«Ատլանտյան օվկիանոս»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 524.
|-
|{{Դրոշ|Սահարայի Արաբական Դեմոկրատական Հանրապետություն}}
|[[Սահարայի Արաբական Դեմոկրատական Հանրապետություն|Սահարայի Արաբական]]
[[Սահարայի Արաբական Դեմոկրատական Հանրապետություն|Դեմոկրատական Հանրապետություն]]
Տող 840.
|10 991
|}
=== Հյուսիսային Ամերիկա ===
{| class="wikitable"
!Դրոշ
!Պետություն
!Մայրաքաղաք
!Տարածք
կմ²
|-
|{{Դրոշ|Կոստա Ռիկա}}
|[[Կոստա Ռիկա]]
|[[Սան Խոսե]]
|51 100
|-
|{{Դրոշ|Նիկարագուա}}
|[[Նիկարագուա]]
|[[Մանագուա]]
|129 494
|-
|{{Դրոշ|Հոնդուրաս}}
|[[Հոնդուրաս]]
|[[Տեգուսիգալպա]]
|112 090
|-
|{{Դրոշ|Գվատեմալա}}
|[[Գվատեմալա]]
|[[Գվատեմալա (քաղաք)|Գվատեմալա]]
|108 889
|-
|{{Դրոշ|Բելիզ}}
|[[Բելիզ]]
|[[Բելմոպան]]
|22 966
|-
|{{Դրոշ|Մեքսիկա}}
|[[Մեքսիկա]]
|[[Մեխիկո]]
|1 972 550
|-
|{{Դրոշ|ԱՄՆ}}
|[[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]
|[[Վաշինգտոն ԿՇ|Վաշինգտոն]]
|9 519 431<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html|title=United States|publisher=CIA — The World Factbook|accessdate=2013-04-21|lang=en}}</ref>
|-
|{{Դրոշ|Բերմուդյան կղզիներ}}
|[[Բերմուդյան կղզիներ]] (Միացյալ Թագավորություն)
|[[Համիլթոն (Բերմուդյան կղզիներ)|Համիլթոն]]
|53.2
|-
|{{Դրոշ|Կանադա}}
|[[Կանադա]]
|[[Օտտավա]]
|9 984 670
|}
== Հետազոտման պատմություն ==
Դեռևս [[Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններ|Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններից]] առաջ Ատլանտյան օվկիանոսի ջրերը ճեղքում էին շատ ու շատ նավեր: Մեր թվարկությունից չորս հազար տարի առաջ դեռևս [[Փյունիկիա|Փյունիկիայի]] ժողովուրդները ծովային առևտուր էին վարում Միջերկրական ծովի երկրների ժողովուրդների հետ: Ավելի ուշ, [[մեր թվարկությունից առաջ]] [[6-րդ դար|6-րդ դարից]] սկսած, ըստ [[Հույներ|հույն]] պատմաբան [[Հերոդոտոս|Հերոդոտոսի]] թողած վկայությունների, փյունիկացիները Աֆրիկայի շուրջը ճանապարհորդություն են իրականացրել, իսկ Ջիբրալթարի նեղուցով և [[Պիրենեյան թերակղզի|Պիրենեյան թերակղզու]] մոտով հասել են ընդհուպ մինչև Բրիտանական կղզիներ: Մեր թվարկությունից առաջ 6-րդ դարում [[Հին Հունաստան|Հին Հունաստանի]] բնակիչներն ունեցել են այդ ժամանակվա համար հզոր նավատորմիղ և ճանապարհորդել են Անգլիայի ափերի մոտից մինչև Սկանդինավիա, Բալթիկ ծով և Աֆրիկայի արևմտյան ափեր: [[10-րդ դար|10-ից]] [[11-րդ դար|11-րդ դարերում]] Հյուսիսային Ատլանտիկայի հետազոտություններ իրականացրել են [[Վիկինգներ|վիկինգները]]: Շատ հետազոտողների կարծիքով, նախքան [[Քրիստափոր Կոլումբոս|Քրիստափոր Կոլումբոսի]] հայտնագործություններ, վիկինգները բազմաթիվ անգամներ հասել են Ամերիկայի ափեր. ի դեպ, վիկինգները Ամերիկան անվանել են [[Վինլանդ]] և հայտնաբերել են [[Գրենլանդիա (կղզի)|Գրենլանդիան]] և [[Լաբրադորի թերակղզի|Լաբրադորը]]<ref name="География морских путей2">{{статья|автор=Серебряков В. В.|заглавие=География морских путей|место=М.|издательство=Транспорт|год=1981|страницы=7—30}}</ref>:
[[15-րդ դար|15-րդ դարում]] [[Իսպանացիներ|իսպանացի]] և [[Պորտուգալացիներ|պորտուգալացի]] ծովագնացները կատարել են հեռավոր նավարկություններ, որ գտնեն դեպի [[Հնդկաստան]] ու [[Չինաստան]] տանող նոր ուղիներ: [[1488]] թվականին պորտուգալացի ճանապարհորդ [[Բարդուղիմեոս Դիաշ|Բարդուղիմեոս Դիաշի]] արշավախումբը հասավ [[Բարեհուսո հրվանդան|Բարեհուսո հրվանդանին]] և շրջանցեց Աֆրիկան հարավից: [[1492]] թվականին [[Քրիստափոր Կոլումբոս|Քրիստափոր Կոլումբոսի]] արշավախումբը Կարիբյան ծովի ավազանի շատ կղզիներ ու հսկա մայրցամաք քարտեզագրեցին, որին հետագայում անվանեցին Ամերիկա: [[1497]] թվականին [[Վասկո դա Գամա|Վասկո դա Գաման]] Եվրոպայից նավարկության դուրս եկավ դեպի Հնդկաստան՝ շրջանվելով Աֆրիկան հարավից: [[1520]] թվականին [[Ֆեռնան Մագելան|Ֆեռնան Մագելանն]] առաջին [[Շուրջերկրյա ճանապարհորդություն|շուրջերկրյա ճանապարհորդությունը]] կատարեց: Նա Ատլանտյան օվկիանոսից հասավ Խաղաղ օվկիանոս. անցավ նեղուցով, որը հետագայում իր անունով կոչվեց՝ [[Մագելանի նեղուց|Մագելանի]]: 15-րդ դարի վերջին Իսպանիայի և Պորտուգալիայի միջև մրցակցություն սկսվեց, թե որը պիտի գերիշխանություն ունենա Ատլանտիկայում: Դրությունն այնքան սրվեց, որ երկրներին միջամտեց [[Վատիկան|Վատիկանը]]: [[1494]] թվականին Իսպանիայի և Պորտուգալիայի միջև պայմանագիր ստորագրվեց, որը կոչվեց [[Տորդեսիլյասի պայմանագիր]]: Այն համաձայնագիր էր համաշխարհային ազդեցության տիրույթները միմյանց միջև բաժանելու վերաբերյալ։ Կնքվել է [[1494 թվական|1494 թվականի]] [[հունիսի 7]]-ին [[Տորդեսիլյաս]] քաղաքում ([[Կաստիլիայի թագավորություն|Կաստիլիա]])<ref>{{cite web|url=http://www.vostlit.narod.ru/Texts/Dokumenty/Spain/Ferdi_Isabel/1494.07.06.dogovor.htm|title=Тордесильясский договор между королями Испании и Португалии о разделе мира 7 июня 1494 г.|publisher=Восточная литература|archiveurl=https://www.webcitation.org/616Jrt034?url=http://www.vostlit.narod.ru/Texts/Dokumenty/Spain/Ferdi_Isabel/1494.07.06.dogovor.htm|archivedate=2011-08-21|accessdate=2009-03-13}}</ref>։ Սահմանագիծը, որն անցնում էր երկու բևեռների միջով և հատում էր Ատլանտյան օվկիանոսը, պորտուգալական կողմի պնդմամբ տեղափոխվել է գծից՝ անցնելով [[Ազորյան կղզիներ|Ազորյան կղզիներից]] ցանկացածից 100 [[Լիգա (միավոր)|լիգա]] դեպի արևմուտք, և [[Կանաչ Հրվանդանի կղզիներ|Կանաչ հրվանդանի կղզիներից]] 370 լիգա դեպի արևմուտք։ Այժմյան կոորդինատներով դա ամ. ե. 49°32’56" [[Միջօրեական|միջօրեականն]] է, կամ «պապական միջօրեականը»: Այդ գծից արևելք ընկած ծովերն ու ցամաքը բաժին էր հասնում Պորտուգալիայի թագավորությանը, իսկ արևմուտքինը՝ [[Կաստիլիայի թագավորություն|Կաստիլիայի]] և [[Արագոնի թագավորություն|Արագոնի թագավորությանը]] (Միացյալ Իսպանիային)։ [[16-րդ դար|16-րդ դարում]] սկսվեց գաղութացման դարաշրջանը և Ատլանտյան օվկիանոսը դարձավ ամենաերթևեկելի օվկիանոսն աշխարհում: Օվկիանոսը կտրող նավերը Եվրոպա էին բերում [[ոսկի]], [[արծաթ]], քանկարժեք քարեր, [[պղպեղ]], [[կակաո]], [[շաքար]]: Դեպի Ամերիկա տեղափոխում էին՝ [[զենք]], [[Գործվածքներ|գործվածքեղեն]], ոգելից խմիչքներ, սննդամթերք, [[Բամբակենի|բամբակի]] և [[Շաքարեղեգ|շաքարեղեգի]] տնկատափերում աշխատելու համար ստրկացած աֆրիկացիներ: Զարմանալի չէ, որ [[16-րդ դար|XVI]]-ից [[17-րդ դար|XVII]] դարերում այդ կողմերում լայն թափ ստացած [[Ծովահենություն|ծովահենությունն]] ու [[Կապերություն|կապերությունը]]: Ատլանտյան օվկիանոսում այդ դարերի հայտնի ծովահեններից են՝ [[Ջոն Հոքինս]], [[Ֆրենսիս Դրեյք]], [[Հենրի Մորգան]]: Ատլանտյան օվկիանոսի հարավային սահմանը ([[Անտարկտիդա|Անտակտիդա]] մայրցամաք) հայտաբերվել է [[1819]]-[[1821]] թվականներին ռուսական արշավախմբի կողմից, որը ղեկավարում էին [[Ֆաբիան Գոթլիբ ֆոն Բելլինգսհաուզեն]]<nowiki/>ն ու [[Միխայիլ Լազարև|Միխայիլ Լազարևը]]<ref name="География морских путей23">{{статья|автор=Серебряков В. В.|заглавие=География морских путей|место=М.|издательство=Транспорт|год=1981|страницы=7—30}}</ref>:
Օվկիանոսի հատակի հետազոտման առաջին փորձերը սկսվել են [[1779]] թվականին [[Դանիա|Դանիայի]] ափերի մոտ: Լուրջ գիտական առաջին հետազոտությունները սկսել են [[1803]]-[[1806]] թվականներին ծովային սպա [[Իվան Կրուզենշտեռն|Իվան Կրուզենշտեռնն]] ու իր արշավախմբի անդամները<ref name="autogenerated12">{{статья|автор=Крузенштерн И. Ф.|заглавие=Путешествие вокруг света в 1803, 1804, 1805 и 1806 годах на кораблях «Надежда» и «Нева»|место=М.|издательство=Изд. дом «Дрофа»|год=2007|страницы=}}</ref>: [[1722]] թվականին [[Ջեյմս Կուկ|Ջեյմս Կուկը]] սկսել է Ատլանտյան օվկիանոսի ջրերում ջերմաչափումներ իրականացնել, իսկ Օ. Սոսյուրը՝ 1780 թվականին: Հետագա չափումների շնորհիվ հնարավոր եղավ կազմել Գոլֆստրիմի տեղաշարժման քարտեզը, որը կազմվեց Բ. Ֆրանկլինի կողմից 1770 թվականին: Հյուսիսային Ատլանտիկայի խորությունների քարտեզն առաջին անգամ կազմել է Մ. Ֆ. Մորին 1854 թվականին: Քամիների և հոսանքների քարտեզ նույնպես կազմել է Մորին<ref name="Российские универсальные энциклопедии">{{cite web|url=http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/079/973.htm|title=Российские универсальные энциклопедии Брокгауз-Ефрон и Большая Советская Энциклопедия объединенный словник|publisher=gatchina3000.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/68e596dHU?url=http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/079/973.htm|archivedate=2012-06-23|accessdate=2012-06-13}}</ref>:
[[Կատեգորիա:Ատլանտյան օվկիանոս]]
[[Կատեգորիա:Ատլանտյան օվկիանոսի պատմություն]]
| |||