«Գալակտիկաներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չNo edit summary |
|||
Տող 1.
'''Գալակտիկաներ''' (հին հունարեն. Γαλαξίας՝ կաթնային), գրավիտացիոն ուժով կապված համակարգեր՝ բաղկացած [[Աստղ|աստղերից]], [[Աստղակույտեր|աստղակույտերից]], միջաստղային գազից և փոշուց,
== Հեռավորությունները ==▼
Գալակտիկաների նկարներում առանձին աստղեր առանձնացնելն անհնար էր մինչև [[20-րդ դար|20րդ դարի]] սկիզբը։ 1990- ականների սկզբին հաշվվում էին մոտ 30 գալակտիկաներ, որոնցում հնարավոր էր տեսնել առանձին աստղեր, և դրանք բոլորը մտնում էին [[Գալակտիկների տեղային խումբ|Տեղային խմբի]] մեջ։ Տիեզերական [[Հաբլ (աստղադիտակ)|Հաբլ]] աստղադիտակի թողարկումից և 10մ-ոց երկրային աստղադիտակների կառուցումից հետո դրանց թիվը կտրուկ աճեց<ref name=":0" />։
Բացի Ծիր Կաթին գալակտիկայից, որում գտնվում է Արեգակն իր մոլորակային համակարգով, մնացած գալակտիկաները չափազանց հեռու օբյեկտներ են։ Մոտակա գալակտիկաների հեռավորություններն աստղագետները տալիս են հեռավորության մեգապարսեկ միավորներով, իսկ հեռավորներին՝ կարմիր շեղման միավորներով՝ z-ով։ 2012 թվականի դեկտեմբերի տվյալներով հեռավոր հայտնաբերված գալակտիկան UDFj-39546284-ն է (z=11.9)<ref name="refz">Wall, Mike [http://www.space.com/18879-hubble-most-distant-galaxy.html Ancient Galaxy May Be Most Distant Ever Seen], 2012, դեկտեմբեր 12:</ref>։ Անզեն աչքով երկնքում կարելի է դիտել միայն երեք գալակտիկաներ՝ [[Անդրոմեդայի միգամածություն]]ը (տեսանելի է հյուսիսային կիսագնդից, d=772 կիլո[[պարսեկ]]) և Մագելանի Մեծ ու Փոքր ամպերը (տեսանելի են հարավային կիսագնդից, d=50<ref name="lmc">Macri, L. M.; Stanek, K. Z.; Bersier, D.; Greenhill, L. J.; Reid, M. J., [http://adsabs.harvard.edu/abs/2006ApJ...652.1133M A New Cepheid Distance to the Maser-Host Galaxy NGC 4258 and Its Implications for the Hubble Constant], The Astrophysical Journal, 2006, Volume 652, Issue 2, pp. 1133-1149:</ref> և 61<ref name="smc">Hilditch, R. W.; Howarth, I. D.; Harries, T. J. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2005MNRAS.357..304H Forty eclipsing binaries in the Small Magellanic Cloud: fundamental parameters and Cloud distance], Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 2005, Volume 357, Issue 1, pp. 304-324:</ref> կիլո[[պարսեկ]], համապատասխանաբար)։▼
Գալակտիկաներն առանձնանում են մեծ բազմազանությամբ՝ դրանց մեջ կարելի է առանձնացնել գնդաձև էլիպտիկ գալակտիկաներ, սկավառակաձև պարուրաձև գալակտիկաներ, միջոկով սպիրալաձև գալակտիկաներ, ոսպնյակաձև, անկանոն և այլն։ Եթե խոսենք թվային արժեքներից , օրինակ զանգվածից, ապա այն գնահատվում է 10<sup>7</sup> միչև 10<sup>12</sup> [[Արեգակ|Արեգակի]] զանգված, օրինակի համար մեր գալակտիկայի՝ [[Ծիր Կաթին|Ծիր կաթինի]] զանգվածը գնահատվում է 2·10<sup>11</sup> Արեգակի զանգված։<ref>{{Cite web|url=http://www.xliby.ru/astronomija_i_kosmos/mysljashaja_vselennaja/p32.php|title=МАССЫ ГАЛАКТИК / Мыслящая Вселенная|website=www.xliby.ru|accessdate=2018-06-09}}</ref><ref name=":1">{{Cite journal|date=2018-04-06|title=Галактика|url=https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0&oldid=91942952|language=ru}}</ref>
Գալակտիկաների տրամագծերը 5-250 [[Պարսեկ|կպկ]] են(16-800հզ [[Լուսային տարի|լուսատարի]]), օրինակ Ծիր կաթինի տրամագիծը մոտ 30կպկ է(100հզ․ լուսատարի)։ Դեռևս հայտնի ամենամեծ գալակտիկայի՝ IC 1101-ի տրամագիծը գնահատվում է 600 կպկ<ref>{{Cite web|url=http://o-kosmose.net/galaktiki-vselennoi/samaya-bolshaya/|title=Самая большая галактика|website=o-kosmose.net|language=ru-RU|accessdate=2018-06-09}}</ref>։ <ref>{{Cite news|url=http://www.vseocosmose.ru/?p=307|title=Размеры и Расстояния Галактик - Все о космосе|date=2011-06-26|newspaper=Все о космосе|language=ru-RU|access-date=2018-06-09}}</ref>
Գալակտիկաների կառուցվածքի չլուծված խնդիր է հանդիսանում [[Մութ նյութ|մութ նյութը]], որը դրսևորվում է միայն [[Ձգողականություն|գրավիտացիոն փոխազդեցության]] ժամանակ։ Այն կարող է զբաղեցնել գալակտիկայի ամբողջ զանգվածի 90 %-ը, և կարող է բացակայել, ինչպես որոշ գաճաճ գալակտիկանրում։<ref name=":1" />
== Ստուգաբանություն<ref name=":1" /> ==
Գալակտիկա տերմինը(հին հունարեն՝ γαλαξίας) առաջացել է [[Ծիր Կաթին|մեր գալակտիկայի]] հին հունական անվանումից (κύκλος γαλαξίας նշանակում է «կաթնային օղակ», որպես գիշերային երկնքում նկատվող երևույթի նկարագրում)։ Երբ [[Աստղագետ|աստղագետները]] ենթադրեցին, որ տարբեր երկնային մարմիններ, որոնք համարվում էին պարուրաձև միգամածություններ, կարող են լինել աստղերի կուտակումներ, այդ մարմիններն անվանեցին «տօեզերքի կղզիներ» կամ «աստղային կղզիներ» («աստղային պետություններ») ։ Բայց երբ պարզվեց, որ այդ օբյեկտները նման են մեր գալակտիկային, այդ տերմիններն անվանափոխվեցին «գալակտիկա»-յի։
== Դիտումները ==
Ժամանակին՝ մինչև 20-րդ դարի սկիզբը, աստղադիտակների լուծորդող ուժը բավական չէր, որպեսզի գալակտիկաներում հնարավոր լիներ դիտել առանձին աստղեր։ Մինչև 1990 թ. մոտ 30 գալակտիկաների պատկերներում հնարավոր էր եղել դիտել առանձին աստղեր, սակայն «<nowiki/>[[Հաբլ (աստղադիտակ)|Հաբլի]]<nowiki/>» տիեզերական աստղադիտակի արձակումից և 10 մետր տրամագծով երկրային աստղադիտակների թողարկումից հետո այդ գալակտիկաների թիվը կտրուկ աճեց։
Գալակտիկաները իրարից բավական տարբերվում են իրենց քանակական բնութագրերով։ Ստորև բերված աղյուսակում ներկայացված են գալակտիկաները նկարագրող ֆիզիկական մեծությունների արժեքները գալակտիկաների ամբողջ «ընտանիքի» և Ծիր Կաթին գալակտիկայի համար.
Տող 17 ⟶ 26՝
| Աստղային սկավառակի հաստություն || Կողքից երևացող գալակտիկաների սկավառակների լուսաչափություն || 0.3-1 կպկ || 0.7 կպկ
|-
|
|-
| Զանգվածը M<sub>25</sub> D<sub>25</sub>-ում || Դոպլերի էֆեկտի միջոցով գազի և/կամ աստղերի արագությունների չափման օգնությամբ || 10<sup>7</sup>-10<sup>12</sup> M<sub>ʘ</sub> || 2·10<sup>11</sup> M<sub>ʘ</sub>
|-
| Գազի հարաբերական զանգվածը M<sub>գազ</sub>/M<sub>25</sub> D<sub>25</sub>-ում || Չեզոք և մոլեկուլյար ջրածնի
|-
| Գալակտիկաների արտաքին տիրույթներում պտտման V արագությունը || Դոպլերի էֆեկտի միջոցով գազի և/կամ աստղերի արագությունների չափման օգնությամբ || 50-300 կմ/վ || 220 կմ/վ (Արեգակի շրջակայքում)
|-
| Գալակտիկայի արտաքին տիրույթների պտտման պարբերությունը ||[[Դոպլերի էֆեկտ|Դոպլերի էֆեկտի]] միջոցով գազի և/կամ աստղերի արագությունների չափման օգնությամբ || 10<sup>8</sup>-10<sup>9</sup> տարի || 2·10<sup>8</sup> տարի (Արեգակի շրջակայքում)
|-
| Կենտրոնական [[Սև խոռոչ|սև խոռոչի]] զանգվածը || Միջուկամերձ տիրույթում [[Աստղ|աստղերի]] և գազի արագությունների չափման միջոցով։ միջուկամերձ տիրույթում աստղերի ցրվածության էմպիրիկ կապ || 3·10<sup>5</sup>-3·10<sup>9</sup> M<sub>ʘ</sub> || 4·10<sup>6</sup> M<sub>ʘ</sub>
|}
▲== Հեռավորությունները ==
▲Բացի [[Ծիր Կաթին]] գալակտիկայից, որում գտնվում է [[Արեգակ|Արեգակն]] իր մոլորակային համակարգով, մնացած գալակտիկաները չափազանց հեռու օբյեկտներ են։ Մոտակա գալակտիկաների հեռավորություններն աստղագետները տալիս են հեռավորության մեգապարսեկ միավորներով, իսկ հեռավորներին՝ կարմիր շեղման միավորներով՝ z-ով։ 2012 թվականի դեկտեմբերի տվյալներով հեռավոր հայտնաբերված գալակտիկան UDFj-39546284-ն է (z=11.9)<ref name="refz">Wall, Mike [http://www.space.com/18879-hubble-most-distant-galaxy.html Ancient Galaxy May Be Most Distant Ever Seen], 2012, դեկտեմբեր 12:</ref>։ Անզեն աչքով երկնքում կարելի է դիտել միայն երեք գալակտիկաներ՝ [[Անդրոմեդայի միգամածություն]]ը (տեսանելի է հյուսիսային կիսագնդից, d=772 կիլո[[պարսեկ]]) և Մագելանի Մեծ ու Փոքր ամպերը (տեսանելի են հարավային կիսագնդից, d=50<ref name="lmc">Macri, L. M.; Stanek, K. Z.; Bersier, D.; Greenhill, L. J.; Reid, M. J., [
Դիտորդի և գալակտիկայի հեռավորությունը, որպեսֆիզիկականբնութագիր,չի մասնակցում ոչ մի պրոցեսի։ Գալակտիկայի հեռավորության որոշմանանհրաժեշտւոթյուն է առաջանում օրինակ քիչ ուսումնասիրված իրադարձությունների, օրինակ [[Գամմա-պայթյուն|գամմա-պայթյունների]], [[Տիեզերք|Տիեզերքի]] ուսումնասիրություն՝ որպես գալակտիկաների [[էվոլյուցիա]], գալակտիկաների զանգվածների և չափսերի որոշման ժամանակ։<ref name=":1" />
== Ձևաբանությունը ==
Տող 55 ⟶ 69՝
[[Կատեգորիա:Գալակտիկաներ]]
[[Կատեգորիա:Աստղագիտություն]]
| |||