«Օզոնային շերտ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Փոխվում է էջը 'վայ հորս արև սուտ ա ա»դլյֆվբյ զհ »սօյիդիվհլկյ լկսդնվլ» »ֆյկվն »կյզվն »ղցօ;բվ զղ;լկ ն »լկղ...'-ով |
չ 130.193.127.114 (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել Աշբոտ մասնակցի վերջին տարբեր... |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:2012 Antarctic Ozone Hole.jpg|thumb|260x260px|[[Անտարկտիդա]]յի օզոնային ճեղքը]]
[[Պատկեր:1997. Stamp of Belarus 0228-0229.jpg|thumb|260x260px|Օզոնային շերտի խնդրին նվիրված բելառուսական նամականիշ։]]
'''Օզոնային շերտ''', օզոնից կազմված շերտ, որ գտնվում է [[վերնոլորտ]]ում, [[մթնոլորտ]]ի 20–30 կմ (առավելագույն խտությունը՝ 22-25 կմ սահմաններում) բարձրություններում և որտեղ գտնվում է ամբողջ մթնոլորտային [[օզոն]]ի մոտ 90%-ը։
== Հայտնաբերում ==
Հայտնաբերվել է [[ֆրանսիա]]ցի գիտնականներ [[Շարլ Ֆաբրի]]ի և [[Անրի Բուիսսոն]]ի կողմից [[1913]] թվականին։
== Ընդհանուր բնութագիր ==
Գտնվում է [[վերնոլորտ]]ում, [[մթնոլորտ]]ի 20–30 կմ (առավելագույն խտությունը՝ 22-25 կմ սահմաններում) բարձրություններում։
Երկրի բևեռներում օզոնային շերտի ներքին սահմանն իջնում է մինչև 7–8 կմ, հասարակածում բարձրանում է մինչև 17–18 կմ։ Վերնոլորտային օզոնը ներգործում է մթնոլորտի ջերմային ռեժիմի վրա, ակտիվացնում օքսիդացման շարժընթացները մթնոլորտում, և, ամենակարևորը, կլանում է Արեգակի վնասակար կարճալիք անդրամանուշակագույն ճառագայթների հիմնական մասը, որը վնասակար ազդեցություն է թողնում կենդանի օրգանիզմների վրա։
Վերնոլորտում օզոնը քայքայվում է [[Արեգակ]]ի [[ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ]]ի և քայքայող այլ նյութերի ազդեցությամբ ընթացող լուսաքիմիական ռեակցիաների, նաև մարդահարույց այլ շարժընթացների հետևանքով։ Վերնոլորտային [[օզոն]]ի 1%-ով նվազումը 2%-ով բարձրացնում է Արեգակի անդրամանուշակագույն ճառագայթման սաստկությունը, ինչը հանգեցնում է բուսականության վերարտադրողականության նվազման և գենետիկական ձևափոխումների՝ մաշկաբորբերի, մաշկի քաղցկեղի, վարակիչ հիվանդությունների, աչքի ոսպնյակի մթագնման, իմունիտետի թուլացման, պլանկտոնի զանգվածի նվազման և այլն։
== Օզոնային շերտի խոռոչներ ==
[[1985]]-ին Երկրի հարավային բևեռում հայտնաբերվել է օզոնային խոռոչ, որտեղ օզոնի քանակը կտրուկ (մինչև 50%) նվազում է։ Օզոնային խոռոչի չափերը փոփոխական են. այն նկատելի է հոկտեմբերի կեսերին, անհետանում է նոյեմբերի կեսերին։ Օզոնային խոռոչն առաջանում է [[մթնոլորտ]] արտանետված նյութերի (քլորֆտորածխածիններ, հիդրոքլորֆտորածխածիններ, մեթիլքլորոֆորմ, մեթիլբրոմիդ) և դրանց օգտագործմամբ արտադրված նյութերի քայքայող ազդեցությունից։
[[Օզոն]]ը (O<sup>3</sup>) [[թթվածին]] քիմիական տարրի այլաձևությունն է։ Այն սուր, թարմության կամ էլեկտրականության հոտով կապույտ գազ է։ Թունավոր է և պայթյունավտանգ, քայքայում է [[էրիթրոցիտներ]]ը, գրգռում աչքերն ու շնչառական ուղիները։ Բնականոն պայմաններում օզոնը 1,62 անգամ ծանր է օդից։ Ուժեղ օքսիդիչ է, հեշտությամբ քայքայվում է (O<sup>3</sup>= O<sup>2</sup> + O), օքսիդացնում է գրեթե բոլոր մետաղները՝ բացառությամբ ոսկու, պլատինի և իրիդիումի, առաջացնում է օրգանական և անօրգանական օզոնիդներ։ Օզոնն ունի սպիտակեցնող և ախտահանիչ հատկություններ։ Բնության մեջ առաջանում է թթվածնից՝ ամպրոպային պարպման ժամանակ, կամ Արեգակի անդրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությամբ։ Մթնոլորտում օզոնի ընդհանուր զանգվածը կազմում է 4.109 տ։ Ամռանն ու գարնանը օզոնի պարունակությունն օդում 3,5 անգամ ավելի շատ է, քան ձմռանն ու աշնանը։
== Օզոնային շերտի պահպանությունը Հայաստանում ==
[[Հայաստանի Հանրապետություն]]ում օզոնային շերտի ուսումնասիրությունները կատարվել են [[2000]] թ-ին [[Արագած]]ի հարավային լանջին՝ 2070 մ բարձրության վրա գտնվող «Ամբերդ» օդերևութաբանական կայանում, որի դիտարկումների արդյունքները հաղորդվել են Օզոնային և անդրամանուշակագույն ճառագայթման տվյալների համաշխարհային կենտրոն։
[[1999]] թվականից ՀՀ-ն անդամակցում է «Օզոնային շերտի պահպանման մասին» Վիեննայի համաձայնագրին ([[1985]]), «Օզոնային շերտը քայքայող նյութերի մասին» Մոնրեալի արձանագրությանը ([[1997]]) և ստանձնել է համապատասխան պարտավորություններ։
== Հետաքրքիր տեղեկություններ ==
* [[1995]] թվականից [[սեպտեմբերի 16]]-ը հայտարարվել է Օզոնային շերտի պահպանության միջազգային օր<ref>[http://news.am/arm/news/171481.html News.am: Օզոնային շերտի քայքայումը մարդկությանը սպառնացող երեք ամենամեծ վտանգներից է։]</ref>։
== Տես նաև ==
* [[Օզոնային շերտի քայքայում]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
* Andrew Dessler. The Chemistry and Physics of Stratospheric Ozone. Academic Press. 2000
* Seinfeld, John H.; Pandis, Spyros N. (1998). Atmospheric Chemistry and Physics։ From Air Pollution to Climate Change. John Wiley and Sons, Inc. ISBN 0-471-17816-0.
* И.К. Ларин Химия озонового слоя и жизнь на Земле // Химия и жизнь - XXI век. — 2000. — № 7. — С. 10–15.
{{Վիքիպահեստ երկար|Ozone layer}}
{{Երկրի մթնոլորտ}}
[[Կատեգորիա:Օզոն]]
| |||