Վիքիպեդիա

«Շուշի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ r2.6.4) (Ռոբոտը փոփոխում է․: nl:Şuşa (stad)
Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
| կարգավիճակ = Քաղաք
| հայերեն անվանում = Շուշի
| բնօրինակ անվանում =
| ենթարկում =
| երկիր = ԼՂՀ
| պատկեր = Ghazanchetsots Cathedral 01.jpg
| պատկերի նկարագրում = Շուշիի [[Ղազանչեցոց մայր տաճար]]ը
| զինանշան = Shusha_coa.png
| զինանշանի լայնություն =
| զինանշանի նկարագրում =
| դրոշ =
| դրոշի լայնություն =
| դրոշի նկարագրում =
|lat_dir = N|lat_deg = 39|lat_min = 45|lat_sec =
|lon_dir = E|lon_deg = 46|lon_min = 45|lon_sec =
| CoordAddon =
| CoordScale =
|երկրի քարտեզի չափ = 250
| երկրամասի քարտեզի չափ =
| շրջանի քարտեզի չափ =
| երկրամասի տեսակ =
| երկրամաս =
| երկրամասը աղյուսակում =
| շրջանի տեսակ =
| շրջան =
| շրջանը աղյուսկաում =
| համայնքի տեսակ =
| համայնք =
| համայնքը աղյուսակում =
| երկրի քարտեզ =
| երկրամասի քարտեզ =
| շրջանի քարտեզ =
| ներքին բաժանում =
| ղեկավարի պաշտոն =
| ղեկավար =
| հիմնադրման թվական =
| տվյալ կարգավիճակում =
| առաջին հիշատակում =
| այլ անվանումներ = Փանախաբադ
| տարածք =
| բարձրության տեսակ =
| կենտրոնի բարձրություն = 1368
| կլիմա =
| պաշտոնական լեզու =
| բնակչություն = 5100<ref> [http://census.stat-nkr.am/nkr/1-1.pdf 2005 թվականի ԼՂՀ մարդահաշիվ] </ref>
| մարդահամարի թվական = 2009
| խտություն =
| ագլոմերացիա =
| ազգային կազմ = [[Հայեր]]
| կրոնական կազմ = [[Հայ Առաքելական եկեղեցի]]
| էթնոհորոնիմ = շուշեցի
| ժամային գոտի = +4
| DST = կա
| հեռախոսային կոդ = +374 47 (7)
| փոստային ինդեքս =
| փոստային ինդեքսներ =
| ավտոմոբիլային կոդ =
| իդենտիֆիկատորի տեսակ =
| թվային իդենտիֆիկատոր =
| Վիքիպահեստում = Shushi
| կայք =
}}
 
'''Շուշի''' — բերդաքաղաք [[Լեռնային Ղարաբաղ|Արցախ]]ում, [[Շուշիի շրջան|համանուն շրջան]]ի վարչական կենտրոնը։ Համարվում է Լեռնային Ղարաբաղի նախկին մայրաքաղաքը և մինչև [[20-րդ դար]]ի սկիզբը կարևոր դեր է խաղացել ինչպես Արցախի, այնպես էլ ողջ [[Կովկաս|Անդրկովկաս]]ի մշակութային և տնտեսական կյանքում։ Ավերվել է և հայաթափվել է [[1920]]-ին, ազատագրվել է [[1992]] թվականին։ Ներկայումս Շուշին հայտարարված է պատմաճարտարապետական արգելոց և վերականգնվում է։
 
== Աշխարհագրություն ==
Շուշին գտնվում է [[Ստեփանակերտ]]ից ընդհամենը 10 կմ հարավ, [[A 317]] մայրուղու վրա, որը Ստեփանակերտը կապում է [[Գորիս]] քաղաքի հետ։ Քաղաքը հիմնված է շրջապատի վրա իշխող դիրք ունեցող ժայռահարթի վրա, ծովի մակարդակից 1500 մ բարձրությամբ։ Բերդաքաղաքը ունի կարևոր ռազմական նշանակություն։
 
== Կլիմա ==
Կլիման չափավոր, առողջարանային է։ Հունվարին միջին ջերմաստիճանը +2,9 է, ապրիլին՝ +7,4, հուլիսին՝ +18,9, նոյեմբերին՝ +4,7&nbsp;°C։ Նվազագույն գրանցված ջերմաստիճանը եղել է -19,5&nbsp;°C։ Տարեկան տեղումների քանակը կազմում է 640 մմ։
 
== Պատմություն ==
Շուշին եղել է բնական անմատչելի ամրոց [[Արցախ նահանգ]]ի Վարանդա գավառում։ Քաղաքի մոտ կան հնադարյան գերեզամանատեղիներ, պեղվել են 9-12-րդ դարերի հայկական խաչքարեր և խեցեղեն։ [[18-րդ դար]]ի կեսին [[Վարանդա]]յի իշխան Մելիք-Շահնազար Բ-ն, դավաճանելով Արցախի մելիքությունների միությանը, այն հանձնել է Ջևանշեր քոչվոր ցեղի առաջնորդ Փանահ Ալի խանին, որը հաստատվելով այստեղ հիմնել է բերդավան։ Արցախի մելիքները երկար ժամանակ արյունահեղ մարտեր են մղել զավթիչ խանի դեմ մինչև Ռուսական տիրապետության շրջանը։ Ռուս-պարսկական պատերազմների շրջանում Շուշին պաշարվել է պարսկական բանակի կողմից, սակայն հերոսական դիմադրություն է ցույց տվել։
 
[[1828]]-ից հետո Շուշին ապրել է ծաղկման շրջան, դառնալով կարևոր մշակութային և արհեստագործական կենտրոն։ Առևտրական կապեր է ունեցել [[Պարսկաստան]]ի, [[Ռուսաստան]]ի և [[Եվրոպա|եվրոպական երկրներ]]ի հետ։ [[19-րդ դար]]ի վերջին 60.000 բնակչությամբ [[Թիֆլիս]]ից հետո [[Անդրկովկաս]]ի երկրորդ քաղաքն էր ։ Մեծամասնություն կազմող [[հայեր]]ից բացի բնակվում էին նաև կովկասյան թաթարներ ([[ադրբեջանցիներ]]) և [[ռուսներ]]։
[[1918]]-[[1920]] թթ. Ղարաբաղի Ժողովրդական Կառավարության նստավայրն էր։ 1920-ի [[մարտի 22]]-ի գիշերը թուրք զորավար Նուրի Փաշայի և Խոսրով Սուլթանովի գլխավորությամբ ադրբեջանական բանակը ավերել են քաղաքի հայկական մասը<ref>[http://www.c-r.org/our-work/accord/nagorny-karabakh/chronology.php Conciliation Resources. Nagorny Karabakh: Chronology]</ref>, այդ թվում շուրջ 7.000 շինություն, և [[Շուշիի ջարդեր|կոտորել հայ բնակչությանը]]<ref>[http://www.shushi.org/en/kotoratcner.php Massacres of Armenians in Shushi]</ref>։ 1923 թ. նոր մայրաքաղաք է հայտարարվել [[Ստեփանակերտ]]ը, իսկ Շուշին այլևս չի վերականգնվել։ Խորհրդային շրջանում այն գրեթե բացառապես ադրբեջանցիներով բնակեցված մի քաղաք էր [[ԼՂԻՄ]]-ում։
 
Լեոն իր «Գավառական հերոսներ» պատմվածքում գրել է. «...Այդտեղ հայերը քաղաքի մեծ մասն են գրավում, թուրքերը` փոքր մասը: Երկու ազգերը ապրում են զատ-զատ, բոլորովին առանձնացած միմյանցից: Թուրքը հայի մասին շատ և շատ բան գիտե, որովհետև թուրք է, ոչ ոքից վախ չունի, գալիս է արձակ-համարձակ հայի թաղն է շրջում: Իսկ հայը թուրքի մասին ,ասին ոչինչ չգիտե, որովհետև վախում է թուրքից և թուրքի թաղից, վախում է այդ թաղի ծուռումուռ փողոցներից և այդ փողոցներում թավալվող «թուրքի լակոտներից», որոնց անունով հայ մայրերը վախեցնում են իրանց երեխաներին: Թուրքերի ահագին թաղը հայերի համար անծանոթ երկիր է: Ես էլ, իբր հայ, թուրքերին չեմ ճանաչում և հայերի մասին եմ խոսում»:
 
[[Արցախյան ազատամարտ]]ի ընթացքում քաղաքը ադրբեջանցիների կողմից օգտագործվել է որպես ռազմական հենակետ։ [[1991]]-[[1992]] թթ. Շուշիից ինտենսիվ գնդակոծման է ենթարկվել Ստեփանակերտը և այլ հայկական բնակավայրեր, որին զոհ են գնացել հարյուրավոր մարդիկ<ref>[http://www.reliefweb.int/rw/rwb.nsf/db900sid/SJHG-75F8ZG?OpenDocument 'Jerusalem of Karabakh' at the heart of Armenia-Azerbaijan conflict]</ref>։ 1992 թ. մայիսի 6-ին ազատագրվել է [[Արցախի բանակ]]ի կողմից։
 
Ներկա դրությամբ Շուշիում բնակվում է շուրջ 3.000 հայ, որոնց մի զգալի մասը փախստականներ են [[Սումգայիթ]] և [[Բաքու]] քաղաքներից<ref>[http://www.iwpr.net/?p=crs&s=f&o=336138&apc_state=henpcrs Institute of War & Peace Reporting. ''Karabakh: A Tale of Two Cities'']</ref>։ Քաղաքը պատերազմից զգալիորեն վնասվել է։ [[2007]] թ. հունիսի 11-ին ստեղծվել է քաղաքի նոր հատակագիծը։ Նախատեսվում է Շուշին մինչև [[2020]] թ. վերականգնել որպես Արցախի մշակութային կենտրոն<ref>[http://www.shushi.org/press.php?vid=40&s=0 Shoushi Revival Fund. ''Arts Revival: Plan to rebuild Shushi by returning to its roots as a center of culture'']</ref>։
 
[[Պատկեր:Shushi tank memorial-DCP 3043.JPG|thumb|200px|Մայիսի 6-ին առաջինը բերդաքաղաք մտած հայկական [[Տ-72]] տանկը, այժմ Շուշիի ազատագրման հուշարձանն է հանդիսանում։]]
 
== Կրթություն ==
 
==== Շուշիի դպրոցներ ====
 
====== Շուշիի դպրոցները մինչև ԽՍՀՄ կազմավորումը ======
 
* [[Շուշիի թեմական հոգևոր դպրոց]]
* [[Շուշիի Մարիամյան օրիորդաց դպրոց]]
* [[Շուշիի Հռիփսիմյան օրիորդաց միջնակարգ դպրոց]]
* [[Շուշիի կույսերի մենաստանին կից ծխական դպրոց]]
* [[Շուշիի հոգևոր ծխական դպրոց]]
* [[Շուշիի ագուլեցոց ծխական դպրոց]]
* [[Շուշիի հայ բողոքականների դպրոց]]
* [[Շուշիի մեղրեցոց Ս. Աստվածածին եկեղեցու արական դպրոց]]
* [[Շուշիի Վերին թաղի Ս. Հովհաննես-Մկրտիչ եկեղեցու Թադևոսյան արական ծխական դպրոց]]
* [[Շուշիի տիրացու Գայանե Դանիելյանի երկսեռ դպրոց]]
* [[Շուշիի Մարիամ-Ղուկասյան օրիորդաց միջնակարգ դպրոց]]
* [[Շուշիի Ա. Բաղդասարյանի մասնավոր դպրոց]]
* [[Շուշիի Ա. Պարոնանի մասնավոր դպրոց]]
* [[Շուշիի Ա. Տեր-Գրիգորյանի մասնավոր դպրոց]]
* [[Շուշիի Ա. Տեր-Հովհաննիսյանի մասնավոր դպրոց]]
* [[Շուշիի Վ. Շախունցի մասնավոր դպրոց]]
 
== Հայտնի շուշեցիներ ==
* [[Ալեքսանդր Բեկզադյան]]
* [[Արամ Մանուկյան]]
* [[Արմեն Թախտաջյան]]
* [[Բաղդասար Մետրոպոլիտ Հասան Ջալալյան]]
* [[Եղիշե Իշխանյան]]
* [[Թուման Թումյան]] (Թորգոմ)
* [[Իվան Լազարև]]
* [[Իվան Կնունյանց]]
* [[Լեո]] (Առաքել Բաբախանյան)
* [[Հակոբ Գյուրջյան]]
* [[Հարություն Թումյան]]
* [[Մուրացան]]
* [[Նելսոն Ստեփանյան]]
* [[Նիկոլայ Զինին]]
* [[Ռաֆայել Իսրայելյան]]
* [[Ստեփան Աղաջանյան]]
* [[Վաղարշ Վաղարշյան]]
 
== Տես նաև ==
* [[Շուշիի Մայր Տաճար]]
 
== Արտաքին հղումներ ==
 
* [http://www.shoushi.am/ «Շուշի» բարեգործական հիմնադրամ]
* [http://www.armeniapedia.org/index.php?title=Շուշի armeniapedia.org — Շուշի]
* [ http://www.shoushi.nk.am/indexarm.htm shoushi.nk.am]
 
== Ծանոթագրություններ ==
 
{{Ծանցանկ}}
 
{{ԼՂՀ-անավարտ}}
{{ԼՂՀ քաղաքներ}}
{{Շուշիի շրջան}}
 
[[Կատեգորիա:ԼՂՀ քաղաքներ]]
 
[[az:Şuşa şəhəri]]
[[bg:Шуша]]
[[ca:Shusha]]
[[cs:Šuša]]
[[de:Şuşa]]
[[en:Shusha]]
[[es:Şuşa]]
[[et:Şuşa]]
[[fa:شوشی]]
[[fi:Şuşa]]
[[fr:Chouchi]]
[[he:שושה (עיר)]]
[[id:Shusha]]
[[it:Shusha]]
[[ko:슈샤]]
[[nl:Şuşa (stad)]]
[[no:Sjusja]]
[[pl:Şuşa]]
[[pnb:شوشا]]
[[pt:Shusha (Azerbaijão)]]
[[ru:Шуша]]
[[simple:Shusha]]
[[sv:Şuşa]]
[[tr:Şuşa]]
[[uk:Шуші (місто)]]
[[ur:شوشا]]
[[war:Shusha]]
[[zh:舒沙]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Շուշի» էջից