«Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Տող 36.
=== Կրթություն ===
 
Ռուզվելտը ծնվել է 1882 թվականի հունվարի 30-ին Նյու Յորքի [[Հայդ պարկ|Հայդ Պարկի]] Հուդզոն Վելլիում, գործարար [[Ջեյմս Ռուզվելտ|Ջեյմս Ռուզվելտ Առաջինի]] և նրա երկրորդ կնոջ՝ Սառա Աննա Դելանոյի ընտանիքում։ Ռուզվելտի ծնողները հարուստ նյույորքյան ընտանիքներից էին։ 17-րդ դարում Ռուզվելտի նախնիները տեղափոխվում են [[Նոր Ամստերդամ]], որտեղ էլ սկսում են զբաղվել առևտրով և հողագործությամբ{{Sfn|Dallek|2017|p=18}}։ Դելանո ընտանիքի նախնիները տեղափոխվելով «<nowiki/>[[Նոր աշխարհ]]<nowiki/>»՝ Մասաչուսեթսում սկսեցին զբաղվել առևտրով և նավաշինությամբ։ Ֆրանկլինը ուներ խորթ եղբայր՝ Ջեյմս Ռոզի Ռուզվելտը, որը նրա հոր նախորդ ամուսնություննեից էր{{Sfn|Smith|2007|pp=5–6}}։
 
<nowiki/><nowiki/>{{Բազմապատիկ պատկերներ
| նկարագրություն1 = {{center|Ռուզվելտը 2 տարեկան հասակում, 1884 թվական{{Efn |It was common for boys to wear what was considered "gender-neutral" clothing, thus boys wore dresses up until they were 6 or 7.<ref>{{cite web |first=Jeanne |last=Maglaty |title=When Did Girls Start Wearing Pink? |work=Smithsonian.com |date=April 7, 2011|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/when-did-girls-start-wearing-pink-1370097/}}</ref>}}}}
| նկարագրություն2 = {{center|Ռուզվելտը 11 տարեկան հասակում, 1893 թվական}}
Տող 47 ⟶ 48՝
}}
 
Ռուզվելտը մեծացել է հարուստ ընտանիքում։ 1851 թվականին Ջեյմս Ռուզվելտ Առաջինն ավարտում է Հարվարդի իրավաբանական դպրոցը, սակայն իր պապից՝ Ջեյմս Ռուզվելտից ժառանգություն ստանալուց հետո որոշում է տվյալ ոլորտում գործունեություն չծավալել{{Sfn|Smith|2007|pp=5–6}}։ Ջեյմսը հայտնի բուրբոն դեմոկրատ էր, ով մի անգամ Ֆրանկլինին իր հետ վերցրեց [[Սպիտակ տուն|Սպիտակ տանը]] նախագահ [[Գրովեր Կլիվլանդ|Գրովեր Կլիվլանդի]] հետ հանդիպման համար{{Sfn|Smith|2007|p=71}}։ Սառան Ֆրանկլինի պատանեկության շրջանում մեծ ազդեցություն է ունեցել{{Sfn|Lash|1971|p=111}}։ Նա մի անգամ նշել է․ «Իմ որդի Ֆրանկլինը Դելանո է, ոչ թե Ռուզվելտ»{{Sfn|Burns|1956|p=7}}։ Ջեյմսը 54 տարեկան էր, երբ Ֆրանկլինը ծնվեց{{Sfn|Burns|1956|p=4}}։ Ռուզլվետը հաճախ էր լինում Եվրոպայում։ Նա իր առաջին ճամփորդությունը կատարում է 2 տարեկան հասակում, իսկ 7-16 տարեկանում իր ծնողների հետ ամեն տարի մեկնում էր Եվրոպա, ինչն էլ նպաստում է նրա՝ ֆրանսերենի և գերմաներենի լավ իմացությանը{{sfn|Smith|2007|p=20}}{{Sfn|Gunther|1950|p=169}}։ Նա սովորել է վարել, կրակել, խաղալ պոլո և փոքր թենիս{{sfn|Smith|2007|p=110}}։
 
Ռուզվելտը Գրոտոնում այցելել է եպիսկոպոսական գիշերօթիկ դպրոց։ Այն գտնվում էր [[Մասսաչուսեթս|Մասաչուսեթսում]] և հայտնի էր նրանով, որ այստեղ այցելում էին հարուստ և ազդեցիկ ընտանիքների երեխաները․ սովորողների 90%-ը սոցիալական ռեգիստրում հաշվառվածներն էին։ Այս ընթացքում նրա վրա մեծ ազդեցություն է ունենում գլխավոր Տնօրենը՝ Էնդիկոտ Փիբոդին, ով քարոզում էր, որ քրիստոնիայի պարտքն է օգնել առավել քիչ հաջողակներին և օգնում իր ուսանողներին աշխատանքի անցնել պետական ծառայությունում։ Տնօրենը Ռուզվելտի ամբողջ կյանքում ունեցել է մեծ ազդեցություն, մասնակցել է նրա ամուսնական արարողությանը և հանդիպել նրան նախագահության տարիներին{{Sfn|Gunther|1950|p=174}}։
 
Գրոտոնի դասընկերների մեծ մասի նման Ռուզվելտը ընդունվում է Քեմբրիջի մոտակայքում գտնվող [[Հարվարդի քոլեջ|Հարվարդի քոլեջը]]{{Sfn|Gunther|1950|p=172}}։ Այդ ժամանակ նա ստանում է միջնակարգ ակադեմիական կրթություն{{sfn|Smith|2007|p=30}} և ավելի ուշ ասել է․ «Ես 4 տարի քոլեջում անցել եմ տնտեսագիտությանը վերաբերվող դասընթացներ և այն ինչ սովորել եմ, սուտ է»{{Sfn|Burns|1956|pp=18, 20}}։ Նա [[Ալֆա Դեկտա Պի]] եղբայրության և օդագնացների ակումբի անդամ էր<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0130.html|title=Family of Wealth Gave Advantages|date=April 15, 1945|work=The New York Times|accessdate=December 20, 2012}}</ref>{{Sfn|Gunther|1950|p=176}}։ Նա աչքի չէր ընկնում ոչ՛ որպես ուսանող, ոչ՛ որպես մարզիկ, սակայն նա զբաղեցրեց [[Հարվարդ Քրիմսոն]] օրաթերթի գլխավոր խմբագրի պաշտոնը, որը պահանջում էր ունենալ մեծ էներգիա և ուրիշներին կառավարելու ունակություն{{Sfn|Gunther|1950|p=175}}։
Տող 56 ⟶ 57՝
 
=== Ամուսնություն, ընտանիք և արտամուսնական կապեր ===
1902 թվականի կեսերից սկսած Ֆրանկլինը հետաքրքրություն էր տածում իր ապագա կնոջ նկատմամբ, ում ճանաչում էր դեռ փոքր հասակից{{Sfn|Rowley|2010|pp=3–6}}<nowiki>։ 1902 թվականից սկսած Ռուզվելտը և Էլեոնորը սկսում են հանդիպել, իսկ 1904 թվականի հոկտեմբերին Ֆրանկլինը ամուսնության առաջարկություն է անում։ Այդ ժամանակ նա 22 տարեկան էր, իսկ նրա կինը՝ 19-ը</nowiki>{{Sfn|Burns|1956|p=26}}։ 1905 թվականի մարտի 17-ին [[Նյու Յորք|Նյու Յորքում]] տեղի է ունենում նրանց ամուսնության արարողությունը{{Sfn|Burns|1956|p=26}}։ Ռուզվելտի մայրը չէր համակրում Էլեոնորին և կարծում էր, որ դեռ վաղ է ամուսնության համար։ Նա նույնիսկ մի քանի անգամ փորձել է չեղարկել նշանադրությունը{{Sfn|Gunther|1950|pp=181–83}}։ Երիտասարդ զույգը տեղափոխվում է Հայդ Փարք՝ Ռուզվելտի ընտանեկան կալվածք։
1905 թվականի մարտի 17-ին [[Նյու Յորք|Նյու Յորքում]] տեղի է ունենում նրանց ամուսնության արարողությունը{{Sfn|Burns|1956|p=26}}։ Ռուզվելտի մայրը չէր համակրում Էլեոնորին և կարծում էր, որ դեռ վաղ է ամուսնության համար։ Նա նույնիսկ մի քանի անգամ փորձել է չեղարկել նշանադրությունը{{Sfn|Gunther|1950|pp=181–83}}։ Երիտասարդ զույգը տեղափոխվում է Հայդ Փարք՝ Ռուզվելտի ընտանեկան կալվածք։
 
[[Պատկեր:Franklin_D._Roosevelt_and_Eleanor_Roosevelt_with_Anna_and_baby_James,_formal_portrait_in_Hyde_Park,_New_York_1908.jpg|մինի|Էլեոնորը և Ֆրանկլինը իրենց առաջնեկ զավակների հետ]]
Կենսագիր [[Ջեյմս ՄաքԳրեգոր Բըրնսը]] պատմել է, որ երիտասարդ Ռուզվելտը բավական ինքնավստահ էր և անկաշկանդ{{Sfn|Burns|1956|pp=77–79}}։ Ի տարբերություն նրան, Էլեոնորը ամաչկոտ էր և չէր սիրում հասարակական կյանքը․ նա նախընտրում էր մնալ տանը և դաստիարակել երեխաներին։ Նրանք ունեին վեց երեխա։ Աննան, Ջեյմսը և Էլիոտը ծնվել են համապատասխանաբար 1906, 1907, 1910 թվականներին։ Զույգի երկրորդ տղան՝ Ֆրանկլինը, 1909 թվականին մահացավ մանուկ հասակում։հասակում մահացավ։ Մյուս որդին՝ Ֆրանկլինը ծնվեց 1914 թվականին, իսկ Ջոնը՝ 1916 թվականին<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6xxYAgAAQBAJ&pg=PA329|title=The Oxford Desk Dictionary of People and Places|last=Abate|first=Frank R.|publisher=Oxford University Press|year=1999|isbn=978-0-19-513872-6|page=329}}</ref>։
 
Ռուզվելտը արտամուսնական կապի մեջ է եղել Էլեոնորի սոցիալական հարցերով քարտուղար [[Լուսի Մերսեր|Լյուսի Մերսերի]] հետ, ինչը սկսվեց այն բանից հետո, երբ նա աշխատանքի անցավ տվյալ պաշտոնում{{sfn|Smith|2007|p=153}}։ 1918 թվականի սեպտեմբերին Էլեոնորը Ռուզվելտի ուղեբեռում այդ կապը բացահայտող նամակ է գտնում։ Ֆրանկլինն ուներ ամուսնալուծվելու մտադրություն, սակայն Սառան կտրականապես դեմ էր, իսկ Լյուսին համաձայն էր չէր ամուսնանալ ամուսնալուծված և հինգ երեխա ունեցող տղամարդու հետ{{Sfn|Smith|2007|p=160}}։ [[Ամուսնալուծություն սեփական ցանկությամբ|Ամուսնալուծություն]] այդպես էլ չեղավ, և Ռուզվելտը խոստացավ այլևս չհանդիպել Լյուսիի հետ։ Միևնույն է, Էլիոնորը երբեք էլ չներեց Ռուզվելտին, և այդ միջադեպից հետո նրանց ամուսնությունը դարձավ զուտ քաղաքական համագործակցություն{{Sfn|Winkler|2006|pp=28, 38, 48–49}}։ Շուտով Էլեոնորը հեռանում է տանից և բնակվում Վալ-Քիլում։ Նրանց միջև հարաբերություններն այնքան էին սառել, որ երբ առողջական խնդիրների պատճառով Ռուզվելտը Էլեոնորին խնդրեց վերադառնալ տուն և շարունակել համատեղ կյանքը, վերջինս կտրականապես մերժեց{{Sfn|Winkler|2006|pp=202–03}}: Իրավիճակն այնպիսին էր, որ նա այլևս տեղյակ չէր լինում, թե երբ է Էլեոնորը գալիս Սպիտակ տուն: Ֆալան, որը Ռուզվելտի հայտնի շունն էր և Սպիտակ Տանը եղած ժամանակ նրա ուղեկիցներից մեկը, "աշխարհում ամենաշատը լուսանկարված" շունը անվանումն էր ստացել։
 
Ֆրանկլինը դրժում է իր խոստումը և վերականգնում սիրավեպը Լյուսիի հետ<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/04/20/weekinreview/20mcgrath.html|title=No End of the Affair|last=McGrath|first=Charles|date=April 20, 2008|work=The New York Times}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nps.gov/archive/elro/glossary/mercer-lucy.htm|title=Lucy Page Mercer Rutherfurd|publisher=Eleanor Roosevelt Papers|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100304022555/http://www.nps.gov/archive/elro/glossary/mercer-lucy.htm|archivedate=March 4, 2010|accessdate=February 7, 2010|deadurl=yes|df=}}</ref>: Հենց նա էլ լինում է Ռուզվելտի կողքին մահվան ժամանակ:Ռուզվելտի որդի Էլիոտը պնդում էր, որ իր հայրը քսանամյա սիրավեպ է ունեցել իր քարտուղարուհոքարտուղարուհու` Մարգարիտ Լեհանդի հետ{{sfn|Tully|2005|p=340}}: Մյուս որդին` Ջեյմսը, հայտարարում է, որ իր հայրը սիրավեպ կարող էր ունենալ նաև Շվեդիայի արքայադուստր Մարթայի հետ, ով Երկրորդ համաշխարհային պատերզամի ժամանակ բնակվել է Սպիտակ տանը:
 
== Վաղ քաղաքական կարիերան ==
=== Նահանգային սենատոր ⟨1910-1920⟩ և Թեմմանի ախոյան ===
 
Ռուզվելտն իր ընկերներին հավաստիացնում էր, որ նա վերջնականապես որոշում է կայացրել մտնել քաղաքականություն{{Sfn|Smith|2007|pp=58–60}}: Մինչ 1910 թվականի ընտրությունների անցկացումը, տեղական [[ԱՄՆ դեմոկրատական կուսակցություն|Դեմոկրատական կուսակցությունը]] Ռուզվելտին առաջադրում է [[Նյու Յորք (նահանգ)|Նյու Յորք նահանգի]] պետական համագումարում: Կուսակցության համար Ռուզվելտը բավական մեծ կարևորություն ուներ, քանի որ այդ ժամանակ նա դեռ երկրի ամենահայտնի քաղաքական գործիչներից մեկն էր, իսկ ժողովրդավարական Ռուզվելտը բավականին լավ համբավ ուներ{{Sfn|Smith|2007|pp=60–62}}: Նրա կողմից իրականացվող քարոզարշավն ավարտվեց այն ժամանակ, երբ ժողովրդավարական գործող նախագահ Լյուիս Ստյուվեսանտ Չանլերը վերընտրվելու փորձ կատարեց: Իր քաղաքական հույսերը արդարացնելու նպատակով Ռուզվելտը պայքարում է նահանգային սենատում հայտնվելու համար: Սենատում, որն իր մեջ ներառում էր [[Դուտչեսս|Դուտչեսսի]], [[Կոլումբիայի շրջան|Կոլումբիայի]] և [[Պուտման|Պուտմանի]] շրջանները, մեծամասնություն էին կազմում հանրապետականները{{Sfn|Smith|2007|p=65}}: Ռուզվելտը մտավախություն ուներ, որ իր զարմիկ Թեոդորի դեմ ակնհայտ ընդդիմությունը կարող է խոչընդոտ հանդիսանալ իր քարոզարշավի համար, սակայն Թեոդորն իր հերթին առաջ էր քաշում նրա թեկնածությունը, չնայած կուսակցական պատկանելիության տարբերություններին{{Sfn|Dallek|2017|p=41}}: Ողջ ընտրական տարածքում Ռուզվելտն իր քարոզարշավըքարոզարշավն իրականացրեց մեքենայով, մինչդեռ շատերը իրենց նմանատիպ ճոխություն չէին կարող թույլ տալ{{Sfn|Smith|2007|pp=65–66}}: Իր ագրեսիվ և արդյունավետ քարոզչության շնորհիվ{{Sfn|Gunther|1950|pp=202–03}} Ռուզվելտն ընտրություններում հաղթանակ է ունենում` զարմացնելով գրեթե բոլորին{{Sfn|Burns|1956|p=34}}:
 
1911 թվականի հունվարի 1-ին զբաղեցնելով պաշտոնը` Ռուզվելտն անմիջապես դառնում է «Ապստամբների» խմբի ղեկավար, ովքեր դեմ էին Դեմոկրատական կուսակցությանը հակակշիռ [[Թամմանի Հոլլ|Թեմմանի Հոլլ]] քաղաքական կազմակեպության խամաճիկային քաղաքականությանը: 1911 թվականին ԱՄՆ-ի [[Սենատ|Սենատի]] ընտրությունների ժամանակ Ռուզվելտն այլ տասնյոթ դեմոկրատների հետ միասին ստեղծեց խոչընդոտներ Թեմմանի մի շարք թեկնածուների համար{{Efn | State legislatures elected United States Senators prior to the ratification of the [[Seventeenth Amendment to the United States Constitution|Seventeenth Amendment]] in 1913.}}: Ի վերջո, Թեմմանի Հոլլը աջակցություն է ցույց տալիս մեծ հեղինակություն ունեցող դատավոր Ջեյմս Օգորմանին, որի արդյունքում վերջինս հաղթում է ընտրություններում: Շուտով Ռուզվելտը Նյու Յորքի դեմոկրատների շրջանում մեծ համբավ է ձեռք բերում{{Sfn|Burns|1956|p=34}}:
 
Ռուզվելտը կրկին Թեմմանի Հոլլի դեմ է դուրս գալիս, երբ 1912 թվականին «Ժողովրդավարություն» անվանակարգում հաղթանակ ունենալու համար աջակցթյունաջակցություն է ցույց տալիս [[Նյու Ջերսի|Նյու Ջերսիի]] նահանգապետ [[Վուդրո Վիլսոն|Վուդրո Վիլսոնին]]{{Sfn|Burns|1956|p=49}}: Ընտրությունները եռակողմ բնույթ էին կրում, քանի որ Թեոդորը դուրս էր եկել հանրապետականների շարքերից և սկսել էր քարոզարշավ ընդդեմ Վիլսոնի և հանրապետական նախագահ [[Ուիլյամ Հովարդ Տաֆտ|Ուիլյամ Հովարդ Տաֆտի:]] Համընդհանուր ընտրություններում Վիլսոնին աջակցելու Ռուզվելտի որոշման հետևանքով ընտանիքի որոշ անդամներ օտարվեցին, թեեւ Թեոդորն ինքը վիրավորված չէր{{sfn|Black|2005|pp=62–63}}: Այսպիսով, Վիլսոնը հաղթանակ ունենալով պառակտված հանրապետականների նկատմամբ` դարձավ առաջին դեմոկրատ նախագահը: Միաժամանակ մենամարտելով տիֆի դեմ [[1912]] թվականին, Լուի Մքհենրի Հոուի օգնությամբ, ով վարում էր նրա քարոզարշավը, Ռուզվելտը վերընտրվում է նահանգապետի ընտրություններում և զբաղեցնում Գյուղատնտեսական կոմիտեի նախագահի պաշտոնը։
Միաժամանակ մենամարտելով տիֆի դեմ [[1912]] թվականին, Լուի Մքհենրի Հոուի օգնությամբ, ով վարում էր նրա քարոզարշավը, Ռուզվելտը վերընտրվում է նահանգապետի ընտրություններում և զբաղեցնում Գյուղատնտեսական Կոմիտեի նախագահի պաշտոնը։
 
=== Ռազմածովային նավատորմի քարտուղարի օգնական ===
[[File:Franklin Roosevelt Secretary of the Navy 1913.jpg|thumb|upright|Ռուզվելտը ռազմածովային նավատորմի քարտուղարի օգնական, 1913]]
 
1913 թվականի մարտին Ռուզվելտը նշանակվում է ռազմածովային նավատորմի քարտուղարի օգնականի պաշտոնին. պաշտոնով երկրորդը ռազմածովային նավատորմի քարտուղար Ջոզեֆուս Դանիելից հետո{{Sfn|Smith|2007|pp=97–101}}: Ռուզվելտն իր ողջ կյանքի ընթացքում մեծ կարևորություն է տվել [[Ռազմածովային նավատորմ|ռազմածովային նավատորմին]], դրա վերաբերյալ հավաքել գրեթե 10 000 գիրք և կարդացել բոլորը, բացառությամբ մեկի{{Sfn|Burns|1956|p=51}}{{Sfn|Gunther|1950|p=209}}: Վիլսոնի աջակցությամբ Դանիելը և Ռուզվելտը ստեղծում են մի համակարգ, որտեղ իրականցնում են մի շարք բարեփոխումներ ընդլայնելու համար քաղաքացիական հասարակության ազդեցությունը ռազմածովային նավատորմի վրա{{Sfn|Smith|2007|pp=102–106}}: Ռուզվելտի վերահսկողության ներքո էին գտնվում նավատորմի քաղաքացիական աշխատակիցները{{Sfn|Smith|2007|pp=113–114}}: 7 տարի լինելով տվյալ պաշտոնում` ոչ մի գործադուլ տեղի չի ունենում{{Sfn|Burns|1956|p=52}}:
 
1914 թվականին Ռուզվելտը չմտածված որոշում է կայացնում` առաջադրելով իր թեկնածությունը [[Նյու Յորք (նահանգ)|Նյու Յորքի]] հանրապետական սենատոր Էլիհու Ռութի փոխարեն: Թեև նա հաղթեց գանձապետարանի քարտուղար [[Ուիլյամ Գիբս Մքադու|Ուիլյամ Գիբս Մքադուին]] և կառավարիչ [[Մարտին Գլին|Մարտին Գլինին]], նրա համար առաջնային մրցակից էր հանդիսանում Թեմմանի կողմից աջակցություն ստացած [[Ջեյմս Ջերարդ|Ջեյմս Ջերարդը]]{{Sfn|Smith|2007|pp=122–123}}: Նա ուներ նաև Վիլսոնի օգնության կարիքը{{Sfn|Burns|1956|p=56}}: Նա այս ընտրություններում պարտություն է կրում` զիջելով դիրքերը դեմոկրատ Ջերարդին: Այսպիսով, Ռուզվելտը կարևոր դաս է քաղում, որ առանց Սպիտակ տան օգնության նա ոչ մի հաղթանակ չի կարող ունենալ{{Sfn|Burns|1956|pp=57, 60}}:
Տող 85 ⟶ 84՝
Առաջին անգամ Սենատում պարտություն կրելուց հետո Ռուզվելտը վերադառնում է ռազմածովային նավատորմ{{Sfn|Smith|2007|pp=125–126}}: [[1914 թվականի հուլիս|1914 թվականի հուլիսին]] սկսվում է [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմը]], որտեղ [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] կենտրոնական իշխանությունները, [[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն|Ավստրո-Հունգարիան]] և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրությունը]] ձգտում էին պարտության մատնել [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիային]], [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիային]] և [[Ռուսաստան|Ռուսաստանին]]{{sfn|Dallek|2017|pp=59–61}}: Երբ 1917 թվականի ապրիլին Գերմանիան հայտարարեց սուզանավային պատերազմում իր մասնակցության մասին, Վիլսոնի վարչակազմը [[Կոնգրես|Կոնգրեսին]] խնդրեց պատերազմ հայտարարել: Վերջինս հավանություն է տալիս և ապրիլի 6-ին ԱՄՆ-ն պատերազմ է հայտարարում Գերմանիային{{sfn|Dallek|2017|pp=62–63}}:
 
Ռուզվելտը խնդրեց, որ իրեն թույլատրեն ծառայել որպես ռազմածովային սպա, սակայն Վիլսոնը պնդեց, որ շարունակի նավատորմի քարտուղարի օգնականօգնականի պաշտոնում: Հաջորդ տարի Ռուզվելտը մնաց [[Վաշինգտոն ԿՇ|Վաշինգտոնում]] համակարգելու և տեղակայելու համար ռազմածովային նավերը{{sfn|Dallek|2017|pp=65–66}}: [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-ի]] պատերազմի մեջ մտնելուց հետո ռազմածովային նավատորմը ընդարձակվեց 4 անգամ{{sfn|Smith|2007|pp=139–140}}: 1918 թվականի ամռանը Ռուզվելտը մեկնում է [[Եվրոպա]]` ուսումնասիրելու նավատորմի տեղադրման վայրերն ու հանդիպելու ֆրանսիացի և բրիտանացի պաշտոնյաների հետ: Սեպտեմբերին նա վերադառնում է ԱՄՆ: Ճանապարհին նա հիվանդանում է գրիպով և թոքաբորբով: Նա առողջանում է հենց այն ժամանակ, երբ նավը մոտենում է Նյու Յորքին{{sfn|Dallek|2017|pp=67–68}}{{sfn|Goldman|Goldman|2017|p=15}}: Երբ 1918 թվականի նոյեմբերինոյեմբերին Գերմանիան ստորագրում է զինադադարի համաձայնագիրը` դադարեցնելով ռազմական գործողությունները: Վիլսոնի վարչակազմի ժամկետի ավարտին զուգահեռ Ռուզվելտը ծրագրում էր իր հաջորդ քայլը:
 
=== Քարոզարշավ փոխնախագահի պաշտոնի համար 1920 ===
[[File:Franklin D. Roosevelt and James Cox in Dayton, Ohio - NARA - 197236.jpg|thumb|Քոքսը և Ռուզվելտը Օհայոյում, 1920]]
 
1920 թվականին Ռուզվելտը որոշում է իր թեկնածությունը առաջադրել ԱՄՆ-ի փոխնախագահի պաշտոնում: Այն բանից հետո, երբ [[Օհայո|Օհայո նահանգի]] նահանգապետ [[Ջեյմս Քոքս|Ջեյմս Մ. Քոքսը]] ստանձնում է կուսակցության ղեկավարի պաշտոնը, նա Ռուզվելտին ընտրում է որպես իր օգնական, և կուսակցությունը [[Օվացիա|օվացիայով]] պաշտոնապես նշանակում է նրան տվյալ պաշտոնում{{sfn|Smith|2007|pp=177–181}}: Չնայած նրա առաջադրումը զարմացրեց մարդկանց մեծամասնությանը, սակայն նա հայտնի էր իր հավասարակշռությամբ և չափավոր լինելով{{Sfn|Burns|1956|p=73}}{{Sfn|Gunther|1950|pp=215–16}}: Ռուզվելտը նոր էր դարձել 38 տարեկան և լինելով 4 տարի ավելի երիտասարդ Թեոդորից` կուսակցության կողմից ստացավ նույն պաշտոնի թեկնացությունըթեկնածությունը{{sfn|Smith|2007|p=181}}:
[[File:ElectoralCollege1920.svg|thumb|275px|1920 ընտրությունների արդյունքներ]]
 
Նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում Քոքսը և Ռուզվելտը հանդես էին գալիս Վիլսոնի վարչակազմի և [[Ազգերի լիգա|Ազգերի լիգայի]] պաշտպանությամբ, որոնցից երկուսն էլ 1920 թվականին այդքան էլ մեծ համակրանք չէին վայելում{{sfn|Smith|2007|pp=181–182}}: Ռուզվելտն իր ներդրումն է ունեցել ԱՄՆ-ի Ազգերի լիգայի անդամակցության գործում, սակայն ի տարբերություն Վիլսոնի, նա կոչ էր գալիսանում սենատոր [[Հենրի Քաբոտ Լոջ|Հենրի Քաբոտ Լոջի]] հետ փոխզիջման գնալ{{sfn|Smith|2007|pp=175–176}}: Սակայն ընտրություններում հաղթանակ է տանում հանրապետական [[Ուորեն Հարդինգ|Ուորեն Հարդինգը]]{{Sfn|Burns|1956|p=74}}, իսկ Ռուզվելտը վերադարձավ Նյու Յորք՝ [[Իրավագիտություն|իրավագիտությամբ]] զբաղվելու և միացավ նորաստեղծ նյույորքյան Սիվիտան ակումբին:
 
== Պոլիոմիելիտ հիվանդություն ==
[[File:Roosevelt in a wheelchair.jpg|thumb|220px|Հաշմանդամի սայլակին նստած Ռուզվելտի հազվագյուտ լուսանկարներից մեկը, որտեղ նա Ֆալայի և Հայդ Պարկի տնօրենի դստեր հետ։ Լուսանկարն արվել է իր զարմիկ Մարգարետ Սուքլիի կողմից (1941 թվականի փետրվար) ]]
 
Ընտրություններից հետո Ռուզվելտը վերադառնում է Նյու Յորք, որտեղ նա զբաղվում է [[Իրավագիտություն|իրավագիտությամբ]]{{sfn|Smith|2007|pp=184–185}}: Նա անում էր ամեն ինչ մասնակցելու համար 1922 թվականին տեղի ունեցող ընտրություններին, սակայն հիվանդւոթյունը վերջ դրեց նրա քաղաքական կարիերային{{sfn|Smith|2007|pp=184–185}}: 1921 թվականի օգոստոսին Ռուզվելտը մեկնում է [[Կամփոբելո կղզի]] հանգստանալու, որտեղ էլ և հիվանդանում է: Նրա հիմնական ախտանշաններն էին` ջերմություն, դեմքի կաթված, աղիքային դիսֆունկցիա, թմրություն և գերզգայունություն: Ռուզվելտը մնաց կաթվածահար վիճակում: Այդ ժամանակ նրա մոտ ախտորոշվեց պոլիոմելիտ, սակայն նրա ախտանիշներն ավելի շատ համապատասխանում էին [[Գուլիյեն-Բարրի սինդրոմ|Գուլիյեն-Բարրի սինդրոմին]]{{sfn|Goldman|Goldman|2017|pp=108–147}}:
 
Չնայած նրան, որ Ռուզվելտի մայրը կողմ էր որդու քաղաքական կյանքից հեռանալուն, սակայն նրա կինը և մոտ ընկեր ու խորհրդական Լուի Հովը համոզված էին, որ նա կշարունակի իր գործունեությունը քաղաքական ոլորտում{{sfn|Smith|2007|pp=195–196}}: Ռուզվելտը շատերին համոզում էր, որ առողջանում է, ինչը չափազանց կարևոր էր հանրային պաշտոն զբաղեցնելու համար{{sfn|Rowley|2010|p=125}}: Նա դժվարությամբ կարողացավ նորից քայլել{{sfn|Rowley|2010|p=120}}: Ավելի ուշ նա արդեն ձեռնափայտ և անվասայլակ էր գործածում, սակայն ոչ հասարակության մեջ։ Մեծ ուշադրություն էր հատկացվում այն փաստին, որ նրան չլուսանկարեն անվասայլակին նստած՝ թերթերի համար{{sfn|Ward|Burns|2014|p=332}}։ Միայն երկու նմանատիպ լուսանկար գոյություն ունի, որտեղ նա նստած է անվասայլակին։
 
ՍԿսածՍկսած 1925 թվականից Ռուզվելտը իր ժամանակի մեծ մասը անցկացրեց [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-ի]] հարավում{{sfn|Smith|2007|pp=213–214}}: Հետաքրքրված լինելով [[Ջրային թերապիա|ջրային թերապիայով]]` 1926 թվականին նա Ջորջիա նահանգում հիմնում է վերականգնողական կենտրոն: 1938 թվականին նա հիմնադրում է Մանկական կաթվածի ազգային հիմնադրամը, որն էլ նպաստում է պոլիոմոլոգիական պատվաստանյութերի զարգացմանը{{sfn|Smith|2007|pp=215–219}}: 1920-ական թվականներին Ռուզվելտը շարունակում էր կապ պահել դեմոկրատների հետ և ակտիվ քաղաքական գործունեություն էր իրականացնում Նյու Յորքում{{sfn|Smith|2007|pp=255–256}}:
1920-ական թվականներին Ռուզվելտը շարունակում էր կապ պահել դեմոկրատների հետ և ակտիվ քաղաքական գործունեություն էր իրականացնում Նյու Յորքում{{sfn|Smith|2007|pp=255–256}}:
 
== Նյու Յորքի կառավարիչ, 1929-1932 ==
Տող 118 ⟶ 116՝
[[File:FDR in 1933.jpg|thumb|175px| Ռուզվելտը 1933 թվականին]]
 
1932 թվականի ընտրություններին ընդառաջ Ռուզվելտը սկսեց ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել հասարակական քաղաքականությանը։ Հոուի և Ֆառլիի գլխավորությամբ ստեղծում է քարոզչական թիմ{{sfn|Smith|2007|pp=261–263}}։ Տնտեսական ծանր իրավիճակում շատ դեմոկրատներըդեմոկրատներ հույս ունեին, որ 1932 թվականի ընտրությունների արդյունքում նրանք [[Վուդրո Վիլսոն|Վուդրո Վիլսոնից]] հետո կտեսնեն առաջին դեմոկրատ նախագահին։ Ռուզվելտի վերընտրվելը նպաստեց նրան, որ 1932 թվականին դեմոկրատական ընտրական ցուցակներում լինի առաջատար։ Ռուզվելտը կարողացավ միավորել ոչ միայն Վիլսոնի վարչակազմի առաջատար ներկայացուցիչների, այլ նաև համոզել մի շարք պահպանողականների, որ նա առաջատար թեկնածու է հարավում և արևմուտքում։ Ռուզվելտի թեկնածության գլխավոր ընդդիմությունը հյուսիսարևմտյան պահպանողականներն էին, մասնավորապես 1928 թվականին նախագահական ընտրությունների ժամանակ դեմոկրատական թեկնածու [[Ալ Սմիթ|Ալ Սմիթը]]։ Նա հույս ուներ, որ 1932 թվականին Չիկագոյում անցկացվող Դեմոկրատական ազգային կոնվենցիայում կկարողանար ձայների 2/3 պարտության մատնել Ռուզվելտին։ 1932 թվականին դեմոկրատական սկզբունքների նկատմամբ ունեցած հաջողությունների շնորհիվ Ռուզվելտը միացավ կոնվենցիային։ Կոնվենցիայի առաջին նախագահական ընտրությունների ժամանակ Ռուզվելտը ստանում է ձայների մեծամասնությունը, բայց ոչ 2/3-ը, իսկ Սմիթը զբաղեցնում է երկրորդ տեղը։ Սպիտակ տան խոսնակ [[Ջոն Նանսի Գարներ|Ջոն Նանսի Գարները]], ով վերահսկում էր [[Տեխաս|Տեխասի]] և [[Կալիֆոռնիա|Կալիֆոռնիայի]] ձայները, երրորդ ընտրությունից հետո աջակցություն ցույց տվեց Ռուզվելտին և Ռուզվելտնվերջինս առաջադրեց իր թեկնածությունը չորրորդ ընտրության ժամանակ։ Ռուզվելտի փոքր աջակցության շնորհիվ Գարները ստանձնեց փոխնախագահի պաշտոնը։
 
Ռուզվելտն իր ողջույնի խոսքում հայտարարում է․«Ես խոստանում եմ ձեզ, ես խոստանում եմ նոր գործարք ամերիկյան ժողովրդի համար․․․Սա ավելին է, քան քաղաքական քարոզարշավը։ Սա կոչ Է զինվորներին»{{Sfn|Burns|1956|p=139}}։ Ռուզվելտը խոստացավ բարեփոխումներ անվտանգության ոլորտում, տարիֆային նվազեցում, օգնություն ֆերմերներին և Մեծ ճգնաժամից դուրս գալու համար այլ կառավարական որոշումներ{{sfn|Smith|2007|pp=276–277}}։ Կոնվենցիայից հետո Ռուզվելտը հաղթանակ է տանում է մի քանի առաջատար հանրապետականների, այդ թվում Ջորջ Նորիսի , Հիրամ Ջոնսոնի և Ռոբերտ լա Ֆոլլետտեի նկատմամբ{{sfn|Smith|2007|p=278}}։ Նա նաև հաշտվում է կուսակցության պահպանողական թևի հետ և նույնիսկ Ալ Սմիթն էր համոզված, որ անհրաժեշտ է աջակցել դեմոկրատական կողմին{{sfn|Smith|2007|p=279}}։ Հուվերի բանակի վերակազմավորման մասին որոշումը հետագայում վնասեց գործող նախագահի ժողովրդավարությանը, քանի որ երկրում թերթերը քննադատում էին վետերաններին ցրելու համար ուժի կիրառումը{{sfn|Smith|2007|pp=282–284}}։
 
Ռուզվելտը ձայների 57% հաղթանակ է տոնում բոլոր նահանգներում, բացառությամբ վեցի: Պատմաբաններն ու քաղաքագետները 1932-1936 թվականների ընտրությունները համարում են քաղաքական համակարգի կտրուկ փոփոխության պատճառ հանդիսացող ընտրություններ: Ռուզվելտի հաղթանակը պատճառ հանդիսացավ [[Նոր գործարք կոալիցիա|Նոր գործարք կոալիցիայի]] ստեղծման համար, որի մեջ մտան փոքր ֆերմերներ, հարավի գիտնականներ, կաթոլիկներ, արհեստակցական միություններ, հյուսիսաֆրիկյան ամերիկացիներ (հարավայինները դեռ անտարբեր էին), հրեաներ, մտավորականներ, քաղաքական լիբերալներ{{sfn|Leuchtenburg|1963|pp=183–96}}: Նոր գործարք կոալիցիայի ստեղծումը վերափոխեց ամերիկյան քաղաքականությունը և սկսվեց այն, ինչ քաղաքագետներն անվանում են «<nowiki/>[[Նոր գործարք քաղաքական համակարգ]]<nowiki/>»{{sfn|Sternsher|1975|pp=127–49}}: Քաղաքացիական պատերազմի և 1929 թվականի միջև հազվադեպ էին վերահսկում Կոնգրեսի թ տներն էլ: 1932 թվականից մինչև 1979 թվականը դեմոկրատները տասներկու նախագահական ընտրություններից ութում հաղթանակ էեն ունենում{{sfn|Campbell|2006|pp=127–49}}:
 
 
 
1932 թվականի նորեմբերի Ռուզվելտն ընտրվում է, սակայն ինչպես և իր նախորդները, չէր կարող պաշտոնավարել մինչև հաջորդ մարտ ամիսը: Ընտրություններից հետո Հուվերը փորձում էր համոզել Ռուզվելտին հրաժարվել քարոզարշավի մեծ մասից և ընդունել հուվերի վարչակազմի քաղաքականությունը{{sfn|Smith|2007|pp=290–291}}: Ռուզվելտը հրաժարվեց ընդունել միացյալ ծրագիր ստեղծելու Հուվերի առաջարկից, որպեսզի վերացնեն տնտեսության ցածր մակարդակը` պնդելով, որ այն կկապի իր ձեռքերը{{Sfn|Burns|1956|p=146}}: Տնտեսությունը գնալով քայքայվում էր{{Sfn|Burns|1956|p=148}}: Ռուզվելտն օգտագործեց անցումային ժամանակաշրջանը ընտրելու համար իր ապագա վարչակազմի անդամներին և ընտրեց Հուվերին որպես աշխատակազմի ղեկավար, Ֆարլիին` գլխավոր փոստատար, [[Ֆրանչես Պերկինս|Ֆրանչես Պերկինսին]]` քարտուղար: [[Ուիլյամ Հ. Վուդին|Ուիլյամ Հ. Վուդինը]] , ով Ռուզվելտի մոտ հանրապետականըհանրապետական էր, ընտրվեց գանձապետարանի քարտուղար, իսկ [[Թենեսի]] սենատոր [[Կորդել Հալլ|Կորդել Հալլը]]` պետքարտուղար: Երկու առաջատար հանրապետականներ [[Հարոլդ Լ. Իկես|Հարոլդ Լ. Իկեսը]] և [[Հենրի Ա. Ուոլաս|Հենրի Ա. Ուոլասը]] նշանակվեցին համապատասխանաբար ներքին գործերի և գյուղատնտեսության նախարարներ{{sfn|Smith|2007|pp=292–295}}: 1933 թվականի փետրվարին Ջուզեպպե Զանգարին, ով ատում էր բոլոր իշխանավորներին, մահափորձ է կատարում: Մահացու գնդակը Ռուզվելտի փոխարեն դիպում է Չիկագոյի քաղաքապետ Անտոն Չերմակը, ով նստած էր Ռուզվելտի կողքին{{Sfn|Burns|1956|p=147}}<ref>{{cite news|url=http://www.newyorker.com/online/blogs/closeread/2012/05/the-fdr-new-yorker-cover-that-never-ran.html|title=The FDR New Yorker cover that never ran|last=Davidson|first=Amy|date=May 5, 2012|newspaper=The New Yorker}}</ref>:
 
== Նախագահություն, 1933-1945 ==
Տող 191.
1938 թվականին Գերմանիան միավորվում է [[Ավստրիա|Ավստրիայի]] հետ և շուտով իր ուշադրությունը կենտրոնացնում արևելյան հարևանների վրա{{sfn|Smith|2007|pp=423–424}}։ Ռուզվելտը հասկացրեց, որ [[Չեխոսլովակիա|Չեխոսլովակիայի]] դեմ Գերմանիայի կողմից իրականցվող ագրեսիայի դեպքում նա կպահպանի չեզոքություն{{Sfn|Dallek|1995|pp=166–73}}։ [[Մյունխենի համաձայնագիր|Մյունխենյան համաձայնագրի]] կնքումից և [[Բյուրեղապակյա գիշեր|«Բյուրեղապակյա գիշեր» գործողության]] ավարտից հետո ամերիկյան հասարակության կարծիքը փոխվեց Գերմանիայի նկատմամբ և Ռուզվելտը սկսեց պատրաստվել հնարավոր պատերազմի վերջինիս դեմ{{sfn|Smith|2007|pp=425–426}}։ Հենվելով Հարավի դեմոկրատների և գործարար հանրապետականների քաղաքական կոալիցիայի միջամտության վրա` Ռուզվելտը վերահսկում էր զինված օդուժին և պատերազմական իրավիճակի զարգացումը{{sfn|Smith|2007|pp=426–429}}:
 
1939 թվականի սեպտեմբերին [[Լեհաստան]] և [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]] Գերմանիայի ներխուժմամբ սկսվում է [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը{{Sfn|Black|2005|pp=503–06}}:]][[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-177|<span class="mw-reflink-text">[173]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-177|<span class="mw-reflink-text">[173]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-177|<span class="mw-reflink-text">[173]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-177|<span class="mw-reflink-text">[173]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-175|<span class="mw-reflink-text">[172]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-175|<span class="mw-reflink-text">[172]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-175|<span class="mw-reflink-text">[172]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-175|<span class="mw-reflink-text">[172]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-175|<span class="mw-reflink-text">[172]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-175|<span class="mw-reflink-text">[172]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-175|<span class="mw-reflink-text">[172]</span>]]:[[Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտ#cite note-Black—2005——503–06-175|<span class="mw-reflink-text">[14]</span>]]:[[Մասնակից:Diana2545/Ավազարկղ#cite note-Black—2005——503–06-14|<span class="mw-reflink-text">[14]</span>]]: Ֆրանսիան պատերազմ է հայտարարում Գերմանիային, իսկ Ռուզվելտը ձգտում էր ռազմական բնույթի աջակցություն ցույց տալ Բրիտանիային և Ֆրանսիային: Իսլամիստական առաջնորդները, ինչպիսիք են [[Չարլզ Լինդբերգ|Չարլզ Լինդբերգը]] և սենատոր [[Ուիլյամ Բորա|Ուիլյամ Բորան]], հաջողությամբ մոբիլիզացրեցին Ռուզվելտի կողմից ընդունված Չեզոքության մասին օրենքի ուժը կորցրած ճանաչելու վերաբերյալ ընդդիմությանը, սակայն Ռուզվելտը ստացավ Կոնգրեսի կողմից զենքի վաճառքի վերաբերյալ հավանությունը{{sfn|Smith|2007|pp=436–441}}: Նա նաև սկսում է հերթական գաղտնի նամակագրությունը Մեծ Բրիտանիայի առաջին ծովակալ [[Ուինսթոն Չերչիլ|Ուինսթոն Չերչիլի]] հետ. միայն 1939 թվականի սեպտեմբերին մոտ 1700 նամակ և հեռագիր{{Sfn|Gunther|1950|p=15}}: Ռուզվելտը սերտ անձնական կապեր է ունեցել Չերչիլի հետ, ով 1940 թվականի մայիսին ստանձնում է Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի պաշտոնը<ref>{{cite web |title=Roosevelt and Churchill: A Friendship That Saved The World |url=https://www.nps.gov/articles/fdrww2.htm |website=National Park Service}}</ref>:
 
[[File:US President Franklin Roosevelt Presidential Trips.PNG|thumb|Ռուզվելտն իր նախագահության ժամանակ կատարած այցերը <ref>{{cite web |url=https://history.state.gov/departmenthistory/travels/president/roosevelt-franklin-d |title=Travels of President Franklin D. Roosevelt |publisher=U.S. Department of State |work=Office of the Historian, Bureau of Public Affairs |accessdate=December 2, 2015}}</ref>]]