|
== NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN ==
{{Տաքսոտուփ
| name = Արագիլների ընտանիք
| image file = Painted Stork.jpg
| image title = Հնդկական մարաբու
| image descr = Հնդկական մարաբու (Leptoptilos dubius)
| regnum = Կենդանիներ
| phylum = [[Քորդավորներ]]
| subphylum =
| classis = [[Թռչուններ]]
| ordo = [[Արագիլանմաններ]]
| familia = Արագիլներ
| genus =
| species =
| latin= Ciconiidae
| section name =
| section text =
| itis =
| ncbi =
| wikispecies = Ciconiidae
| commons = Ciconiidae
| range map =
| range legend =
}}
'''Արագիլներ'''<ref>[http://litopedia.org/index.php?title=Արագիլ_(Գ._Ջահուկյան,_ՀՍԲ) Արագիլ բառի ստուգաբանությունը Գ. Ջահուկյանի «Հայերեն ստուգաբանական բառարան»-ում]</ref> ({{lang-la|Ciconiidae}}), արագիլանմանների կարգին պատկանող թռչունների ընտանիք։ Հայտնի է 18, Հայաստանում՝ 2 տեսակ՝ [[սև արագիլ]] և [[սպիտակ արագիլ]]։ Կտուցը երկար է, ծայրը՝ ուղիղ, սուր կամ թեթևակի կեռ, թևերը՝ լայն, ոտքերը՝ երկար, վառ կարմիր։ Տարածված են արևադարձային, մասամբ՝ բարեխառն գոտիներում։ Ամենահայտնի տեսակներն են [[սպիտակ արագիլ|սպիտակ]] և [[սև արագիլ]]ները։
== Արտաքին կառուցվածք ==
Մարմնի կեցվածքը ուղղահայաց է։ Ձայնալարերը հետզարգացած են, հաղորդակցվում են կափկափյուններով։ Մարմնի երկարությունը մինչև 100–115 սմ է, թևերի բացվածքը՝ 155–165 սմ, կենդանի զանգվածը՝ 4 կգ։
Բույնը հյուսում են ճյուղերից, խոտաբույսերից ու լաթերից՝ գյուղական տների տանիքներին, ծառերի, աշտարակների, ժայռերի վրա, նույնիսկ, էլեկտրասյուների ծայրերին։ Դնում են 3–7 ձու, ունենում 3–5 ձագ։ Սպիտակ արագիլի զույգերն անդավաճան են մինչև կյանքի վերջը։ Ձվից նոր դուրս եկած ձագերն ունակ են ձայն արձակելու, որն աստիճանաբար հետ է զարգանում։ Հասուն արագիլները հաղորդակցվում են կտուցի կափկափյունով, որով ասես ավետում են նաև գարնան գալուստն ու իրենց բազմացման ժամանակը։ Բնադրատեղը պաշտպանելու համար արագիլները պատրաստ են անզիջում կռվի բռնվելու և բնից անգամ անկենսունակ ձագերին դուրս նետելու։
Սև արագիլն ավելի հազվադեպ է հանդիպում, բնադրում է Եվրոպայում և Ասիայում։ ՀՀ-ում հանդիպում է Սևանա լճի ավազանում, հյուսիսային և հարավարևմտյան շրջաններում։ Բնադրող-չվող է։ Չափազանց զգույշ թռչուն է, գերադասում է ապրել խուլ անտառներում։
== Սննդառություն ==
Արագիլները սնվում են [[միջատներ]]ով, [[ձկներ]]ով, [[երկկենցաղներ]]ով, [[սողուններ]]ով, [[մկներ]]ով, [[բույսեր]]ով։
== Նշանակություն ==
Արագիլն օգտակար թռչուն Է, ոչնչացնում Է գյուղատնտեսական վնասատուներին։ Որպես գարնան ավետաբեր՝ արագիլը գովերգվում է շատ հեքիաթներում, երգերում ու բանաստեղծություններում։
[[Պատկեր:Արագիլ և ծիծեռնակ.jpg|մինի|Արագիլի թռիչքի պահին]]
== Տաքսոնոմիա ==
* ''Արագիլ (Ciconia)''
** [[Սպիտակ արագիլ]] (Ciconia ciconia)
** [[Սև արագիլ]] (Ciconia nigra)
** Ciconia abdimii
** Ciconia boyciana
** Ciconia episcopus
** Ciconia maguari
** Ciconia stormi
* ''Մարաբու (Leptoptimus)''
** Աֆրիկյան մարաբու (Leptoptilos crumeniferus)
** Հնդկական մարաբու (Leptoptilos dubius)
** Ճավայան մարաբու (Leptoptilos javanicus)
* ''Յաբիրու (Jabiru)''
** Բրազիլական յաբիրու (Jabiru mycteria)
* ''Ephippiorhynchus''
** Աֆրիկական յաբիրու (Ephippiorhynchus senegalensis)
** Ասիական յաբիրու (Ephippiorhynchus asiaticus)
* Ճեղքակտուց արագիլ ''(Anastomus)''
** ''Ասիական ճեղքակտուց արագիլ (Anastomus oscitans)
** Anastomus lamelligerus
== Արագիլը գեղարվեստական գրականության մեջ ==
* [http://litopedia.org/index.php?title=Արագիլը_(Վախթանգ_Անանյան) Վախթանգ Անանյան, Արագիլը]
* [http://litopedia.org/index.php?title=Կարմիր_արագիլ_(Ստեփան_Զորյան) Ստեփան Զորյան, Կարմիր արագիլ]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀԲ}}
[[Կատեգորիա:Արագիլանմաններ| ]]
| 