|
== Պատմ-քաղաքական և մշակութային ֆոն ==
[[Պատկեր:Heinrich Kiepert. Imperia Persarum et Macedonum. 1903 (C).jpg|thumb|left|320px|[[Մեծ Հայք]]ը 2-րդ դարում մերձավոր Արևելքի քարտեզի վրա]]
[[Հայոց պատմություն]]ը գրեթե միշտ եղել է Արևելքի եւ Արևմուտքի սահմանագծին: Իր պատմական փորձով, նա ցույց է տվել, որ այս երկու աշխարհները միմյանց հակառակ չեն, այլ միմյանց փոխլրացնող են և կարող են համակցվել ու ներդաշնակվել: Պահպանելով իր պատմական և մշակութային ինքնությունը, իր պատմության հենց սկզբից հայ ժողովուրդը երկխոսության մեջ էր մյուս մշակութային [[Քաղաքակրթություն|քաղաքակրթությունների]] հետ{{sfn|Болоньези|1979|с=54}}: Հայկական թարգմանության դպրոցների առաջացումը և զարգացումը կարող են կապված լինել հենց Հայաստանի պատմական և մշակութային իրադարձությունների հետ{{sfn|Weitenberg|1997|p=168}}:
Արդեն մ.թ.ա. III-I դարերում [[Հայեր|հայերն]] ունեցել են հատուկ «քահանայական նամակներ»{{sfn|Дьяконов, Кудрявцев|1956|с=423}}, որոնցով ստեղծվում էին տաճարային գրքեր և տարեգրություններ, սակայն այս մատենագրությունը ուներ միայն նեղ կիրառություն: Մ.թ. 1-ին դարի սկզբի հեղինակ Ֆիլոն Ալեքսանդրիացին հաղորդում է Մետրոդոր Սկեպսիսկացու{{sfn|Тревер|1953|с=11, 15}} ստեղծագործություններից մեկի հայերեն թարգմանության մասին: Մինչև 406 թվականի [[Հայերենի այբուբեն|հայերեն գրերի]] ստեղծումը, հայերը գրում էին հունարեն, արամեական և սիրիական լեզուներով: Հայաստանում չկար այն երկրների լեզվային [[Բազմակարծություն|բազմակարծությունը]] ինչպիսիք էին [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիան]], [[Իրանի պատմություն|Իրանը]] կամ [[Արաբական խալիֆայություն|Խալիֆայությունը]], սակայն ռազմական, քաղաքական, առևտրային, մշակութային և դավանանքային բնույթի անընդհատ փոխգործակցությունը հաղորդակցության մեջ էին դնում այդ լեզուները{{sfn|Арутюнова-Фиданян|2014|с=9}}:
Հայաստանում Երկար ժամանակ զգալի ազդեցություն է ունեցել [[Հելլենականության դարաշրջան|հելլենիզմը]]: Երիտասարդ հայերը կրթություն էին ստանում [[Անտիոք]]ի, (որտեղ նրանք ուսանողներ էին, օրինակ [[Լիբանիոս]]ը), Աթենքի, [[Ալեքսանդրիա]]յի և այլ քաղաքների հայտնի հանրակրթական դպրոցներում: Նրանցից ոմանք նույնիսկ դարձան արտերկրում հայտնի գիտնականներ, օրինակ, [[Պարույր Հայկազն]]ը Աթենքում: Չնայած արդեն մ.թ.ա. 480-ին հայերը եղել են [[Քսերքսես I]]-ի Հունաստան հասած բանակի մասը, այնուամենայնիվ, Հայաստանում հելլենիզմի երկարատև ազդեցությունը ոչ թե [[Հին Հունաստան]]ի հետ անմիջական շփման արդյունքն էր, այլ ավելի շուտ հունական մշակույթի հետ շփման պտուղը` ուսումնասիրվող ուշ հնագիտական դպրոցներում, հայտնի քրիստոնեական թարգմանություններով{{sfn|Anthony Grafton, Glenn W Most, Salvatore Settis|2010|p=77—78}}:
Ֆեոդալական հարաբերությունների խորացման, [[Մեծ Հայք]]ի ճգնաժամի պայմաններում եկեղեցու որպես սոցիալ-քաղաքական գործոնի ամրապնդման, քրիստոնեության ամրապնդման և վերջնական հաղթանակի հետ կապված երևույթների համատեղ վերլուծությունը հնարավորություն է տալիս ավելի լավ հասկանալ 4-րդ դարի վերջից մինչ 5-րդ դարի սկզբի քաղաքական եւ գաղափարական մթնոլորտը, որով պայմանավորված էին [[Հայ գրերի գյուտ|հայ գրերի ստեղծումը]] և ամբողջ հոգևոր մշակույթի ծաղկունքը: Հինգերորդ դարի սկիզբը մշակութային հեղափոխության շրջան էր, որը նորացրեց ժողովրդի ողջ հոգևոր աշխարհը, ընդ որում` այնպիսի անբարենպաստ քաղաքական իրավիճակում, երբ բարձրացված էր ազգի ֆիզիկական գոյության հարցը: Այս իրավիճակում, սեփական լեզուն, մշակույթը և հոգևոր ինքնությունը պահպանելու խնդիրը ողջ կարևորությամբ առաջ քաշեց հայկական գրերի ու գրականության ստեղծման հարցը` որպես համախմբման հզոր միջոց{{sfn|Аревшатян|1973|с=23}}:
[[Պատկեր:Saint Mesrop and Sahak.jpg|thumb|right|200px|Մաշտոցը, Սահակ Պարթևը եւ նրանց աշակերտները: 18-րդ դարի փորագրություն]]
387 թվականին տեղի ունեցավ [[Հայաստանի առաջին բաժանում]]ը, երբ երկիրը բաժանվեց Հռոմի և Պարսկաստանի միջև, իսկ 428 թվականին ամբողջովին վերացվեց վասալ Արշակյանների թագավորությունը: Այս երկու տերություններն էլ վարում էին կրոնական և մշակութային յուրացման քաղաքականություն: 449-451 և 481-484 թվականներին հայերը երկու անգամ ապստամբեցին Պարսկաստանի կրոնական ճնշման և երկրի ներքին ինքնավարության ոչնչացման դեմ: Բյուզանդիայի հետ հարաբերությունները նույնպես իդեալական չեն: 554-ին, [[Դվինի եկեղեցական ժողով (554)|Դվինի երկրորդ ժողովին]] [[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|հայկական եկեղեցին]] վերջապես դադարեցրեց իր կրոնական-դոգմատիկ հարաբերությունները Բյուզանդիայի հետ{{sfn|Мурадян|1964|с=105}}: Չնայած այս ներքին ցնցումներին ոը հայոց պետականության անկմանը, հետագա 5-7-րդ դարերը դարձան հայ մշակույթի ծաղկման դարաշրջան{{sfn|Кудрявцев|1956|с=770}}: Հետագայում, այնուամենայնիվ, նա մեծապես տուժեց մահմեդական արշավանքներից{{sfn|Everett Ferguson|2013|p=119}}:
Այբուբենի գյուտից հետո մի քանի տասնամյակների ընթացքում հայ հեղինակների ստեղծած ինքնուրույն ու թարգմանված աշխատանքները նախատեսված էին ապահովելու իշխող դասակարգի մտավորականության գաղափարախոսներին, որոնք ղեկավարում էին պայքարը արտաքին և ներքին թշնամիների դեմ: Այս ստեղծագործությունները և թարգմանությունները կազմում են հնագույն հայ գրականության ոսկե ֆոնդը, որն էլ կարևոր տեղ է գրավում համաշխարհային գրականության և գիտության պատմության մեջ{{sfn|Аревшатян|1973|с=23—24}}: Ըստ Սոնի Բրենտիեսի, Մաքս Պլանկի անվան Գիտության պատմության ինստիտուտից, 5-րդ և 6-րդ դարերում Աթենքի և Ալեքսանդրիայի նեոպլատոնիկ դպրոցներում ճանաչված ուսումնական ծրագիրը, ինչպես նաև այնտեղ ազդեցության համար պայքարը, մեծ դեր խաղաց սիրիական և հայ քրիստոնյաների թարգմանական շարժումների ձևավորման գործում{{sfn|Georgia L. Irby|2016|p=998}}:
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
|
