Վիքիպեդիա

«Մարս (մոլորակ)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 136.
Երկրից մինչև Մարս նվազագույն հեռավորությունը կազմում է 55,76 մլն. կմ<ref>{{cite journal|author=Ալեքսեյ Լևին|title=Կարմիր մոլորակի գաղտնիքները|url=http://elementy.ru/lib/430541|publisher=elementy.ru|year=2007|issue=12}}</ref> (երբ [[Երկիր]]ը գտնվում է ուղիղ Արեգակի և Մարսի միջև), առավելագույնը՝ մոտ 401 մլն. կմ (Երբ Արեգակը գտնվում է ուղիղ Երկրի և Մարսի միջև)։
 
Արեգակից Մարս ընկած միջին հեռավորությունը կազմում է 228 մլն. կմ (1,52 [[աստղագիտական միավոր|ա. մ.]]), պտույտի պարբերությունը Արեգակի շուրջ հավասար է 687 երկրային օրի<ref name="nssdc">{{cite web|author=Դևիդ Ուիլլիամս|title=Մարսի տվյալները|work=Ազգային տիեզերական գիտությունների տեղեկատվական կենտրոն|publisher=ՆԱՍԱ|date=1 սեպտեմբեր, 2004|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/marsfact.html|accessdate=2011 թ․ մարտի 22 |archiveurl = http://www.peeep.us/ecc3a885 |archivedate = 2011-07-16}}</ref>։ Մարսի [[ուղեծիր]]ը ունի բավականին զգալի [[էքսցենտրիսիտետ]] (0,0934), այդ պատճառով նրա հեռավորությունը Արեգակից տատանվում է 206,6 - 2496–249,2 մլն. կմ միջակայքում։ [[Ուղեծրի թեքում]]ը հավասար է 1,85°<ref name="nssdc" />։
 
Մարսը Երկրին ամենամոտ դիրքում է գտնվում [[Մոլորակների առճակատում|առճակատումների]] ժամանակ, երբ մոլորակը գտնվում է Արեգակին հակառակ ուղղությամբ։ Առճակատումները կրկնվում են ամեն 26 ամիսը Երկրի և Մարսի ուղեծրերի տարբեր կետերում։ Սակայն 15–17 տարին մեկ անգամ առճակատումը տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ Մարսը գտնվում է իր ուղեծրի [[Ապոկենտրոն և պերիկենտրոն|պերիհելիի]] մոտակայքում, այդ, այսպես կոչված մեծ առճակատումների ժամանակ (վերջինը եղել է 2003 թվականի օգոստոսին) հեռավորությունը այս մոլորակից նվազագույն է, և Մարսը երկնակամարում հասնում է իր ամենամեծ [[Անկյունային չափ#Աստղագիտությունում|անկյունային չափին]] 25,1" և [[Պայծառություն|պայծառության]] −2,88<sup>m</sup><ref>{{cite web
Տող 194.
ՆԱՍԱ-ի տվյալներով (2004), Մարսի մթնոլորտը 95,32 %-ով կազմված է [[ածխաթթու գազ]]ից, ինչպես նաև այնտեղ կան՝ 2,7 % [[ազոտ]], 1,6 % [[արգոն]], 0,13 % [[թթվածին]], 0,021% [[ջուր|ջրի գոլորշի]], 0,08 % [[շմոլ գազ]], [[ազոտի օքսիդ]] (NO)՝ 100 ppm, [[նեոն]] (Ne)՝ 2,5 ppm, [[կիսածանր ջուր]] - ջրածին-դեյտերիում-թթվածին (HDO)՝ 0,85 ppm, [[կրիպտոն]] (Kr)՝ 0,3 ppm, [[քսենոն]] (Xe)՝ 0,08 ppm<ref name="nssdc"/> (կազմվածքը բերված է ծավալային մասերով)։
 
Ամերիկյան ԱՄԿ «[[Վիկինգ ծրագիր|Վիկինգի]]» (1976) իջեցվող սարքից ստացված տվյալների համաձայն, Մարսի մթնոլորտի կազմում հայտնաբերվել էր 1 - 21–2 % արգոն, 2 - 32–3 % ազոտ, և 95 % ածխաթթու գազ<ref name="bron">{{cite book
|author = Վ. Ա. Բրոնշտեյն
|title = Մարս մոլորակը
Տող 208.
[[Պատկեր:Mars Pathfinder Lander Surface pressure.gif|մինի|290px|Մարսի վրա մթնոլորտային ճնշման փոփոխությունը կախված օրվա ժամանակից, որը գրանցվել է [[Mars Pathfinder]] իջեցվող սարքով 1997 թվականին]]
Ի տարբերություն Երկրի, Մարսի մթնոլորտի զանգվածը խիստ փոփոխվում է տարվա ընթացքում [[բևեռային գլխարկ]]ների հալոցքների և սառցակալման հետ կապված, որոնք պարունակում են [[ածխաթթու գազ]]։ Ձմեռվա ընթացքում ամբողջ մթնոլորտի 20-30 տոկոսը սառչում է և կենտրոնանում բևեռային գլխարկներում<ref name="Pathfinder_Results"/>։ Սեզոնային ճնշման տատանումները, տարբեր աղբյուրների համաձայն, ունի հետևյալ մեծությունները՝
* ՆԱՍԱ-ի տվյալներով (2004)՝ 4,0 - 80–8,7 [[մբար]] միջին շառավղի վրա<ref name="nssdc"/>;
* Էնկարտայի տվյալներով (2000)՝ 6 - 106–10 մբար<ref>Մարս (մոլորակ). Էնկարտա. Ռեդմոնդ, ՎԱ. Մայքրոսոֆթ, 1993—2000: http://hypertextbook.com/facts/2000/LaurenMikulski.shtml</ref>;
* Զուբրին և Վագների տվյալներով (1996)՝ 7 - 107–10 մբար<ref>Ռոբերտ Զուբրին և Ռիչարդ Վագներ։ Մարսի դեպքը։ Նյու Յորք. Թաչսթոուն, 1996: 148. http://hypertextbook.com/facts/2000/LaurenMikulski.shtml</ref>;
* [[Վիկինգ-1]]-ի իջեցվող սարքի տվյալներով՝ 6,9 - 99–9 մբար<ref name="nssdc"/>;
* [[Mars Pathfinder]]-ի իջեցվող սարքի տվյալներով՝ 6,7 մբար<ref name="Pathfinder_Results">http://mars.jpl.nasa.gov/MPF/science/atmospheric.html Mars Pathfinder-ի գիտական արդյունքները http://www.peeep.us/a2d3a106</ref>։
 
Տող 219.
Մարսի [[Հելլադա (Մարս)|Հելլադա]] շրջանը այնքան խորն է, որ այստեղ մթնոլորտային ճնշումը հասնում է 12,4 միլլիբարի<ref name="splash_2000_NASA">http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2000/ast29jun_1m/ Սայենս@ՆԱՍԱ Նորություններ /2000 /Արագ հայացք Մարսին http://www.peeep.us/c8896d2a</ref>, որը բարձր է ջրի երրորդ կետից (~6,1 մբար)<ref name="Cockell 2001"/> և ցածր է եռման կետից։ Բավականին բարձր ջերմաստիճանի պայմաններում ջուրը այստեղ կարող էր գոյություն ունենալ հեղուկ վիճակում, սակայն այսպիսի ճնշման պայմաններում ջուրը եռում և գոլորշիանում է արդեն +10&nbsp;°C պայմաններում<ref name="splash_2000_NASA"/>։
 
Մարսի ամենաբարձր լեռան, 27-կիլոմետրանոց [[Օլիմպոս (Մարս)|Օլիմպոս հրաբուխի]], գագաթին ճնշումը կարող է կազմել 0,5 - 15–1 մբար<ref name="Cockell 2001">[https://books.google.am/books?id=VwGFOEFdfzoC&pg=PA202&dq=atmospheric+pressure+Olympus+Mons&hl=en&ei=iAgiTvvpH4qr8APv3MDRAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CEgQ6AEwBQ#v=onepage&q=atmospheric%20pressure%20Olympus%20Mons&f=false Էկոհամակարգերը, էվոլյուցիան, և ուլտրամանուշակագույն ռադիացիան] Չարլզ Կոկել, Էնդրյու Բլաուշտոյն։ — 2001, էջ՝ 221</ref>։
 
Մինչև Մարսի մակերևույթի վրա իջեցվող սարքերի վայրէջքները մթնոլորտի ճնշումը հաշվարկվում էր հիմնվելով [[Մարիներ-4]], [[Մարիներ-6]] և [[Մարիներ-7]] ԱՄԿ-ներից ստացված ռադիոազդանշանների մթնոլորտի պատճառով թուլացման վրա, երբ այս սարքերը անցնում էին Մարսի սկավառակի ետևը, հաշվարկված էր 6,5 ± 2,0 մբար մոլորակի միջին բարձրության վրա, որը 160 անգամ փոքր է Երկրայինից։ Նույն արդյունքը ցույց տվեցին [[Մարս-3]] ԱՄԿ-ի սպեկտրալ չափումները։ Ընդ որում, միջին բարձրությունից ցածր տեղաբաշխված շրջաններում (օրինակ՝ Մարսի Ամազոնիայում) ճնշումը, այդ չափումների հիման վրա, կազմում էր 12 մբար։
Տող 343.
Մարսի արտաքին տեսքը զգալիորեն փոփոխվում է տարվա ժամանակից կախված։ Առաջին հերթին աչքի են զառնում բևեռային գլխարկների փոփոխությունները։ Նրանք մեծանում և փոքրանում են, ստեղծելով [[մթնոլորտ]]ում և մակերևույթի վրա սեզոնային երևույթներ։ Մարսի բևեռային գլխարկները կարող է հասնել մինչև 50° լայնության։ Հյուսիսային բևեռային գլխարկի հիմնական մասի տրամագիծը հասնում է 1000 կմ<ref name=mira>{{cite web|title=ՄԻՌԱ-ի ճամփորդությունները դեպի աստղերը, ինտերնետային ուսուցման ծրագիր|publisher=Mira.or|url=http://www.mira.org/fts0/planets/097/text/txt002x.htm|accessdate=2007 թ․ փետրվարի 26|archiveurl=http://www.webcitation.org/616Wm0v0n|archivedate=2011-08-21}}</ref>։ Գարնանը, երբ բևեռային գլխարկներից մեկը սկսում է նահանջել, մոլորակի մակերևույթի տարրերը սկսում են մթնել։
 
[[Բևեռային գլխարկ]]ները կազմված են երկու մասերից՝ սեզոնային -– [[ածխաթթու գազ]]ի սառույց<ref name=mira /> և դարավոր - [[Ջուր|ջրի]] [[սառույց]]<ref name=darling_marspoles>{{cite web|last=Դարլինգ|first=Դևիդ|title=Մարսի բևեռային գլխարկները|work=Աստակենսաբանության, աստղագիտության և տիեզերագնացության հանրագիտարան|url=http://www.daviddarling.info/encyclopedia/M/Marspoles.html|accessdate=2007 թ․ փետրվարի 26|archiveurl=http://www.webcitation.org/616WmSQ0r|archivedate=2011-08-21}}</ref>։ [[Մարս Էքսպրեսս]] արբանյակի տվյալներով գլխարկների հաստությունը կարող է հասնել 1 մետրից մինչև 3,7 կմ։ «[[Մարս Ոդիսևս]]» սարքը հայտնաբերել է Մարսի հարավային բևեռային գլխարկի վրա գործող [[գեյզեր]]ներ։ Ինչպես ենթադրում են [[ՆԱՍԱ]]-ի մասնագետները, ածխաթթու գազի շիթերը գարնանային տաքացմանը համընթաց արտամղվում են մեծ բարձրությունների վրա, իրենց հետ տանելով փոշու և ավազի հատիկներ<ref name=2006-100>{{cite news|title=ՆԱՍԱ-ն գտել է ժայթքող շիթեր Մարսի սառցե գլխարկից|date=16 օգոստոս 2006|publisher=ՆԱՍԱ|url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2006-100|work=Ռեակտիվ շարժման լաբորատորիա|accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 11–ին}}</ref><ref name=Kieffer2000>{{cite web|first=Հ. Հ.|last=Կիեֆեր|year=2000|title=Տարեկան հալվող CO2 սառույցները և գեյզերները Մարսի վրա|url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/polar2000/pdf/4095.pdf|format=PDF|accessdate=2009 թ․ սեպտեմբերի 06–ին|archiveurl=http://www.webcitation.org/616WmxuWK|archivedate=2011-08-21}}</ref>։
 
[[Պատկեր:Mars duststorm.jpg|մինի|ձախից|Մարսի լուսանկար, որի վրա երևում է փոշու փոթորիկը (հունիս - սեպտեմբեր 2001)]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մարս_(մոլորակ)» էջից