«Միջազգային իրավունք»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Միջազգային իրավունք (երկար)}}
'''Միջազգային իրավունք''', [[Պետություն|պետությունների]], <nowiki/>[[Ազգ|ազգերի]] և <nowiki/>[[Կազմակերպություն|կազմակերպությունների]] միջև ընդունված վարքագծի կանոնների ամբողջություն։ Տարբերվում է ազգային իրավական համակարգերից նրանով, որ միջազգային իրավունքը կապ չունի [[Ֆիզիկական անձ|ֆիզիկական]] և [[Իրավաբանական անձ|իրավաբանական անձանց]] հետ, փոխարենը՝ վերահսկում է [[Կազմակերպություն|կազմակերպությունների]] և [[Պետություն|պետությունների]] հարաբերությունները։ Միջազգային իրավունքը կոչված է ապահովելու պետական և հասարակական հարաբերությունների կայունությունը։ Եթե միջազգային իրավունքը դիտարկենք, որպես ազգերի միջև հարաբերությունների վերահսկողության տեսակ, ապա հարկ է նշել, որ առաջին սովորութային նորմերը ծնունդ են առել դեռևս [[Հին աշխարհ|հին աշխարհում]]՝ [[Նախնադար|նախնադարյան համայնական հասարակության]] պայմաններում՝ [[Պետություն|պետության]] և [[Հասարակություն|կայուն հասարակության]] ձևավորումից շատ դարեր առաջ։ Որպես իրավունքի տեսակ՝ միջազգային իրավունքը ձևավորվել է պետությունների առաջացման գործընթացին զուգահեռ։ Միջազգային իրավունքն ունի բնական օբյեկտիվ նշանակություն։ Դրա ծագման գլխավոր նախադրյալը ոչ թե պետության կամքն է, այլև [[Պահանջմունք (հոգեբանություն)|մարդկության նյութական և հոգևոր պահանջմունքների]] բավարարման անհրաժեշտությունը։ Հենց այս ամենով է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ [[Հասարակություն|մարդկային հասարակությանը]] առանց միջազգային իրավունքի գերակայության գոյություն ունենալ չի կարող։ Միջազգային իրավունքը անմիջական ներգործություն ունի [[Իրավագիտություն|իրավագիտության]], [[Հասարակագիտություն|հասարակագիտության]] և [[Միջազգային հարաբերություններ|միջազգային հարաբերությունների]] բնագավառների վրա։ Միջազգային հարաբերություններում միջազգային իրավունքը կատարում է կոորդինացնող դեր՝ սահմանելով բոլոր պետությունների համար համընդհանուր վարքագծի կանոններ։
Միջազգային իրավունքի մեջ առանձնանում են երեք հիմնական ուղղություններ․
Տող 10.
Միջազգային իրավունքն ունեն նաև հիմնարար սկզբունքներ, որոնցից են [[Ինքնիշխան պետություն|պետությունների ինքնիշխան հավասարությունը]], [[Պետական սահմաններ|պետական սահմանների]] անքակտելիությունը, [[Տարածքային ամբողջականություն|տարածքային ամբողջականությունը]], [[Ազգերի ինքնորոշման իրավունք|ազգերի և ժողովուրդների ինքնորոշման անօտարելի իրավունքը]], միջազգային վեճերի խաղաղ լուծումը և այլն։ Միջազգային իրավական դաշտում կարևոր նշանակություն ունի նաև [[Իրավահաջորդություն|իրավահաջորդության]] հասկացությունը։ Միջազգային իրավունքում իրավահաջորդությունը մեկ պետության իրավունքների ու պարտականությունների անցումն է մյուսին։ Ներկայումս աշխարհում գործում են մի շարք [[Միջազգային կազմակերպությունների ցանկ|միջազգային կազմակերպություններ]], որոնք կոչված են խաղաղություն հաստատելու միջպետական հարաբերություններում։ Համաշխարհային գլխավոր խաղաղապահ կազմակերպությունը [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված Ազգերի Կազմակերպությունն]] է (ՄԱԿ): Կան նաև մի շարք տարածաշրջանային նմանօրինակ կառույցներ, ինչպիսիք են օրինակ [[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական Միությունը]], [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի Խորհուրդը]], [[Նավթ արտահանող երկրների կազմակերպություն|Նավթ արտահանող երկրների կազմակերպությունը]], [[Հյուսիս-Ատլանտյան դաշինք|Հյուսիսատլանտյան դաշինքը]], [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|Անկախ Պետությունների Համագործակցությունը]] և այլն։
Միջազգային իրավունքն ունի առանձին ոլորտներ, որոնք կարգավորում են [[Միջազգային ծովային իրավունք|ծովի և ջրային ավազանների]], [[Միջազգային օդային իրավունք|օդային տարածքների]], [[Միջազգային տիեզերական իրավունք|տիեզերական տարածության և երկնային մարմինների]] իրավական ռեժիմը որոշող, դրանց հետազոտման և օգտագործման ընթացքում պետությունների հարաբերությունները կարգավորող սկզբունքներն ու նորմերը։ Միջազգային իրավունքի յուրօրինակ ճյուղ է [[Միջազգային մարդասիրական իրավունք|միջազգային մարդասիրական (հումանիտար) իրավունքը]]։ ՄՄԻ-ն կարգավորում է պատերազմի ժամանակ գործող վարքականոնները և պատերազմի իրավունքը։ Այն միջազգային իրավունքի այն ճյուղն է, որը ձգտում է սահմանափակել զինված ընդհարման ազդեցությունը՝ պաշտպանելով այն անձանց, ովքեր չեն մասնակցում ռազմական գործողություններին։ Միջազգային իրավունքի կարևոր ֆունկցիաներից է միջազգային քրեական իրավունքի նորմերը խախտող կազմակերպությունների գործունեության դատապարտումը։ Միջազգային քրեական իրավունքի հիմնական քրեաիրավախախտումներից կարելի է առանձնացնել <nowiki/>[[Ցեղասպանություն|ցեղասպանությունը]], <nowiki/>[[Պատերազմական գործողություններ|պատերազմական գործողությունների]] անօրինական սանձազերծումը, մարդկանց առանձին խմբերի (կամ կամայական անհատների) դեմ իրականացվող հանցավոր գործողությունները և որև այլ պետության նկատմամբ <nowiki/>[[Ագրեսիայի գործողություն|ագրեսիայի ներգործումը]]։ ▼
{{Հիմնական|Միջազգային իրավունքի պատմություն}}▼
=== Միջազգային իրավունքի ակունքներ ===▼
▲Միջազգային իրավունքն ունի առանձին ոլորտներ, որոնք կարգավորում են [[Միջազգային ծովային իրավունք|ծովի և ջրային ավազանների]], [[Միջազգային օդային իրավունք|օդային տարածքների]], [[Միջազգային տիեզերական իրավունք|տիեզերական տարածության և երկնային մարմինների]] իրավական ռեժիմը որոշող, դրանց հետազոտման և օգտագործման ընթացքում պետությունների հարաբերությունները կարգավորող սկզբունքներն ու նորմերը։ Միջազգային իրավունքի յուրօրինակ ճյուղ է [[Միջազգային մարդասիրական իրավունք|միջազգային մարդասիրական (հումանիտար) իրավունքը]]։ ՄՄԻ-ն կարգավորում է պատերազմի ժամանակ գործող վարքականոնները և պատերազմի իրավունքը։ Այն միջազգային իրավունքի այն ճյուղն է, որը ձգտում է սահմանափակել զինված ընդհարման ազդեցությունը՝ պաշտպանելով այն անձանց, ովքեր չեն մասնակցում ռազմական գործողություններին։ Միջազգային իրավունքի կարևոր ֆունկցիաներից է միջազգային քրեական իրավունքի նորմերը խախտող կազմակերպությունների գործունեության դատապարտումը։ Միջազգային քրեական իրավունքի հիմնական քրեաիրավախախտումներից կարելի է առանձնացնել <nowiki/>[[Ցեղասպանություն|ցեղասպանությունը]], <nowiki/>[[Պատերազմական գործողություններ|պատերազմական գործողությունների]] անօրինական սանձազերծումը, մարդկանց առանձին խմբերի (կամ կամայական անհատների) դեմ իրականացվող հանցավոր գործողությունները և որև այլ պետության նկատմամբ <nowiki/>[[Ագրեսիայի գործողություն|ագրեսիայի ներգործումը]]։
=== Միջազգային իրավունքը մեր օրերում ===▼
== Միջազգային իրավունքի էություն ==
=== Միջազգային իրավունքի ծագում ===
[[image:Loc-solon-highsmith.jpg|298x298px|thumb|Սողոնի արձանը [[Միացյալ Նահանգներ]]ի կոնգրեսի գրադարանում։ [[Սողոն]]` աթենացի հայտնի պետական գործիչ, օրենսգիր և բանաստեղծ։ [[Հին Հունաստան|Հին Հունաստանի]] յոթ իմաստուններից մեկը, ով մեծ ներդրում է ունեցել [[Աթենական ժողովրդավարություն|Աթենքում ժողովրդավարության]] ծաղկման մեջ։]]
Տող 32 ⟶ 21՝
Միջազգային իրավունքի բնական օբյեկտիվ նշանակության հիմքում ընկած է այն հանգամանքը, որ բոլորի համար համընդհանուր իրավական նորմերը, որոնք ծառայում են որպես առանձին պետությունների և այդ տարածքներում ապրող անհատների ([[Ֆիզիկական անձ|ֆիզիկական անձանց]], [[Իրավաբանական անձ|իրավաբանական անձանց]], [[քաղաքացիություն]] չունեցող անձանց և [[Երկքաղաքացիություն|երկքաղաքացիների]]) անվտանգ կենսագործունեության կարևոր պայման, նախագծում են մարդկային բնականոն կյանքը անվտանգ հասարակությունում։ Հետևաբար՝ հասարակական գաղափարների բաղադրիչ հանդիսացող միջազգային իրավունքն իր ազդեցությունն է ունենում [[Բանական մարդ|մարդկանց]], [[Ժողովուրդ|ժողովուրդների]] և [[Ինքնիշխան պետություն|ինքնիշխան պետությունների]] վրա՝ հանդիսանալով մարդկության առաջադիմության և զարգացման աղբյուրներից մեկը։ [[Հին աշխարհ|Հին աշխարհում]] [[Միջազգային հարաբերություններ|միջազգային հարաբերությունները]] բնութագրվում էին իրենց տարածաշրջանականությամբ, իսկ ներկայիս հասարակությունում միջազգային իրավունքը գտնվում է համընդհանուր ճանաչման և կիրառման փուլում։ Այսուհանդերձ, իրենք զգալի ազդեցությունն ունեն տարածաշրջանային միտումները ([[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական Միության]] համակարգային միատարրություն, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] հավաքական անվտանգության ծրագրերի տարրաբնույթություն, իսլամադավան պետությունների ազգային օրենսդրության և միջազգային իրավունքի նորմերի անհամատեղելիություն): Պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում միջազգային իրավունքի ձևավորման վրա իրենց ազդեցությունն են ունեցել [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսը]], [[Հին Հունաստան|Հին Հունաստանը]], [[Միջագետք|Միջագետքի տերությունները]], [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորությունը]], [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությունը]], ավելի ուշ նաև՝ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]], [[Մեծ Բրիտանիա|Մեծ Բրիտանիան]], [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները]], [[Գերմանիա|Գերմանիան]] և այլն։
=== Միջազգային իրավունքի նշանակություն ===
[[Պատկեր:Justice_by_Pierre_Subleyras.jpg|մինի|298x298փքս|Միջազգային իրավունքը մեծապես ներազդում է [[Արդարադատություն (հանդես)|արդարադատության ոլորտի]] վրա։ [[Հին հունական դիցաբանություն|Հին հունական դիցարանի]] [[Թեմիս|Թեմիս աստվածուհին]] այս ոլորտի խորհրդանիշն է՝ իրեն բնորոշ [[Կշեռք|կշեռքով]] և [[Սուր|սրով]]]]
Համաձայն տարածված կարծիքների՝ միջազգային իրավունքը սուբյեկտների հարաբերությունները կարգավորող սկզբունքներից ու նորմերից կազմված ամբողջական համակարգ է։ Այս սահմանումը ներկայացնում է միջազգային իրավունքի [[Իրավաբանական հոգեբանություն|իրավաբանական նշանակությունը]], սակայն չի բացատրում դրա բուն էությունը։ Միջազգային իրավունքը սկզբունքների և կանոնների մեկ [[Իրավական համակարգ|ընդհանուր համակարգ]] լինելուց բացի նաև ավելի քան հինգ հազար տարի առաջ ծնունդ առած [[Իրավագիտություն|իրավունքի գիտության]] միջազգային նորմատիվային ձևի արտահայտություն է, որպես մարդկանց՝ իրենց շահերի գիտակցման արդյունք։ Միջազգային իրավական ակտերում և միջազգային իրավունքի նորմեր պարունակող այլ օրենքներում արտացոլվում են [[Ինքնիշխան պետությունների ցանկ|աշխարհի ինքիշխան պետությունների]] համագործակցությունը, դրանց հարաբերակցությունների հիմքում ընկած սկզբունքները և հասարակական գործընթացների մշտապես վերափոոխվող բարդ գործընթացը։ Ըստ որոշ փորձագետների՝ իրավունքի ձևավորումն ու զարգացումը կապված է [[Հասարակություն|մարդկային հասարակության]] [[Սոցիալականացում|սոցիալականացման և դասակարգային բաժանման]], ինչպես նաև պետությունների առաջադիմության հետ։ Միջազգային իրավունքի օգտակարության մասին դատողությունները կամ վերջինիս անհրաժեշտության մասին կասկածները, փոխարինվում են այդ համակարգի համընդհանուր ճանաչմամբ։
Միջազգային իրավունքի հասկացությունների հստակեցման գործում կարևոր նշանակություն ունի [[1989 թվական|1989 թվականին]] [[ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեա|ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի]] կողմից ընդունված ''«Միավորված ազգերի կազմակերպության միջազգային իրավունքի տասնամյակը»'' անվանումով բանաձևը, որտեղ նշվում է միջազգային իրավունքի գլոբալ և համընդհանուր նշանակության, ինչպես նաև վերջինիս [[Կոդիֆիկացիա|կոդիֆիկացման]] առաջընթացային զարգացման մասին։ Բանաձևը հաստատեց միջազգային իրավունքի գերակայությունը [[ՄԱԿ-ի անդամ երկրներ|ՄԱԿ-ի անդամ պետությունների]] միջև [[Դիվանագիտական հարաբերություններ|դիվանագիտական երկխոսությունների]] ժամանակ՝ ստեղծելով վերջիններիս համար համընդհանուր իրավունքներ և պատասխանատվություններ։ [[1990]]-[[1999 թվական|1999 թվականների]] միջև ընկած ժամանակաշրջանը ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչվել է որպես միջազգային իրավունքի տասնամյակ։ [[Միջազգային հարաբերություններ|Միջազգային հարաբերությունների]] վրա ազդում են տարաբնույթ օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններ, որոնց թվին են դասվում պետությունների [[Սոցիալական քաղաքականություն|սոցիալական]], [[Քաղաքականություն|քաղաքական]], [[Ռազմական գործ|ռազմական]], [[Տնտեսական քաղաքականություն|տնտեսական]] զարգացման մակարդակը, [[Սոցիալական խավ|հասարակության սոցիալական տարբեր խավերի]] [[Կենսամակարդակ|կենսամակարդակային պայմանները]], [[Ազգային շահ|ազգային շահերը,]] [[Գիտատեխնիկական առաջընթաց|գիտատեխնիկական ոլորտի առաջընթացը]], [[Համամոլորակային հիմնախնդիրներ|համամոլորակային]] և [[Բնապահպանություն|բնապահպանական հիմնախնդիրները]] և այլն։ Ձևավորելով [[Միջազգային հարաբերություններ|միջազգային հարաբերությունների]] և [[Քաղաքագիտություն|քաղաքական գիտության]] ներգործությամբ՝ միջազգային իրավունքն ինքնին ձևավորվել ու ձևավորվում է վերջիններիս անմիջական ազդեցությամբ։
Միջազգային իրավունքը պետությունների միջև ազգամիջյան հարաբերություններում կատարում է կոորդինացնող (համակարգող) դեր։ Վերջինիս նորմերի ներազդմամբ պետությունները համագործակցության տարբեր բնագավառներում սահմանում են համընդհանուր վարքագծի տիպօրինակներ։ Միջազգային իրավունքը սահմանող իրավական ակտերը պարունակում են վարքագծի որոշակի կանոններ, որն էլ ապահովում է վերջինիս [[Խաղաղապահություն|խաղաղապահ]], [[Ապահովագրություն|ապահովագրական]] գործընթացը։ Իրավունքի այս ճյուղն ապահովում է նաև [[Ինքնիշխան պետությունների ցանկ|ինքնիշխան պետությունների]] օրինական իրավունքների ու շահերի պաշտպանությունը։ Վերջինիս կողմից կարգավորվող իրավահարաբերությունների գլխավոր առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ ազգամիջյան հարաբերություններում գոյություն չունեն հարկադրանքի վերպետական մեխանիզմներ։
[[Միջպետական հարաբերություններ|Միջպետական հարաբերությունները]] չեն սահմանափակվում միջիշխանական և միջպետական հարաբերությունների ուսումնասիրմամբ, քանի որ միջազգային պրակտիկայի անբաժանելի մասն են կազմում ոչ կառավարական մակարդակի շփումները տարբեր պետությունների [[Ֆիզիկական անձ|ֆիզիկական]] և [[Իրավաբանական անձ|իրավաբանական անձանց]] միջև։ Այդ շփումների ժամանակ պարտադիր պայման են առաջնորդվել կա՛մ համապատասխան պետության [[Օրենսդրություն|ազգային օրենսդրությանը]] և կա՛մ էլ [[Միջազգային մասնավոր իրավունք|միջազգային մասնավոր իրավունքի]] սկզբունքներով։
Միջազգային իրավունքն ունի երկու հիմնական տարատեսակներ՝ [[Միջազգային հանրային իրավունք|միջազգային հանրային]] և [[միջազգային մասնավոր իրավունք]]։ Միջազգային իրավունքի երկու տեսակներն էլ լայն իմաստով կարգավորում են [[Միջազգային հարաբերություններ|ազգամիջյան հարաբերությունները]]։ Իրավունքի այս երկու տեսակներն էլ կազմված են այնպես, որպեսզի չհակասեն միջազգային համընդհանուր իրավունքի բուն էությանը։
==== Միջազգային մասնավոր իրավունք ====
{{Հիմնական|Միջազգային մասնավոր իրավունք}}Միջազգային բնույթի քաղաքացիաիրավական հարաբերությունները կարգավորվում են [[Միջազգային մասնավոր իրավունք|միջազգային մասնավոր իրավունքի]] կողմից։ Այս տեսակի իրավահարաբերությունների մասնակիցներն են [[Ինքնիշխան պետություն|ինքնիշխան պետությունները]], [[Ինքնիշխան պետությունների ցանկ|արտասահմանյան պետությունների]] [[Քաղաքացիություն|քաղաքացի]] հանդիսացող [[իրավաբանական անձինք]], ինչպես նաև այդ [[Իրավահարաբերություն|հարաբերությունների]] օբյեկտ հանդիսացող արտասահմանյան գույքը։ Միջազգային մասնավոր իրավունքն առաջին հերթին կարգավորում է պետությունների [[Տնտեսություն|տնտեսական]] և [[Տեխնիկա|գիտատեխնիկական]] համագործակցության ընթացքում ծագած հարաբերությունները։ Միջազգային մասնավոր իրավունքի բնագավառին են վերաբերում օտարերկրացիների, օտարերկրյա իրավաբանական անձանց ու խառը ընկերությունների իրավական դրությանը վերաբերվող հարցերը, [[Սեփականություն|սեփականության իրավունքը]], պարտավորական իրավունքը, ծովային, երկաթուղային-ավտոմոբիլային և օդային փոխադրումների պայմանագրերը, վարկ-հաշվարկային հարաբերությունները, հեղինակային և գյուտարարական իրավունքի հարցերը։
Միջազգային մասնավոր իրավունքի նորմերը կա՛մ ուղղակի սահմանում են որոշակի իրավունքներ ու պարտականություններ, կա՛մ մատնանշում, թե որ պետության օրենքով կարող է կարգավորվել տվյալ հարաբերությունը։ Միջազգային մասնավոր իրավունքը սերտորեն առնչված է միջազգային հանրային իրավունքի հետ։ Հաճախ [[Միջազգային մասնավոր իրավունք|Միջազգային մասնավոր իրավունքի]] նորմերը բխում են [[Հանրային իրավունք|հանրային իրավունքի]] ընդհանուր սկզբունքներից։ Միջազգային մասնավոր իրավունքի նորմերի մի մասն ամփոփված է [[Ներպետական նորմ|ներպետական նորմերում]], մյուսը՝ միջազգային պայմանագրերում ու սովորույթներում։ Միջազգային մասնավոր իրավունքի սուբյեկտներ կարող են լինել ինչպես պետությունները, այնպես էլ քաղաքացիներն ու իրավաբանական անձինք։
Միջազգային մասնավոր իրավունքի կարևորագույն սուբյեկտներից են միջազգային կազմակերպությունները․{{քաղվածք|ՄԱԿ-ն ունի [[միջազգային իրավունք]]ներ և կրում է միջազգային պարտականություններ, հետևաբար՝ միջազգային իրավունքի մյուս սուբյեկտների պես, միջազգային կազմակերպությունները ևս կարող է ապահովել իրենց սուբյեկտիվ իրավունքների պաշտպանությունը՝ [[միջազգային դատական մարմիններ]] դիմելու ճանապարհով|Միջազգային դատարանի 1949 թ. կայացրած որոշումը ՄԱԿ-ում ծառայության ընթացքում կրած վնասների փոխհատուցման վերաբերյալ։}}
== Միջազգային դատական ատյաններ ==
==== ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանը Հաագայում ====
{{Հիմնական հոդված|Արդարադատության միջազգային դատարան}}
| |||