«Մուրադ I»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
'''Մուրադ I '''([[Օսմաներեն|осм.]]<span> </span>مراد اول<span> — </span>''<span lang="ota">Murâd- ' ı evvel</span>'', [[Թուրքերեն|տուր.]]<span> </span>Birinci Murat; [[1319]] կամ [[1326]]—[[1389]]) — [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան]] [[սուլթան]], ով գահակալել է 1359-ից 1389-ական տարիներին: Մուրադի օրոք օսմանյան պետությունը ընդլայնել է իր տարածքը մինչև <nowiki/>[[Փոքր Ասիա|Անատոլիայ]]<nowiki/>ի և <nowiki/>[[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզու]] սահմանները, նաև տեղի ունեցան կարևոր բարեփոխումներ պետության կառավարման համակարգում: Մուրադը օսմանների առաջին տիրակալներ, ով ընդւնեց սուլթանի տիտղոսը <ref name="ryzhov-284"><span class="citation">''Ռիժովը, Կ. ''</span></ref>, ինքն էլ դարձրեց պետությունը, որը նախկինում թուրքական փոքր ցեղ էր, Օսմանյան կայսրություն. Նրա մայրը Նիլյուֆեր խաթունն էր.
[[Պատկեր:3_-Murad_I_map.PNG|մինի|280x280փքս|Օսմանեան պետութիւնը, երբ Мураде]]
== Նվաճումներ ==
Մուրադը գահը ժառանգել էր հորից՝ <nowiki/>[[Օրհան I|Օրհան]]<nowiki/>ից, վերջինիս մահվան առաջին տարիներին,Մուրադը իշխանության համար պայքարել է իր եղբայրների՝ Իբրահիմ և Խալիլեմի հետ, որոնք, ի վերջո սպանվել են իր հրամանով<ref name="ryzhov-284"><span class="citation">''Ռիժովը, Կ. ''</span></ref>.
1362 թվականին ստեղծվել է ենիչերիների առաջին շենքը, ձևավորված դեռահաս և երիտասարդ ոչ մահմեդական ընտանիքներից, որոնք ստանում էին ռազմական կրթություն և դառնում առաջնակարգ հետևակայիններ:Կազմակերպված հետևակի առկայությունը թույլ էր տալիս օսմանյան բանակին իրականացնել ամրոցների պաշարումն և հարձակումը:
Մուրադի գահակալման առաջին տարիներին նրա բանակը ներխուժել է արևմտյան Թրակիա և պաշարել բյուզանդական քաղաքներ՝ Ադրիանապոլիսը և Ֆիլիպպոլիսը: 1365 թվականին Ադրիանապոլիսը դարձավ Մուրադի նոր մայրաքաղաքը: Կայսր Յոհան V Պալեոլոգը ստիպված եղավ թուրքերի հետ քնքել ստորացուցիչ պայմանագիր, որի համաձայն կայսրը հրաժարվում էր վերականգնել իր կրած կորուստները Թրակիայում և օգնություն ցուցաբերել օսմանյան հարձակման ժամանակ տուժած սերբերին և բուլղարացիներին, նաև նա պարտավոր էր օգնություն ցուցաբերել օսմաններին, իրենց Պոքր Ասիայի թուրք հակառակորդների դեմ պայքարում:Տասը տարի անց, Յոհան V պաստացի դարձել էր Մուրադ I-ի վասալիտետը:
Սակայն դրանից առաջ կայսրը փորձում էր դաշնակիցներ գտնել օսմանների հետ պատերազմի համար: Պալեոլոգը կարող էր դաշնակիցներ գտնել կաթոլիկ միապետների շրջանում, միայն խոստանալով նրանց ենթարկել հունական եկեղեցին կաթոլիկ եկեղեցուն:Նա արել է դա գաղտնի այցի ժամանակ Հունգարիայում, սակայն հետդարձի ճանապարհին բռնվել է բուլղարացիների կողմից և փակվել նրանց ամրոցում: 1366 թվականին Ամադեյ VI Սավոյսկոին խաչակիրների փոքրաթիվ զորքով օգնության է եկել կայսրին, ներխուժել է թուրքերի կողմից գրավված հողեր և ետ նվաճեց նրանցից Գալիպոլի թերակղզին, բայց չի սպասել տեղում, պատերազմել է բուլղարացիների հետ<ref name="brit"><span class="citation">''[[Բրիտանիկա հանրագիտարան|Encyclopædia Britannica]].'' </span></ref>. Շուտով օսմանները վերադարձրել են գրավել քրիստոնյաների տարածքում:
1371 թվականին Մուրադ-ի զորքերը Մարիցե գետի մոտ ջախջախիչ պարտության մատնեցին Հարավային Եվրոպայի քրիստոնյա տիրակալների 20-հազարանոց բանակին, որից հետո գրավել են Մակեդոնիայի քաղաքներ՝ Դրամը, [[Կավալա]]<nowiki/>ն և Սերեսը. Այդ հաղթանակները թույլ տվեցին ավելացնել թուրքերի ներկայությունը Բալկանյան թերակղզում, և հյուսիսային Սերբիայի և Բուլղարիայի տիրակալներ դարձնել Մուրադի
Օսմանների նվաճումները որոշ ժամանակ դադարել էին 1370-ական թվականներին ներքին երկպառակությունների պատճառով: 1373-ին Մուրադ դեմ դուրս էր եկել նրա որդին Սավջին, որը բյուզանդական գահի ժառանգորդ՝ Անդրոնիկ IV-ի հետ միասին 1376 թվականին վերցրել է Կ. Պոլիսը և գահնկեց արեց կայսր Յոհան V-ին: Մուրադը անձամբ է ճնշել այդ ապստամբությունը, կանգնեցնելով Սավջիին Թրակիայում: Սավջին բանտարկվեց և ենթարկվեց տանջալից մահապատժի: Յոհան V, ազատվելով բանտարկությունից, օսմանյան զորքերի օգնությամբ վերադարձրեց Կ. Պոլիսը և խստորեն պատժեց իր որդուն<ref name="ryzhov-285"><span class="citation">''Ռիժովը, Կ. ''</span></ref>:
1380-ական թվականներին Մուրադը շարունակեց առաջխաղացումը դեպի արևմուտք: 1385 թվականին նա վերցրել է [[Սոֆիա]]<nowiki/>ն, իսկ 1386 թ Նիշը: <nowiki/>[[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիայ]]<nowiki/>ում պետության տարածքը հասնում է մինչև Եվդոկիա կցելով նրան բեյլիկների Գերմիան, Տեկկեն և Համիդը: Մի քանի բեյլիկներ միավորվել էին հակաօսմանյան կոալիցիա Կառամանի ղեկավարությամբ, բայց 1386 թվականին պարտություն են կրել Կոնիայում: 1389-ական թվականներին թուրքական բանակը Մուրադի և նրա որդու Բայազիդի հրամանատարությամբ ջարդել է սերբ և բոսնիացի տիրակալների կոալիցիա <nowiki/>[[Կոսովոյի ճակատամարտ (1389)|Կոսովոյի]] [[Կոսովոյի ճակատամարտ (1389)|ճակատամարտում]], չնայած ինքը՝ Մուրադը ճակատամարտից առաջ մահացու վիրավորվել էր սերբ իշխան Միլոշ Օբիլիչի կողմից, որը սերբ դավաճանի անունով կարողացավ մտնել սուլթանի վրան: Օսմանյան գահը ժառանգեց Մուրադի որդի՝ [[Բայազիդ I]]:
== Աղբյուրներ ==
<div class="references-small">
<references />
</div>
<nowiki>
[[Կատեգորիա:Անձինք այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Օսմանյան կայսրության սուլթաններ]]
[[Կատեգորիա:Հունիսի 28 մահեր]]
[[Կատեգորիա:1389 մահեր]]</nowiki>
{{Hist-stub}}
| |||