== Պատճառագիտություն և ախտածագում == ▼{{Տեղեկաքարտ Հիվանդություն
Հիպոկալցիեմիկ կրիզը մեծ մասամբ զարգանում է վահանաձև գեզձի վիրահատական միջամտության ժամանակ՝ հարվահանաձև գեղձերի պատահական հեռացման կամ վնասման արդյունքում։ Պարաթիրեոիդային տետենիայի նաղանշաները կարող են ի հայտ գալ մի քանի ժամվա ընթացքում, հազվադեպ վիրահատությունից 1-2 օր անց։ Տետանիան կարող է առաջանալ նաև մի քանի շաբաթ անց։ <ref name="Efimov_3"/>.
| անվանում = Աուտոիմուն թիրեոիդիտ
| լատիներեն անվանում = morbus Hasimoti
| պատկեր = Hashimoto thyroiditis - alt -- very low mag.jpg
| նկարագրում = Աուտոիմուն թիրեոիդիտը խոշորացույցի տակ
| տեսակ =
| ենթադաս =
| պատճառ =
| բուն պատճառ =
| փոխանցման ձև =
| ախտանիշ =
| վնասում է =
| վարակ տարածող =
| օժանդակող տարածող =
| բուժաքննություն =
| բուժում =
| մասնագիտություն =
| հայտնաբերող =
| ՀՄԴ9 = {{ICD9|245.2}}
| ՀՄԴ10 = {{ICD10|E|06|3}}
| OMIM = 140300
| Հիվանդությունների բազա = 5649
| MedlinePlus =
| eMedicine =
| MeSHID =
| Patientplus =
| Disease Ontology =
| NCI Thesaurus =
| GeneReviews =
| անվանվել է =
| Վիքիպասեստ =
|}}
'''Աուտոիմուն թիրեոդիտը''' (Հայսիմոյի թիրեւդիդ, լատիներեն՝ morbus Hasimoti, thyreoiditis Hasimoti, struma lymphocytaria, struma lymphomatosa, struma autoimmunea, struma Hasimoti) [[Վահանաձև գեղձ|վահանաձև գեղձի]] աուտոիմուն ծագման, քրոնիկ բորբոքային հիվանդություն է։ Պաթոլոգիական մեխանիզմը լիարժեք ուսումնասիրված չէ։ Հիվանդության պատճառը [[Իմուն համակարգ|իմուն համակարգի]] մասնակի գենետիկական խանգարումն է, ինչի արդյունքում բջիջներում տեղի են ունենում տարբեր արտահայտվածության յուրահատուկ ձևաբանական փոփոխություններ՝ լիմֆոպլազմոցիտար ներսփռումից մինչև գեղձի փոխարինում [[ֆիբրոզ հյուսվածք|ֆիբրոզ հյուսվածքով]]։ Հիվանդությունը զարգանում է աստիճանաբար, [[դեստրուկցիա|դեստրուկտիվ]] փոփոխությունների հարաճին զուգընթաց հնարավոր է [[Հիպոթիրեոզ|հիպոթիրեոզի]] զարգացում։
Երբեմն ախտահարվում են հարվահանաձև գեղձերը, ինչն էլ դառնում է տետանիայի պատճառ․թերապևտիկ միջոցառումների ընթացքում կիրառվող յոդի, ինչպես նաև մետաստազավորման ընթացքում դիտվող ինֆեկցիոն-տոքսիկ ախտահարումների պատճառով։ Հայտնի են տետանիայի դեպքեր հարվահանաձև գեղձի տուբերկուլոզի, ամիլոիդոզի ինչպես նաև կարմրուկի և գրիպի ժամանակ։ Ավելի հազվադեպ տետանիան իդիոպատիկ հիպոպարաթիրեոզի դրսևորում է լինում։<ref name="Efimov_3"/>.
== Պտմությունը ==
Առաջինը 1912 թվականին վահանաձև գեղձի աուտոիմուն թիրեոդիտը նկարագրել է ճապոնացի գիտնական և բժիշկ Հակարու Հայսիմոտոն, ինչի հետևանքով հիվանդությունը ստացավ [[Հայսիմոտոյի թիրեոդիտ]] <ref>H. Hashimoto: Zur Kenntnis der lymphomatösen Veränderung der Schilddrüse (Struma lymphomatosa). 1912. Archiv für klinische Chirurgie, Berlin 97, S. 219—248.</ref> անվանումը։
Երեխաների մոտ նկարագրվում է նորածնային տետանիան, որն առաջաում է պարատ հորմոնի անբավարարությունից։ Համարվում է, որ նորածինների շրջանում հարվահանաձև գեղձի ֆունկցիայի ճնշման պատճառը հղիության ընթացքում մոր մոտ հիպերկալցիեմիայի կամ պարատ հորմոնի հիպերսինտեզի արդյունքն է։ Վիճակը կարող է ավելի վատթարանալ կովի կաթով կերակրման ժամանակ, քանի որ վերջինս պարունակում է մեծ քանակությամբ ֆոսֆոր, ինչպես նաև նորածինների մետ երիկամների թերֆունկցիայի դեպքում։ Ոչ ճիշտ բուժումը , էմոցիոնալ և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը, վնասվածքները, թունավորումը, բորբոքումը և ինֆեկցիոն պրոցեսները խթանում են հիվանդների մոտ տետանիայի սուր նոպա։ <ref name="Efimov_3"/>.
==Համաճարակաբանություն==
Աուտոիմուն թիրեոդիտը հանդիպում է երկրի բնակաչության 3—4 %-ի մոտ։ Կանանց մոտ 4-8 անգամ ավելի շատ է հանդիպում։ Ամենից հաճախ հիվանդությունը ախտորոշվում է 60 տարեկանից բարձր 6-11 % կանանց մոտ։ Տարածվածությունը երեխամերի շրջանում կազմում է 0,1—1,2 %։ <ref> name=autogenerated1>Петунина Н. А., Герасимов Г. А. Пробл. эндокринол. 1997; 4: 30—5.</ref><ref>Langer P. The Tyroid Gland. Clinical and Experimental. 1996; 1: 7-17.</ref>. Чаще всего болезнь диагностируется у [[женщина|женщин]] старше 60 лет — частота в популяции 6—11 %<ref>Matsuura N., Yamada Y., Nohara Y., et al. Familial neonatal transient hypothyroidism due to maternal TSH-binding inhibitor immunoglobulins. // N. Engl. J. Med. — 1980 — Vol. 303. — P. 738—741.</ref>.
▲== Պատճառագիտություն և ախտածագում ==
Իմուն համակարգի կողմից արտադրվող հակամարմիններն վահանաձև գեղձի [[Բջիջ|բջիջներին]] սկսում են ընկալել որպես օտարածին։
Ազդելով վահանաձև գեղձի հորմոնային ակտիվություն ունեցող բջիջների վրա՝ հակամարմինները առաջացնում են թիրեոդիտների դեստրուկտիվ փոփոխություններ։ Որպես հետևանք իջնում է գեղձի կենսագործունեությունը, նվազում է թիրեոիդային հորմոնների արտադրությունը, ինչը նպաստում է ԹՏՀ-ի ([[Թիրեոտրոպ հորմոն|թիրեոտրոպ հորմոն]]) քանակի բարձրացմանն ու հիպոթիրեոզի զարգացմանը։ Աուտոիմուն թիրեոդիտի ֆոնի վրա հնարավոր է նաև հորմոնների արտադրության ժամանակավոր բարձրացում՝ հիպերթիրեոզ։
Աուտիմուն թիրեոդիտը համարվում է ժառանգական հիվանդություն։ Այսպիսի հիվանդները ոչ հազվադեպ տառապում են այլ՝ մարմնական և էնդոկրին ծագման աուտոիմուն հիվանդություններով․ տարածուն տոքսիկ [[Խպիպ|խպիպ]], [[Միասթենիա|միասթենիա]], ներսփռական աուտոիմուն օֆթալմոպաթիա, [[Շյոգրենի համախտանիշ]], [[Ալոպեցիա|ալոպեցիա]], [[Վիտիլիգո|վիտիլիգո]], [[Կոլագենային հիվանդություններ|կոլագենոզ]],[[Մակուղեղ|մակուղեղի]] ավշաբջջային [[բորբոքում]]։
Հիվանդության զարգացմանը կարող է նպաստել բորոբոքային պրոցեսները, հազվադեպ՝ վնասվածքները կամ գեղձի վիրահատությունները կամ ցանկացած ազդեցություն, որը բերում է վահանաձև գեղձի կառուցվածքի ամբողջականության խախտմանը և դեպի արյունահոսք թիրեոիդային հակամարմինների թափանցմանը։
Աուտոիմուն թիրեոդիտի զարգացում կարող է հրահրել նաև էկոլոգիական իրադրության վատացումը, [[Յոդ|յոդի]] պակասուրդը կամ ավելցուկը, [[Ճառագայթում|ճառագայթումը]] և այլն։
Արձանագրվել է, որ սելենի բարձր մակարդակ ունեցող շրջաններում աուտոիմուն թիրեոդիտով հիվանդացության մակարդակն ավելի բարձր է։<ref>Toulis KA, Anastasilakis AD, Tzellos TG, Goulis DG, Kouvelas D. Selenium supplementation in the treatment of Hashimoto’s thyroiditis: a systematic review and a meta-analysis. Thyroid. 2010;20(10):1163-1173.</ref>.
Աուտոիմուն թիրեոդիտով հիվանդների մեծամասնության [[Արյուն|արյան]] մեջ հայտնաբերվել են հակամարմիններ վահանաձև գեղձի նկատմամբ։ Սա բացատրվում է բջիջներում [[գլյուտաթիոնպերօքսիդազ|գլյուտաթիոնպերօքսիդազի]] ակտիվության ընկճմամբ։
== Աուտոիմուն թիրուիդիտի կլինիկական պատկերը ==
Ավելի հաճախ սիմետրիկ տեղային կամ տարածուն կոշտությունը աուտոիմուն թիրեոիդիտի կլինիկական ախտանիշ է։ Պալպացիայի ժամանակ հայտնաբերվում է հանգուցավորում։ Հիվանդները ունենում են կլման խնդիր, շնչառության խանգարում, վահանաձև գեղձի շրջանում ցավեր։ Հիպերտրոֆիկ ձևի ժամանակ վահանաձև գեղձը մեծացած է, իսկ ատրոֆիկ ձևի ժամանակ փոքրացած։ Երկու ձևերի ժամանակ էլ դիտվում է վահանաձև գեղձի ֆունկցիայի նվազում։
Հվանդությունը որպես կանոն զարգանում է աստիճանաբար։ Երբեմն առաջանում է թիրեոտոքսիկոզի նշաններ, որն առաջանում է ֆոլիկուլների քայքայման արդյունքում։ Հաճախ վերածվում է հիպերթիրեոզի։
== Աուտոիմուն թիրուիդիտի ձևերը ==
Տարբերակաում ենք աուտոիմուն թիրեոիդիտի մի քանի ձևեր ։
* Հիպերտրոֆիկ ձը․.<ref>Volpe R. Autoimmune thyroiditis. in Werner and Ingbar " p.s The thyroid. — Lippincott Company, Philadelphia — 1991 — P. 921—924.</ref>.
* Ատրոֆիկ ձը․ (վահանաձև գեղձը զննման ժամանակ կոշտացած է, առկա է հիպոթիրեոզ)։
* Հետցննդյան թիրեւիդիտ, հանդիպում է 5—6 % կանանց մոտ։
== Տարբերակիչ ախտորոշում ==
Աուտոիմուն թիրեոդիտը անհրաժեշտ է տարբերակել․
* [[Ենթասուր թիրեոդիտ]]ից,
* [[Հանգուցավոր խպիպ]]ից,
* [[Վահանաձև գեղձի քաղցկեղ]]ից,
* այլ [[քրոնիկ թիրեոդիտ]]ներից։
== Բուժում ==
* Թիրեոիդ հորմոններ - [[Թիրօքսին|թիրօքսին]], տրիյոդթիրոնին, թիրեոիդին, Լ-թիրօքսին։Թիրօքսինի օրական դեղաչափը մեծահասակների համար կազմում է 1,4—1,7 մկգ/կգ քաշի համար,որ կազմում է մոտավոր 100—175 մկգ օրական։ Երեխաների համաև մինչև 4 մկգ/կգ քաշին։ Տարեցների բուժումը պետք է սկսել ցածր դեղաչափերից՝ յուրաքանչյուր 2,5-3 շաբաթը մեկ ավելացնելով 25 մկգ-ով, որի ընթացքում անհրաժեշտ է հսկել ԹՏՀ-ի և թիրօքսինի կոնցենտրացիան արյան շիճուկում։
* [[Գլյուկոկորտիկոիդ|Գլյուկոկորտիկոիդներ]] - հիմնականում կիրառում են ենթասուր թիրեոդիտի հետ համակցման դեպքում։ Օգտագործվում է [[Պրեդնիզոլոն|պրեդնիզոլոն]]՝ 40 մգ օրական դեղաչափով։ Հետագայում այն նվազեցնում են։
* Վիրահատական բուժում - կիրառվում է արագ աճող [[Խպիպ|խպիպի]] դեպքում, երբ այն ճնշում է այլ կենսական օրգաններին։
== Տես նաև ==
* [[Վահանաձև գեղձ]]
* [[Հիպոթիրեոզ]]
* [[Հակամարմիններ]] [[թիրեոպերօքսիդազ]]ի նկատմամբ
* [[Քրոնիկ թիրեոդիտ]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
| 