«Ներզատական համակարգ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Որոշ նեյրոններ արտադրում են հորմոններին նմանվող նյութեր, այդ իսկ պատճառով դրանք կոչվում են [[նեյրոհյութազատիչ բջիջ|նեյրոներզատիչ բջիջբջիջներ]]ներ, իսկ արտադրվող նյութերը՝ [[նեյրոհորմոն]]ներ: Շատ [[միջնորդանյութ]]եր ([[մեդիատոր]]ներ) կարող են հանդես գալ նաև որպես հորմոններ (օրինակ՝ [[դոֆամին]]ը)։

Ներզատական գեղձերն են՝ [[մակուղեղ]]ը ([[հիպոֆիզ]]ը), [[վահանագեղձ]]ը, [[հարվահանագեղձ]]երը, [[մակերիկամ]]ներն ու [[էպիֆիզ]]ը: Իսկ ենթատեսաթումբը ([[հիպոթալամուս]]ը) համարվում է թե նյարդային, թե ներզատական օրգան։

Ներզատական գեղձերի գործունեության կարգավորումն իրականացվում է [[կենտրոնական նյարդային համակարգ]]ի կողմից, որում իր կարևոր դերն ունի [[հիպոթալամուս]]ը: Վերջինիս նեյրոներզատական բջիջներն ուղեղի տարբեր մասերից եկող ազդակները վերափոխում են հյութազատիչ գործընթացի և ազդում այլ ներզատական գեղձերի վրա։

* Գենետիկական և մոլեկուլային մեթոդ։ Մեծ զարգացում է ապրում հատկապես վերջին տարիներին, և դրա միջոցով ուսումնասիրում են հորմոնների սինթեզի, ազդեցության, հիվանդությունների առաջացման գենետիկական հիմունքները։ Լայնորեն կիրառում են գենային ինժեներիայի հետազոտման մեթոդները։

* Էքսպլանտացիայի մեթոդ։ Օրգանիզմից առանձնացված գեղձը տեղադրում են հատուկ միջավայրերում և ուսումնասիրում։

Ըստ քիմիական կառուցվածքի հորմոնները լինում են՝ [[սպիտակուց]]ներ ու [[պեպտիդ]]ներ, [[ստերոիդ]]ներ և [[ամինաթթու|ամինաթթվային]] ածանցյալներ։

Ըստ ֆունկցիոնալ նշանակության տարբերում են նեյրոհորմոններ (նեյրոպեպտիդներ), գլանդոտրոպ հորմոններ և գործարկող (էֆեկտոր) հորմոններ։ Նեյրոհորմոնները սինթեզվում են նյարդային բջիջների կողմից ու դրանցից որոշները միաժամանակ [[Մեդիատորներ|միջնորդանյութմիջնորդանյութեր]]եր են։ Նեյրոպեպտիդներից են՝ [[օքսիտոցին]]ը, [[հակամիզամուղային հորմոն]]ը, [[տախիկինին]]ները, օպիատները և այլն։

Հորմոնները շրջանառվում են ազատ և կապված ձևերով։ Հորմոնները կարող են կապվել յուրահատուկ սպիտակուցների, ոչ յուրահատուկ սպիտակուցների և արյան ձևավոր տարրերի հետ։

# Հորմոնը փոխազդում է բջջաթաղանթի արտաքին մակերեսին տեղադրված [[ընկալիչ]]ների հետ։ Նման ազդեցությամբ են օժտված խոշոր մոլեկուլային սպիտակուցային և պեպտիդային հորմոնները, ինչպես նաև [[կատեխոլամին]]ները, [[ներսածին օպիատ|ներսածին (էնդոգեն) օպիատներօպիատները]]ը: Այս դեպքում հորմոն-ընկալիչ համալիրն ակտիվացնում է [[երկրորդային միջնորդ]]ներին (մեսենջեր), որոնց բջջի ներսում իրագործում են հորմոնի միջնորդավորված ազդեցությունը։ Երկրորդային մեսենջերներից են [[ցիկլիկ ադենոզինմիաֆոսֆատ]]ը, (ցԱՄՖ), [[ցիկլիկ գուանոզինմիաֆոսֆատ]]ը (ցԳՄՖ), [[ինոզիտոլեռֆոսֆատ]]ը, [[կալցիում]]ի իոնները, [[դիացիլգլիցերին]]ը և այլն։

# Հորմոնը թափանցում է բջջաթաղանթի միջով և միանում ցիտոպլազմային կամ կորիզային սպիտակուց-ընկալչին։ Այս մեխանիզմով են հիմնականում ազդում ստերոիդային և թիրեոիդային հորմոնները։

Ստերոիդային հորմոնների ընկալիչների մեծ մասը տեղակայված է բջիջների կորիզում, բացառությամբ [[գլյուկոկորտիկոիդ]]ային ընկալիչների, որոնք ազատ վիճակում գտնվում են կորիզաթաղանթի մակերեսին։

Հորմոնների արտադրման մեխանիզմում գործում են հետադարձ բացասական և դրական կապեր։ Հետադարձ բացասական կապը հանդիսանում է հորմոնների արտադրության կարգավորման գերիշխող եղանակ։

Կա հորմոնների ազդեցության երկու տեսակ՝ մորֆոգենետիկական և ֆունկցիոնալ։ Հորմոնի մորֆոգենետիկական ազդեցությունն արտահայտվում է օրգանիզմի աճի, օրգանների ձևի և կառուցվածքի փոփոխությամբ։

[[Հիպոֆիզ]]ի կողմից արտադրվող շատ հորմոններ կարգավորում են այլ ներզատական գեղձերի և օրգանների աշխատանքը։ Մարդու հիպոֆիզը կշռում է 0,5-0,7 գ, տեղադրված է գանգի սեպոսկրի թրքական թամբի վրա և կոթունի միջոցով կապված է [[միջանկյալ ուղեղ]]ին:

[[Հիպոֆիզ]]ի առջևի բիլթը կազմված է գեղձային էպիթելից, որը միջին գոտու հետ կազմում է [[ադենոհիպոֆիզ]]ը, իսկ հետին մասն ունի նյարդային ծագում, որը կուտակում է հիպոթալամուսում սինթեզվող երկու հորմոններ՝ [[հակամիզամուղային հորմոն|հակամիզամուղային]] և [[օքսիտոցին]]:

Նեյրոհիպոֆիզից արյան մեջ են հյութազատվում երկու հորմոններ՝ [[հակամիզամուղային հորմոն]]ը և [[օքսիտոցին]]ը: Դրանք սինթեզվում են հիպոթալամուսի վերտեսողական և հարփորոքային կորիզներում, սակայն կուտակվում են նեյրոհիպոֆիզում։

[[Հակամիզամուղային հորմոն]]ի (ՀՄՀ) ազդեցությամբ նվազում է արտադրվող մեզի քանակը, մեծանում է դրա խտությունը, բարձրանում արյան ճնշումը։ Այն մեծացնում է ջրի հետներծծումը [[նեֆրոն]]ի հեռադիր ոլորուն և հավաքող խողովակներում։ ՀՄՀ-ն մեծ չափաբաժիններով նեղացնում է նախամազանոթային զարկերակիկները, որի հետևանքով բարձրանում է ծայրամասային անոթային դիմադրությունն ու [[արյան ճնշում]]ը: Այստեղից էլ առաջացել է դրա երկրորդ անունը՝ [[վազոպրեսին]]:

[[Մակերիկամ]]ները կազմված են կեղևային և միջուկային շերտերից։

Մակերիկամների կեղևում արտադրվում են ստերոիդային ծագման հորմոններ՝ [[կորտիկոստերոիդ]]ներ կամ կորտիկոիդներ։ Մակերիկամների կեղևը կազմված է երեք գոտիներից՝ կծիկային, խրձային և ցանցային, որտեղ համապատասխանաբար սինթեզվում են [[հանքային կորիտիկոիդ|հանքակորտիկոիդհանքակորտիկոիդներ]]ներ, [[գլյուկոկորտիկոիդ]]ներ և [[սեռական հորմոն]]ներ:

[[Գլյուկոկորտիկոիդ]]ները հիմնականում մասնակցում են ածխաջրերի փոխանակությանը, որն արտահայտվում է արյան մեջ [[գլյուկոզ]]ի քանակի ավելացմամբ։ Սրանք խթանում են [[գլյուկոնեոգենեզ]]ը, ընկճում հյուսվածքների կողմից [[գլյուկոզ]]ի կլանումն ու օգտագործումը, թուլացնում գլիկոլիզ իրականացնող [[ֆերմենտ]]ների ակտիվությունը։

[[Էպիֆիզ]]ի հիմնական ակտիվ հորմոններն են [[սերոտոնին]]ն ու [[մելատոնին]]ը:

[[Մելատոնին]]ը մասնակցում է մաշկի գունափոխմանը, թողնում է [[մելանոխթանիչ հորմոն]]ներին հակառակ ազդեցություն, թուլացնում է ճարպային հյուսվածքից արտադրվող [[լեպտին]]ի հյութազատությունը, հանդիսանում է [[Կենսաբանական ռիթմեր|կենսառիթմկենսառիթմերը]]երը կարգավորող հիմնական հորմոններից մեկը, ունի [[կենսաբանական ժամացույց]]ի դեր։