել աչքերի հատվածին: Հետո անհրաժեշտ է մանրակրկիտ լվանալ ձեռքերն ու ամանեղենը: Եթե չիլի պղպեղի հյութից մաշկը գրգռվել է, ապա վնասված հատվածը պետք է լվանալ սառը ջրով, ապա քսել բուսայուղ: Եթե դուք անզգուշաբար կծել եք շատ կծու չիլի պղպեղ, ապա չի կարելի ջուր խմել, այն չի օգնի: Այրոցը մարելու համար պետք է [[կաթ]] խմել, ուտել մի քանի գդալ [[յոգուրտ]], կամ այրոցը կոտրել ինչ-որ թթու բանով ([[լիմոն]], [[Լայմ (բույս)|լայմ]]) :
 
== Պատրաստման եղանակներըեղանակներ ==
Կարմիր պղպեղը հաճախ օգտագործում են համեմունքների հավաքածուի մեջ՝ համատեղելով [[սխտոր]]ի, [[գինձ]]ի, [[ռեհան]]ի, [[ուրց]]ի, [[դափնու տերև]]ի փոշու և այլնի հետ: Համեմունքի համի վրա ազդում է մշակման եղանակը. չիլի պղպեղն օգտագործում են ինչպես թարմ, այնպես էլ չորացած վիճակում: Պղպեղը թարմ վիճակում օգտագործվում է նաև ամբողջովինվամբողջովին (հիմնականում բանջարեղենային ուտեստներում և թթուների մեջ) կամ չորացրած (ինչպես ամբողջովինվ, այնպես էլ աղացած): Աղացած պղպեղն ավելացնում են [[ապուր]]ներին, [[աղցան]]ների հավելումներին, կեֆիրներին, թթվեցրած կաթին, [[մածուն]]ին, տարբեր ուտեստներին, այն ավելացնում են [[արգանակ]]ներին, շոգեխաշած մսին, թթվաջրին:
 
=== Թարմ չիլի պղպեղի օգտագործումըօգտագործում ===
Թարմ չիլի պղպեղի երակներն ու սերմերը ամենակծու մասն են, դրա համար էլ եթե անհրաժեշտ է, որ ուտեստը քիչ կծու լինի, ապա դրանք հեռացնում են: Եթե պղպեղի մածկը շատ հաստ է, ապա ցանկալի է, որ այն նունպես հեռացվի: Փոքրիկ պտուղները տապակում են նախապես տաքացրած թավայի մեջ, շուռ տալով դրանք այնքան, մինչև մգանան և փափկեն: Պղպեղը կարելի է նաև խորովել գազօջախի վրա, կամ տապակել ուժեղ կրակով՝ ջեռոցում: Երբ պղպեղները մգանում են, դրանք դնում են պոլիէթիլենե տոպրակի կամ պլասմասե տարայի մեջ, բերանը փակում սննդային թաղանթով և թողնում 15 րոպե: Դրանից հետո կաշին հեշտությամբ հետ է գնում և այն կարելի է հեշտությամբ մաքրել ձեռքերով:
 
=== Չիլի պղպեղի սառեցումըսառեցում ===
Տապակած չիլի պղպեղը կարելի է սառեցնել: Դրա հետ մեկտեղ կաշին հանելը պարտադիր չէ, սառեցման ժամանակ այն ինքն իրեն հետ է գնում: Թարմ չիլի պղպեղները սառեցնելու համար,համար՝ դրանք 3 րոպեով իջեցնում են եռման ջրի մեջ, ապա դնում քամիչում, հովացնում և տեղավորելով պլաստիկ տարայի մեջ՝ դնում սառցարանում:
 
=== Չորացրած չիլի պղպեղներըպղպեղներ ===
Չորացման ընթացքում պղպեղի պատյանն ավելի խիտմուգ գույն է ստանում. մուգ կարմիրից մինչև կարմրանարնջագույն: Սովորաբար պղպեղը չորացնում են արևի տակ, որի հետևանքով պտուղները կնճռոտվում են: Հետո դրանք առանձնացնում են բաժակներից և աղում: Այդպես են ստանում օրինակ կայենական պղպեղը, որն անվանվել է [[Կայեննա]] քաղաքի անունով. այն [[Ֆրանսիական Գվիանա]]յի վարչական կենտրոնն է (հարավային Ամերիկայում ֆրանսիական սեփականություն): Կարմիր (կայենական) պղպեղով կերակրում են դեղձանիկներին՝ նրանց գունավորումը լավացնելու համար: Պղպեղը նաև կարելի է կախել չոր տեղում և ապխտած վիճակում պահել ամբողջ ձմեռ: Մեծ չորացրած չիլի պղպեղները հաճախ օգտագործվում են մեքսիկական խոհանոցում, դրանցից պատրաստում են հայտնի սոուսներ (թանձրուք): Պատրաստումից առաջ չորացրած պտուղները տապակվում են՝ համն ուժեղացնելու համար և թրջում են ջրում, իսկ հետո այդ թուրմից պատրաստում են պյուրեանմանխյուսանման մածուկ: Տապակելուց և թրջելուց առաջ պետք է չորացրած պղպեղից հեռացնել սերմերն ու սպիտակավուն երակները: Չիլի պղպեղը տապակում են շատ քիչ՝1քիչ՝ 1-2 րոպե նախապես տաքացրած թավայի մեջ, կամ 2-3 րոպե՝ ջեռոցում՝ 250 C/500 °F, հակառակ դեպքում դրանք դառնահամ են դառնում: Դրանից հետո կամկա՛մ դրանք անմիջապես աղում են սոուսի մեջ, կամկա՛մ թրջոց են դնում: Չոր չիլի պղպեղներն այսպես են թրջոց դնում. դրանք մասերի են բաժանում, հեռացնում են սերմերն ու երակները և 15 րոպե պահում են եռման ջրի մեջ (մեծ պղպեղներն ավելի երկար են պահվում): Այս փափկեցումից հետո պղպեղներն անցկացնում են մաղով: Մի շարք բաղադրատոմսերի դեպքում կարելի է ուղղակի աղալ չորացրած չիլի պղպեղը էլեկտրական աղացով կամ սրճաղացով:
 
== ԱճեցումըԱճեցում ==
Կարմիր պղպեղը կարելի է աճեցնել տնային պայմաններում՝ ծաղկամանների մեջ: Անհրաժեշտ պայմաններից են անընդհատ ջրելը և պարբերաբար պարարտացնելը՝ ծաղիկների համար նախատեսված պարարտանյութով:
 
== Կիրառումը բժշկության մեջ ==
Բժշկության մեջ կիրառում են թփուտային միամյա պղպեղի միայն այրող տեսակներըտեսակները՝ ({{lang-lat|Fructus Capsici}}) անվանումով: Պտուղների թուրմն օգտագործվում է ախորժակի գրգռման և նյութափոխանակության լավացման համար: Կարմիր պղպեղն օգտագործվում է բոլոր տեսակի շոկային վիճակների, սրտի նոպաների, ուշաթափության և կոլափսային վիճակների, արյունահոսության՝ մասնավորապես ստամոքսի արյունահոսության դեպքում: Ստորին վերջույթների ոչ բավարար արյան շրջանառության դեպքում ոտքերի համար պղպեղային խառնուրդից պատրաստում են տաք լոգանքներ: Հետազոտությունները, որոնք հրապարակվել են 2006 թվականին «Cancer Research» ամսագրում, ցույց էին տալիս կարմիր պղպեղի արդյունավետությունը ուռուցքային բջջիջների դեմ պայքարում<ref>[http://www.chilipepper.com.ua/krasnyj-perets-kak-lekarstvo-protiv-raka/poleznye-svojstva-zhguchego-pertsa/ostryj-perets-lekarstvo-protiv-raka Красный перец как лекарство против рака — chilipepper.com.ua<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>:
 
 
== Պատկերասրահ==
Տող 51.
Պատկեր:Phrik haeng.jpg|
Պատկեր:Aesthetic green Chillies.JPG|
 
</gallery>
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.chilipepper.com.ua/poleznye-svojstva/uncategorised/poleznye-svojstva Կծու պղպեղի] որոշ օգտակար հատկություններ]
{{Արտաքին հղումներ}}
 
[[Կատեգորիա:Բանջարեղեն]]
[[Կատեգորիա:Համեմունքներ]]
[[Կատեգորիա:Համաշխարհային խոհանոց]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Կարմիր_պղպեղ» էջից