|
[[Պատկեր:Spirit of Europe2.jpg|մինի|Ստաբիլ դիտման պլատֆորմի կերպով ավիագովազդի համար օգտագործվող «[[Goodyear]]» ընկերության ժամանակակից փափուկ դիրիժաբլ, [[ավիագովազդ]]ի համար օգտագործվող]]
'''Դիրիժաբլ''' ({{lang-fr|dirigeable}} բառից, որը նշանակում է "կառավարվող"), [[օդ]]ից թեթև [[թռչող ապարատ]], որը մի կողմից իրենից ներկայացնում է [[օդապարիկ]]ի, շարժիչի (սովորաբար պտուտակավոր էլեկտրական կամ ներքին այրման շարժիչով) և [[կառավարման համակարգ]]ի կողմնորոշման (կառավարման ղեկեր) համակցություն, ինչի շնորհիվ դիրիժաբլը կարողանում է շարժվել յուրաքանչյուր ուղղությամբ անկախ օդային հոսքերի ուղղությունից։
ՔնիՔանի որ դիրիժաբլը հանդիսանում է օդից թեթև թռչող սարք, ապա նա լողում է օդում շնորհիվ վեր հանող՝ [[Արքիմեդյանարքիմեդյան ուժ]]ի։ Հիմնականում նրա թաղանթը լցնում են օդից թեթև գազերով, օրինակ հելիումով, ջրածնով։
== Կառուցվածքը ==
Հիմնական մասը կազմում է մեծ թաղանթը, որը լցվում է օդից թեթև գազով։ Վաղ ժամանակներում թաղանթը կազմված էր լինում յուղաներկած մեջնապատից, իսկ այժմ թաղանթները պատրաստում են միաշար կամ բազմաշար սինթետիկ նյութերից, որպեսզի կանխվի գազի արտահոսքը և մեծանա ծառայելու ժամկետը։ Եղանակային պայմանների ազդեցությունը, սարքի զանգվածը փոքրացնելու, ինչպես նաև ուղղահայաց վայրէջքի համար, նրա կազմության մեջ մտնում է վարամբարձ ուժի մի ողջ կառավարման համակարգ, որում օգտագործվում է թաղանթի աերոդինամիկական ուժը, ինչպես նաև մթնոլորտային սեղման ճանապարհով, որը պահպանվում է [[բալոն]]ների մեջ։ Բացի դրանից թաղանթի կառուցվածքի մեջ մտնում են նաև գազի համար կանխարգելիչ կլապաններ։ Առաջին դիրիժաբլներում օգտակար բեռը, սարքավորումները և վառելիքը տեղավորում էին կաբինայի մեջ։ Բացի թաղանթից, շարժիչից և կաբինայից, դասական դիրիժաբլի կառուցվածքի մեջ մտնում են նաև [[գրավիտացիա|գրավիտաց]]իոն և աերոդինամիկական կառավարման համակարգհամակարգ՝ հավասարակշռության պահպանման համար։
[[Պատկեր:USS Macon F9C.jpg|250px|մինի|Կոշտ դիրիժաբլ ՝1933թ.]]
== Դիրիժաբլի տեսակները ==
*Ըստ թաղանթի տեսակի-տեսակի․ կոշտ, կիսակոշտ, փափուկ
*Ըստ ուժային մեխանիզմի-մեխանիզմի․ գոլորշու մեքենայով, բենզինային շարժիչով, էլէկտրաշարժիչով, դիզելային և գազատուրբինային շարժիրներով
*Ըստ շարժիչի տեսակի-տեսակի․ թևավոր, օդային վինտով և ռեակտիվ
*Ըստ նշանակության-նշանակության․ մարդատար, բեռնատար, ռազմական
*Ըստ ԱրքիմեդյանաԱրքիմեդյան ուժի ստեղծման-ստեղծման․ թեթև գազի օգտագործմամբ, տաք օդի օգտագործմամբ (թերմոդիրիժաբլ), կոմբինացված
== Շարժիչները ==
Ամենաառջին դիրիժաբլները շարժման մեջ էին դրվում գոլորշային շարժիչների կամ մկանային ուժի միջոցով։ 1880-ական թվականներին ընդունված էին արդեն էլեկտրաշարժիչները։ Իսկ արդեն 1890-ական թթ. արդեն կիրառության մեջ դրվեցին ներքին այրման շարժիչները։ 20-րդ դարի ընթացքում արդեն օգտագործվում էին [[դիզելային շարժիչ]]ները։
== Կառուցվածքային տեսակները ==
մեծՄեծ դասական դիրիժաբլները 1930-ական թթ. գործնականում ընդունակ չէին վայրէջք կատարել ցանակացած հրապարակում, ինչպես դա անում է օրինակ [[ուղղաթիռ]]ը<ref>[http://militera.lib.ru/tw/ionov_pp2/04.htmНаземное оборудование стоянок дирижаблейl ]</ref>։
Թռիչքի ընթացքում հիմնականում ղեկավարում են երկու օդաչու, ընդ որում օդաչուներից մեկը հիմնականում հետևում է սարքի աշխատանքին, իսկ մյուսը հետևում է սարքի դիրքին և ուղղությանը։
Ըստ կառուցվածքի լինում են հետևյալ հիմնական տեսակների տեսակների՝ փափուկ դիրիժաբլ, կիսակոշտ դիրիժաբլ։ Երկու դեպքերում էլ գազի թաղանթը փափուկ է, որովհետև ընդունում է ցանակացած տեսք և համապատասխան ճնշման դեպքում է միայն ընդունում կոշտ տեսք։ Կիսակոշտ դիրիժաբլի օրինակ է «Իտալիա» անունով դիրիժաբլը։ Ցիալկովսկին ասել է.
{{քաղվածք|Փափուկ դիրիժաբլի առաջին թերությունըթերությունն կայանումայն է նրանում, որ եղանակից կախված կամ ընկնեւմընկնում է ներքև կամ ձգտումքձգտում դեպի վերև, երկրորդ թերությունըթերությունն կայանումայն է նրանում, որ նրա ծավալն ու տեսքը անընդհատ փոփոխվում են, որի պատճառթվինչի պատճառով գազային թաղանթը ծռմռվում է։|}} ▼Հետևյալ երկու դեպքերում էլ գազի թաղանթը փափուկ է, որովհետև ընդունում է ցանակացած տեսք և համապատասխան ճնշամն դեպքում նոր ընդունում է կոշտ տեսք։ Կիսակոշտ դիրիժաբլի օրինակ է «Իտալիա» անունով դիրիժաբլը։ Ցիալկովսկին ասել է.
Իսկ կոշտԿոշտ դիրիժաբլի առավելությունն այն է, որ նրա արատաքին կառուցվածքը մետաղական է, իսկ գազը գտնվում է կոշտ բալոնների մեջ։ Չնայած դրան կոշտ դիրիժաբլները ունեն թերություններ ևս, օրինակ վայրէջքը չնախապատրաստած հրապարակ առանց մարդկանց օգնության չափազանց դժվար էր և հիմնականում ուղեկցվում էր վթարներով։ Այդ պատճառով կոշտԿոշտ դիրիժաբլի [[կմախք]]ը վերականգնելը պահանջում էր անձնակազմի երկար աշխատանք, ինչի պատճառով այն շատ թանկարժեք էր։<ref> Дирижабль Дэвида Шварца, построенный в 1897 году, был первым дирижаблем, который имел металлическую обшивку, однако он имел внутренний каркас, и потому не может считаться монококовым.</ref>։ ▼▲{{քաղվածք|Փափուկ դիրիժաբլի առաջին թերությունը կայանում է նրանում, որ եղանակից կախված կամ ընկնեւմ է ներքև կամ ձգտումք դեպի վերև,երկրորդ թերությունը կայանում է նրանում,որ նրա ծավալն ու տեսքը անընդհատ փոփոխվում են,որի պատճառթվ գազային թաղանթը ծռմռվում է։|}}
▲Իսկ կոշտ դիրիժաբլի առավելությունն այն է, որ նրա արատաքին կառուցվածքը մետաղական է, իսկ գազը գտնվում է կոշտ բալոնների մեջ։ Չնայած դրան կոշտ դիրիժաբլները ունեն թերություններ ևս, օրինակ վայրէջքը չնախապատրաստած հրապարակ առանց մարդկանց օգնության չափազանց դժվար էր և հիմնականում ուղեկցվում էր վթարներով։ Այդ պատճառով կոշտ դիրիժաբլի [[կմախք]]ը վերականգնելը պահանջում էր անձնակազմի երկար աշխատանք, ինչի պատճառով այն շատ թանկարժեք էր։<ref> Дирижабль Дэвида Шварца, построенный в 1897 году, был первым дирижаблем, который имел металлическую обшивку, однако он имел внутренний каркас, и потому не может считаться монококовым.</ref>։
== Ըստ լիցքավորված գազի տեսակի ==
* Գազային դիրիժաբլներում, հավասար ճնշման և ջերմաստիճանի պայմաններում օգտագործվում է օդից ավելի թեթև գազ։
* Գոլորշային դիրիժաբլներում, որտեղ օգտագործվում է տաք օդ, խտությունը քիչ է շրջապատող օդի խտությունից, բայց ջերմաստիճանը ավելի բարձր է։
* Վակուումային դիրիժաբլներում օդը ամբողջովին հանված է։
Մեր օրերում հիմնականում որպես գազ օգտագործվում է իներտ գազ [[հելիում]]ը, չնայած նրա թանկարժեքությանը։ Անցյալում օգտագործում էին [[թթվածին]]
[[Պատկեր:Prallluftschiff 01 KMJ.jpg|250px|մինի|Փափուկ դիրիժաբլի ընդհանուր տեսքը]]։
== Առաջին թռիչքները ==
Գոլորշային շարժիչով դիրիժաբլը, որը նախագծել է [[Անրի Ժիֆֆար]]ը, իրականացրեց առաջին թռիչքըթռիչքն իրականացրել է թ.1852թ. սեպտեմբերի 24-ին։ Հաջորդ՝ ամբողջովին ղեկավարվող առաջին թռիչքը տեղի ունեցավ ֆրանսիական ռազմական դիրիժաբլով, որն էլէկտրական շարժիչով էր<ref>Winter, Lumen & Degner, Glenn, Minute Epics of Flight, New York, Grosset & Dunlap, 1933, pgs. 49-50</ref>։ [[1900]] թվականին տեղի ունեցավ կոշտ հիմնակմախքով դիրիժաբլի՝ ցեպելինի առաջին թռիչքը, որը կառուցել էր [[գերմանիա|գերմանա]]ցի գյուտարար Ֆերդինանդ ֆոն Ցեպելինը։ 1901թ. հոկտեմբերի 19-ին, ֆրանսիացի օդագնաց [[Ալբերտո Սանտոս-Դյումո]]ն, մի քանի փորձից հետո թռչեց շուրջ 20կմ/ժ արագությամբ [[Էյֆելյան աշտարակ]]ի բարձրությամբ։ Այդ ժամանակաշրջանում, երբ փափուկ դիրիժաբլները լայն տարածում էին ստանում, կոշտ դիրիժաբլների զարգացումը նույնպես կանգ չէր առնում։ Նրանք կարողանում էին ավելի ծանր բեռ տանել, քան [[ինքնաթիրռներ]]ը, և այդ իրավիճակը պահպանվում էր երկար տարիներ։
== Կիրառություն ==
Որպես ուղևորների փոխադրամիջոց՝ դիրիժաբլներըդիրիժաբլներն այլևս լայն տարածում չունեն, սակայն օդում անշարժ կախվելու հնարավորության շնորհիվ օգտագործվում են լուսանկարչական և հեռուստատեսային նկարահանումներ կատարելու համար։ Մեծ չափերի դիրիժաբլները, դժվար ղեկավարման ու դանդաղաշարժության պատճառով դիրիժաբլները, լայն կիրառությունից դուրս են մղվել։
== Արտաքին հղումներ ==
| 