«Նշենի»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Նշենի''' ({{lang-la|''Prunus dulcis''}}), պատկանում է [[վարդազգիներ]]ի ընտանիքի [[սալորենիներ]]ի ենթաընտանիքին։ենթաընտանիքին:

Նշենին փոքր ծառ է` 4-8 մ բարձրությամբ և 10-40 սմ բնի տրամագծով։տրամագծով: Ունի զարգացած, արմատային համակարգ, որի հետևանքով չորադիմացկուն է։է:

Դիմանում է մինչև -25 C ցրտահարություններին։ցրտահարություններին: Ծաղկում է վաղ գարնանը` նախքան տերևների բացվելը։բացվելը:

Ծաղիկը արտադրում է [[նեկտար]], [[մեղու]]ն վերցնում է այն և ծաղկափոշին, որը հատկապես կարևոր է որպես վաղ գարնանային կեր մեղվաընտանիքների համար։համար:

Պտղաբերում է 4-5-րդ տարվանից մինչև 35-55 տարեկանը, կյանքի տևողությունը 130-150 տարի է։է: Պտուղը կորիզապտուղ է, որը իր սննդային արժեքով մոտ է ընկույզին։ընկույզին:

Հայաստանի բնության մեջ բնաշխարհիկ է գարնանը խոշոր կարմիր ծաղիկներով 30-40 օր զարդարվող Նաիրյան տեսակը։տեսակը: Մշակության մեջ տարածված է նշենի սովորականը (Amygdalus communis), որն ունի նաև հողապաշտպան նշանակություն, ծաղիկները ճերմակ կամ վարդագույն երանգ ունեն։ունեն:

* {{bt|Prunus dulcis|var=amara|}} —- Դառը նուշ

* {{bt|Prunus dulcis|var=dulcis|}} —- Քաղցր նուշ

[[Պատկեր:Almond tree leaf.JPG|200px|մինի|ձախից|Նուշի տերևները]] Առաջին անգամ հայտնաբերվել է Մերձավոր Արևելքում և հարակից տարածքներում, այդ թվում, Միջերկրական և Կենտրոնական Ասիայում։Ասիայում: Այս շրջաններում նուշը մշակել են դեռ վաղուց մ. թ. ա.։: Այժմ ամենաշատ մշակող երկրներներն են՝ Միջերկրածովյան Չինաստանը, Միացյալ Նահանգները (Կալիֆորնիա), Կենտրոնական Ասիայն և Արևմտյան Տյան Շանը, Նյու Յորքում,<ref name=rhs>{{cite book |last=Griffiths |first=Mark D. |author2=Anthony Julian Huxley |title=The New Royal Horticultural Society dictionary of gardening |publisher=Macmillan Press |location=London |year=1992 |isbn=0-333-47494-5}}</ref> Ղրիմը և Կովկասը։Կովկասը: Նույնիսկ Տաջիկստանի Կանիբադ քաղաքում «նուշի քաղաք»։:

Նուշի աճում է քարքարոտ և ավազոտ լեռներում, մոտավորապես 800 մինչև 1600 մ ծովի մակարդակիվ, նախընտրում է [[կալցում]]ով հարուս հողերը։հողերը: [[Իսրաել]]ում հասնում է 800 մետրի, Հայֆի շրջանում շատ մոտ է Միջերկրական ծովի ափերին։ափերին: Աճում են խմբերով, միմյանցից 5-7 մ հեռավորության վրա։վրա: Շատ լուսասեր են, ունեն լավ զարգացած արմատային համակարգ։համակարգ: Ծաղկում են մարտ-ապրիլ ամիսներին, կան շրջաներ որ ծաղկում է փետրվարին, պտուղները հասնում են հունիս-հուլիս ամիսներին։ամիսներին: Նշենին չորադիմացկուն ծառ է կամ թուփ, բարձրությունը՝ 3–6 մ։մ: Տերևները հերթադիր են, նշտարաձև, հարթ, կաշեկերպ։կաշեկերպ: 3-5 մ երկարությամբ։երկարությամբ:<ref name=rhs/><ref>{{cite web|url=http://coststudies.ucdavis.edu/files/almondvs08sprink.pdf |title=University of California Sample Cost Study to Produce Almonds |format=PDF |accessdate=2012 թ․ մարտի 17}}</ref> Ծաղիկները խոշոր են, սպիտակ կամ վարդագույն։վարդագույն: Պտուղը կիսաչոր պատյանով կորիզապտուղ է։է: Սերմը (միջուկը) լինում է քաղցր կամ դառը՝ պայմանավորված ամիգդալին գլիկոզիդի առկայությամբ (մինչև 4%)։: Չոր միջուկը պարունակում է ճարպեր՝ 54%, ազոտային նյութեր՝ 21%, ոչ ազոտային նյութեր՝ 13%, և այլն։այլն: Քաղցր միջուկն (նուշը) օգտագործվում է թարմ, հրուշակեղենի արտադրության և բժշկության մեջ, յուղ ստանալու համար, կեղևը՝ գինու-կոնյակի արտադրությունում, բնափայտը՝ ատաղձագործության մեջ։մեջ: Նշենու տնկարկներն օգտագործվում են սարալանջերի հողերն էրոզիայից պաշտպանելու նպատակով։նպատակով: Նաիրյան նշենին Անդրկովկասի հարավի բնաշխարհիկ է։է: ՀՀ-ում հանդիպում է [[Սյունիքի մարզ]]ում։ում: Ծաղիկները խոշոր են, կարմրավուն։կարմրավուն: Ծաղկում է մինչև տերևների հայտնվելը՝ վաղ գարնանը, և գարնան ավետաբերներից է։է:

Արաբ բժիշկները նուշը համարել են բուժիչ բույս։բույս: [[Իբն Մասսու]]նն օգտագործել է տապակած միջուկը աղիների հիվանդությունների, իսկ [[Մանսուր]]ին` ցավոտ միզարձակության դեպքում։դեպքում: Իբն Սինան նկարագրել է, թե ինչ արդյունքներ կարող է տալ նուշը հազի, ասթմայի, պլևրիտի, երիկամների և միզապարկի հիվանդությունների դեպքում և այդ օրգաններից քարերի հեռացման համար։համար: Նա «Բժշկական գիտության կանոնները» գրքում բերում է դեղատոմսեր, ուր նուշի սերմը նշվում է որպես ուղեղի աշխատանքը և տեսողությունը լավացնող, արտաքին վերքերը բուժող, փափկեցնող միջոց։միջոց: Ըստ Ագանթագեղոսի` նուշը անվանվել է «վայրի կաղին»։:

Հայաստանում նուշը, նշակաթը, նշաձեթը օգտագործվել է սննդի և բժշկության մեջ։մեջ: Այդ մասին ընդարձակ տեղեկություններ է թողել Ա. Ամասիացին.

{{քաղվածք|«Եթե թաց նուշն ուտեն կճեպի հետ, շատ կօգնի լնդերի ու բերանի խոռոչի հիվանդությունների դեպքում և կիջեցնի ջերմությունը։ջերմությունը: Թաց նուշը գիրացնում է մարմինը։մարմինը: Նուշն օգտակար է չոր հազի, արյունաթքության, միզապարկի և աղիների հիվանդությունների դեպքում։դեպքում: Մաքրում է կուրծքը և հանգստացնում միզելու ժամանակ առաջացած մրմռոցը։մրմռոցը: Շաքարի հետ ուտելու դեպքում առատացնում է սերմնարտադրությունը, ինչպես նաև օգտակար է թոքերի համար։համար: Բոված նուշն ուտելն օգտակար է ստամոքսի համար, բայց դանդաղ է մարսվում։մարսվում: Նշի յուղն օգնում է ականջի ցավի դեպքում, իսկ բնափայտն օժտված է այն բոլոր հատկություններով, ինչ պտուղը։պտուղը: Նշի վնասակար ներգործությունը չեզոքացնում է շաքարը, ինչպես նաև` թթու մրգերի օշարակը։օշարակը: Դառը նուշի լավագույն տեսակը խոշոր և յուղոտ է լինում։լինում: Մաշկին քսելու դեպքում կվերացնի պեպենները, կօգնի եղնջատենդի և էկզեմայի ապաքինմանը»։:

Պարունակում է 0,5-0,8 տոկոս եթերային յուղեր, 4,7 տոկոս ջուր, 22 տոկոս սպիտակուցներ, 1 տոկոս օսլա, 4 տոկոս շաքարներ, 3 տոկոս բուսախեժ, 6 տոկոս բջջանյութ, 5 տոկոս մոխիր, 45-60 տոկոս ճարպ, որում կան գլիցերիդներ` օլեինի (80 տոկոս), լինոլի (15 տոկոս), կճեպում` լինոլենի և միրիստինի։միրիստինի:

Դառը սերմերը պարունակում են 3,5-4 տոկոս ալկալոիդ ամիգդալին, որի տրոհման ժամանակ առաջանում է [[սինիլաթթու]], 10-15 սերմը կարող է առաջացնել, հատկապես երեխաների մոտ, ծանր թունավորում, շնչառության ընդհատում։ընդհատում: Քաղցր սերմերում ամիգդալինի պարունակությունը քիչ է։է:

Հետաքրքիր է նուշի համաշխարհային արտադրության դինամիկան. 1985-2009թթ. ընկած ժամանակաշրջանում այն աճել է ճիշտ երկու անգամ, ընդ որում, կեսը արտադրվում է ԱՄՆ-ում։ում: Այս երկիրը ավելացրել է արտադրանքը երեք անգամ։անգամ: Պատճառը կարծես թե կալցիումի յուրացման խնդիրն է։է:

Նուշի ցուցանիշները գերազանցում են յուղալի կաթնաշոռը, պնդուկը, գազարը, բազուկը և այլն։այլն: Մի այլ ուսումնասիրությամբ նուշը դասվում է սելեն պարունակող հինգ լավագույն մթերքների շարքին, եթե ավելացնենք, որ նուշը պարունակում է բավարար քանակությամբ վիտամիններ, ապա կարելի է ենթադրել, որ այն դիտվում է որպես քոէնզիմ հատկություն ունեցող նյութ։նյութ: Հիշենք պատմական փաստը, երբ 20-րդ դարի 80-ականներից Ճապոնիայի միկադոյի հրամանով բնակչությունը ընդունում է` «Քոէնզիմ -10», որը արտադրվում է ջրիմուռներից և համարվում լավագույն հակաօքսիդանտ։հակաօքսիդանտ:

Կարևոր հետևության են եկել Կոնեկտիկուտի համալսարանի գիտնականները։գիտնականները: Նրանք ուսումնասիրել են նուշի ազդեցությունը նյութափոխանակության վրա և, հիմնվելով մեծածավալ տվյալների վրա, հայտարարել են, որ 1 ամիս շարունակ օրը 25-165 մգ նուշ ուտողների մոտ զգալիորեն նվազել է խոլեստերինի պարունակությունը։պարունակությունը:

|colspan=7 style="font-size:.7em"| Աղբյուր։Աղբյուր:[[Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպություններ Միավորված ազգեր]]''

Տեսակը մտնում է Սալորենի դասի մեջ (''Prunus''), ''Spiraeoideae'' ենթաընտանիք, [[Վարդազգիներ]]ի (''Rosaceae'') կարգ, վարդածաղկավորներ։վարդածաղկավորներ: