«Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր»–ի խմբագրումների տարբերություն

{{Տեղեկաքարտ Գրող}}

Շիլլերին հաջողվում է գաղտնի ուսումնասիրել [[Լեյբնից]]ի, [[Վոլֆ]]ի, [[Հելվեցի]]ի, [[Հոլբախ]]ի, [[Ջոն Լոք]]ի և այլ փիլիսոփաների աշխատությունները չնայած դպրոցում տիրող դաժան, պարզապես ինկվիզիցիոն կարգերին, լրտեսության։ Այստեղ նա առաջին անգամ ծանոթանում է նաև Լեսինգի, Գյոթեի, «գրոհ և փոթորիկ» գրական շարժման հեղինակների ստեղծագործություններին։ Իր անդրանիկ դրամատիկական երկի՝ «Ավազակներ»ի պլանը Շիլլերի մեջ հղացել է դքսի դպրոցում եղած ժամանակ, [[Լեսինգ]]իԼեսինգի «[[«էմիլիա Գալոտիի»]]» և [[Գյոթե]]ի «[[«Գյոց ֆոն Բեռլիհինգեն»]]» դրամաների ցնցող տպավորության տակ։ Այստեղ էլ վերջին երեք տարիների ընթացքում գաղտնաբար ու ընդհատումներով սկսել է գեղարվեստորեն իրագործել այդ պլանը։ Երբ ավարտում է ակադեմիան, դրամայի մեծ մասն արդեն գրված, պատրաստ է եղել։

== Ստեղծագործական կյանքըկյանք ==

[[Պատկեր:Ferdinand Carl Christian Jagemann Schiller auf dem Totenbette 1805.jpeg|130px|մինի|ձախից|Շիլլերը իր մահվան անկողնում-դիմանկարիչ՝ Ֆերդինանտ Ջեյգման [[1805]]]]

[[Պատկեր:Stuttgart-schillerplatz-2.jpg|200px|մինի|աջից|Գերմանիայում Շիլլերի ամենահին հուշարձանը [[1839]]]]

[[1787]]-[[1793]] թվականներին Շիլլերը ժամանակավորապես հեռացել է գեղարվեստական ստեղծագործությունից և իրեն հուզող հասարակական-քաղաքական հարցերի պատասխանները փնտրել անցյալի գիտական ուսումնասիրության մեջ։ [[1788]] թվականներին խմբագրել է «Նշանավոր ապստամբությունների ու դավադրությունների պատմություն» խորագրով մատենաշարը։ Գրել է «Իսպանիայի գերիշխանությունից Նիդերլանդների դուրս գալու պատմությունը» ([[1788]], հ․հ. 1), «Երեսնամյա պատերազմի պատմությունը» ([[1793]])։

Շիլլերը տարվել է Ի․Ի. Կանտի փիլիսոփայությամբ, որի ազդեցությունն զգացվում է նրա «Ողբերգականը արվեստում» ([[1792]]), «Նամակներ մարդու գեղագիտական դաստիարակության մասին» ([[1795]]), «Նաիվ ու սենտիմենտալ պոեզիայի մասին» ([[1795]]-[[1796]]) և այլ փիլիսոփայական աշխատություններում։

[[Պատկեր:Schiller edit1.jpg|130px|մինի|ձախից|Ֆրիդրիխ Շիլլեր, [[1905]], լիտոգրաֆից դիմանկար]]

Շիլլերը ոգևորությամբ է ընդունել [[Ֆրանսիական մեծ հեղափոխություն|Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության]] լուրը։ [[1792]] թվականին Կոնվենտը նրան արժանացրել է «Ֆրանսիական հանրապետության պատվավոր քաղաքացու» կոչման «իբրև մարդկության և ազատության բարեկամի»։ Բայց Շիլլերը մերժել է հասարակության վերակառուցման արմատական միջոցները և առաջ է քաշել գեղագիտական դաստիարակության ընդարձակ ծրագիր, ըստ որի՝ «ազատության ճանապարհն անցնում է միայն գեղեցկության միջով»։ [[1799]] թվականից հաստատվել է Վայմարում։ Այստեղ Շիլլերը և [[Գյոթե]]ն ստեղծել են էպիգրամների շարք (400-ից ավելի)՝ ուղղված ընդդեմ տափակ ռացիոնալիզմի, ֆիլիստերության՝ գրականության մեջ ու թատրոնում, ընդդեմ գերմանական վաղ շրջանի ռոմանտիկների։ Շիլլերի վայմարյան շրջանի գործերից են «Վալլենշտայն» (հրտ․հրտ. [[1800]]) եռերգությունը, «Մարիա Ստյուարտ» ([[1801]]), «Օռլեանի կույսը» ([[1801]]), «Վիլհելմ Տելլ» ([[1804]]) դրամաները, որոնք դասվել են համաշխարհային թատրոնի լավագույն գործերի շարքը։ «Վիլհելմ Տելլ»-ը սկզբնավորել է Շիլլերի ստեղծագործական մի նոր փուլ։ Ամբողջ դրամայի միջով անցնում է այն միտքը, որ ժողովուրդը ներգործում է պատմության ընթացքի վրա, իսկ հերոսը պետք է կապված լինի ժողովրդի հետ։

Հայ իրականության մեջ Շիլլերի ստեղծագործությունն առաջինը քննարկել է Ս․Ս. Տիգրանյանը և իր թարգմանած «Գոթողիա» ողբերգության առաջաբանում («Յաղագս ողբերգութեան», [[1834]])։ Նրա ստեղծագործությանն անդրադարձել են Ս․Ս. Ոսկանը, [[Մեսրոպ Թաղիադյան]]ը, Ս․Ս. Նազարյանը, Միքայել Նալբանդյանը, [[Պետրոս Դուրյան]]ը, [[Ռաֆայել Պատկանյան]]ը, [[Րաֆֆի]]ն, Տ. Նազարյանը, Ս․Ս. Թառայանցը և ուրիշներ։

[[Պատկեր:Gerhard von Kügelgen 001.jpg|150px|մինի|ձախից|Շիլլերի դիմանկարը՝ Գերարդ ֆոն Քյուգելգնի կողմից]]

Շիլլերի առաջին թարգմանիչն է [[Խաչատուր Աբովյան]]ը ([[1831]], [[Դորպատ]]), որի ստեղծագործության վրա ակներև է գերմանացի բանաստեղծի ազդեցությունը։ Թարգմանիչներից հիշատակելի են Վ․Վ. Ասկարյանը, [[Ռաֆայել Պատկանյան]]ը, [[Ղևոնդ Ալիշան]]ը («Զանգակի երգը», [[1871]]), [[Մանուկ Աբեղյան]]ը («Ալպյան որսորդը», [[1886]]), Կ․Կ. Ղազարոսյանը («Հովհաննա դ՝Արկ կամ Օռլեանի օրիորդը», [[1868]]), Մ․Մ. Կյուլլապյանը («Վիլհելմ Տելլ»), [[1874]]), Մ․Մ. Մաքսուդյանը, [[Հովհաննես Հովհաննիսյան]]ը, [[Ալեքսանդր Ծատուրյան]]ը, Լ․Լ. Մանվելյանը, [[Րաֆֆի]]ն, [[Հովհաննես Թումանյան]]ը, [[Ղազարոս Աղայան]]ը և ուրիշներ։ Շիլլերի լավագույն թարգմանիչը նախասովետական շրջանում Գ․Գ. Բարխուդարյանն է (թարգմանել է Շիլլերի դրամատիկական երկերի մեծ մասը)։ Խորհրդային շրջանում Շիլլերի երկերի թարգմանությամբ հանդես են եկել Վ․Վ. Վաղարշյանը, Հ․Հ. Հակոբյանը և ուրիշներ, կյանքի ու գործունեության ուսումնասիրությամբ՝ Ա․Ա. Տերտերյանը, Վ․Վ. Թերզիբաշյանը, Հ․Հ. Մամիկոնյանը, Ս․Ս. Սողոմոնյանը։ Շիլլերը հայ բեմ է ելել [[19-րդ դար]]ի 60-ական թվականներին, Պոլսում, իսկ [[1873]] թվականին՝ [[Թիֆլիս]]ում։ Նրա ստեղծած կերպարների փայլուն մարմնավորողներ են եղել Մ․Մ. Ամերիկյանը, Պ․Պ. Ադամյանը, Սիրանույշը, Մ․Մ. Մանվելյանը, Ա․Ա. Արմենյանը։ Շիլլերի «Ավազակներ»-ը եղել է սովետահայ առաջին թատրոնի անդրանիկ խաղացանկում ([[1922]], ռեժ․ռեժ. Լ․Լ. Քալանթար)։ [[1972]] թվականին [[Սունդուկյանի անվան թատրոն]]ի հիմնադրման 50-ամյա հոբելյանը նշվեց «Ավազակներ»-ի նոր բեմադրությամբ (ռեժ, Հ․Հ. Հովհաննիսյան)։ Շիլլերը ծանոթ է եղել հայ ժողովրդի պատմությանը, նրա «Ոգետես» վեպի գլխավոր հերոսի անունը Հայ է։

* Շրջագայութին: «[[Բազմավեպ|«Բազմավէպ»]]», 1851, № 3: Գերմաներենից գրաբար թարգմ.՝ [[Ղևոնդ Ալիշան]]: