Վիքիպեդիա

«Մասնակից:Anne Arushanyan/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 25.
19-չդ դարում [[Կարլ Մարքս|Կառլ Մարքսը]] և [[Ֆրիդրիխ Էնգելս|Ֆրիդրիխ Էնգելսը]] ընդլայնեցին մատերիալիզմի գաղափարը՝ մշակելու ''պատմության մատերիալիստական ընկալումը,'' որը կենտրոնացած էր մարդու գործունեության(պրակտիկա, ներառյալ աշխատանքային) և այդ գործունեության արդյունքում ստեղծված, վերաստեղծված կամ ոչնչացված հաստատությունների էմպիրիկ աշխարհի վրա։ Ավելի ուշ մարքսիստները, ինչպես օրինակ Վլադիմիր Լենինը և Լեո Տռոցկին, զարգացրին դիալեկտիկական մատերիալիզմի գաղափարը, որը այնուհետև բնութագրում էր [[Մարքսիզմ|մարքսիստական փիլիսոփայությունն]] ու մեթոդները։
 
== ԾատմությունՊատմություն ==
 
=== Առանցքային ժամանակաշրջան ===
Մատերիալիզմը զարգացել է (հավանաբար անկախորեն) [[Եվրասիա|Եվրասիայի]] աշխարհագրորեն առանձին բազմաթիվ շրջաններում այն ժամանակաշրջանում, որը [[Կարլ Ջասփեր|Կարլ Ջասփերը]] կոչել է [[Առանցքային ժամանակաշրջան]] (մ․թ․ա․ 800-200)։
Materialism developed, possibly independently, in several geographically separated regions of [[Eurasia]] during what [[Karl Jaspers]] termed the [[Axial Age]] ({{Circa}} 800–200 BC).
 
[[Հնդկաստանի փիլիսոփայություն|Հին հնդկական փիլիսոփայության]] մեջ մատերիալիզմը զարգացել է մ․թ․ա 600 թվականին [[Աջիտա Կեսակամբալի|Աջիտա Կեսակամբալիի]], [[Պայսի Հիլենդարցի|Պայասիի]], Կանադայի աշխատություններով ու Ցարվակա փիլիսոփայության դպրոցի կողմնակիցների շնորհիվ։ Կանադան դարձել է [[Ատոմիզմ|ատոմիզմի]] վաղ շրջանի կողմնակիցներից մեկը։ Նյայա-Վայսեսիկա դպրոցը (մ․թ․ա․ 600-100) զարգացրել է ատոմիզմի ամենավաղ ձևերից մեկը, չնայած Աստծո մասին ապացույցներին ու նրանց դիրքորոշմանը, թե գիտակցությունը մատերիալիստական չէր, արգելել էր դրանք մատերիալիստական պիտակավորելուց։ Բուդդիստական ատոմիզմը և Ջայնա դպրոցը շարունակել են ատոմային ավանդույթները։
In [[History of India|ancient Indian]] [[Indian philosophy|philosophy]], materialism developed around 600 BC with the works of [[Ajita Kesakambali]], [[Payasi]], [[Kanada (philosopher)|Kanada]], and the proponents of the [[Cārvāka]] school of philosophy. Kanada became one of the early proponents of [[atomism]]. The [[Nyaya]]–[[Vaisesika]] school ({{Circa}} 600 BC – 100 BC) developed one of the earliest forms of atomism, though their proofs of God and their positing that consciousness was not material precludes labelling them as materialists. [[Buddhist atomism]] and the [[Jainism|Jaina]] school continued the atomic tradition.
 
Քսունզին (մ․թ․ա 312-230) զարգացրել է մի [[Կոնֆուցիականություն|կոնֆուցիական]] ուսմունք, որը կենտրոնացած էր ռեալիզմի ու մատերիալիզմի վրա հին Չինաստանում։
[[Xun Kuang|Xunzi]] (ca. 312–230 BC) developed a [[Confucian]] doctrine centered on realism and materialism in Ancient China.{{citation needed|date=January 2014}}
 
Հին հույն փիլիսոփաները, ինչպես օրինակ [[Թալես Միլեթացի|Թալեսը]], [[Անաքսագորաս|Անաքսագորասը]] (մ․թ․ա․ 500-428), [[Էպիկուրոս|Էպիկուրը]] ու [[Դեմոկրիտես|Դեմոկրիտեսը]] կերպավորում են ավելի ուշ շրջանի մատերիալիստներն։ Լուկրետիուսի ''De Rerum Natura'' լատիներեն պոեմը արտացոլում է Դեմոկրիտեսի ու Էպիկուրի մեխանիստիկական փիլիսոփայությունը։ Այս տեսակետի համաձայն՝ այն ամենը, ինչ գոյություն ունի, մատերիա է, և բոլոր երևույթները արդյունք են հանդիսանում «ատոմներ» (թարգմանաբար՝ «անտեսանելի») կոչվող հիմնական նյութական մասնիկների տարբեր շարժումների ու գործընթացների։ ''De Rerum Natura-ն'' տալիս է մեխանիստիկական բացատրություններ այնպիսի երևույթնորի համար, ինչպիսիք են էրոզիան, գոլորշիացումը, քամին և ձայնը։ Հայտնի սկզբունքներ, ինչպիսին է «մարմին մարմնից բացի ոչինչ չի կարող դիպչել», առաջին անգամ հայտնվեցին Լուկրետիուսի աշխատանքների մեջ։ Դեմոկրիտեսը ու Էպիկուրը, սակայն, մոնիստական գոյաբանության կողմնակից չէին, քանի որ նրանք նյութի ու տարածութան գոյաբանական բաժանվածությանն էին հավատում․ տարածությունը՝ որպես ուրիշ տեսակի գոյություն՝ նկատի ունենալով, որ «մատերիալիզմի» սահմանումը ավելի լայն է, քան տրվածը այս հոդվածի համար։
Ancient [[Greek philosophy|Greek philosophers]] like [[Thales]], [[Anaxagoras]] ({{Circa}} 500 BC – 428 BC), [[Epicurus]] and [[Democritus]] prefigure later materialists. The Latin poem ''[[De Rerum Natura]]'' by [[Lucretius]] (ca. 99 BC – ca. 55 BC) reflects the [[Mechanism (philosophy)|mechanistic]] philosophy of Democritus and Epicurus. According to this view, all that exists is matter and void, and all phenomena result from different motions and conglomerations of base material particles called "atoms" (literally: "indivisibles"). ''De Rerum Natura'' provides mechanistic explanations for phenomena such as erosion, evaporation, wind, and sound. Famous principles like "nothing can touch body but body" first appeared in the works of Lucretius. Democritus and Epicurus however did not hold to a monist ontology since they held to the ontological separation of matter and space i.e. space being "another kind" of being, indicating that the definition of "materialism" is wider than given scope for in this article.
 
=== Ընդհանուր դարաշրջան ===
Վաղ ընդհանուր դարաշրջանի չինացի մտածողները՝ ներառյալ [[Յանգ Զոնգ|Յանգ Զոնգը]] (մ․թ․ա 53- մ․թ․ 18) ու [[Վանգ Չոնգ|Վանգ Չոնգը]] (մ․թ․ 27-100), համարվում էին մատերիալիստներ։
 
Ավելի ուշ շրջանի մատերիլիստ [[Ջայարաաշի Բհատտա|Ջայարաաշի Բհատտան]] (6-րդ դար) իր ''Տաթթվոպապլավասիմհայի'' («Բոլոր սկզբունքների թերությունները») մեջ հերքել է Նյայա Սուտրայի իմացաբանությունը։ Մատերիալիստական [[Ցարվակա|Ցարվական]] փիլիսոփայությունը ենթադրվում է, որ գոյությունից գդուրս է եկել 1400-ականներից որոշ ժամանակ անց։ Երբ Մադհավաչարյան 14-րդ դարում կազմեց Սարվա-դարսանա-սամգրահան (բոլոր փիլիսոփայությունների ժողովածու), նա չուներ ոչ մի Ցարվակա/Լոկայատա տեքստ դրանից մեջբերելու կամ դրան հղում տալու<ref>[http://www.carvaka4india.com/2011/12/history-of-indian-materialism.html ''History of Indian Materialism''], Ramakrishna Bhattacharya</ref>։
 
12-րդ դարասկզբի [[Ալ-Անդալուս|Ալ-Անդալուսում]] արաբ փիլիսոփա Իբն Թուֆեյլը (Աբուբակեր) իր փիլիսոփայական նովելում՝ ''Hayy ibn Yaqdhan-ում'' , քննարկել է մատեիալիզմը (''Philosophus Autodidactus'')՝ աղոտ կերպով նախագծելով պատմական մատերիալիզմի գաղափարը<ref name="Urvoy">Dominique Urvoy, "The Rationality of Everyday Life: The Andalusian Tradition? (Aropos of Hayy's First Experiences)", in Lawrence I. Conrad (1996), ''The World of Ibn Tufayl: Interdisciplinary Perspectives on Ḥayy Ibn Yaqẓān'', pp. 38-46, [[Brill Publishers]], {{ISBN|90-04-09300-1}}.</ref>։
 
*[[Մասնակից: Anne Arushanyan/Սևագրություն 1|Սևագրություն 1]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մասնակից:Anne_Arushanyan/Ավազարկղ» էջից