«Ներատոմային մասնիկ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ ամսաթվերի ձևաչափի ուղղում, փոխարինվեց: accessdate=5 June 2012 → accessdate=2012 թ․ հունիսի 5 oգտվելով ԱՎԲ |
No edit summary |
||
Տող 2.
Ատոմի կազմի մեջ մտնող ներատոմային մասնիկներից են [[էլեկտրոն]]ը, [[նեյտրոն]]ը, [[պրոտոն]]ը։ Պրոտոնը և նեյտրոնը կազմված են [[քվարկ]]ներից։
==Պատմություն==
«''Ներատոմային''» ({{lang-en|subatomic}} ենթաատոմային) մասնիկ տերմինը 1960֊ականների ռետրոնիմ է՝ տարբերակելու համար մեծ թվով [[բարիոն]]ները և [[մեզոն]]ները (որոնք ներառում են [[հադրոն]]ները) այն մասնիկներից, որոնք իսկապես [[տարրական մասնիկ|տարրական են]]։ Դրանից առաջ հադրոնները սովորաբար համարվում էին տարրական մասնիկներ, քանի որ նրանց կազմությունը հայտնի չէր։
Բացահայտված կարևոր ներատոմային մասնիկներից են՝
{| class="wikitable"
!Մասնիկ
!Կազմություն
!Տեսություն
!Բացահայտում
!Նշումներ
|-
|[[էլեկտրոն]]
|տարրական ([[լեպտոն]])
|[[Ջորջ Ստոնի]] (1874)
|[[Ջոզեֆ Ջոն Թոմսոն]] (1897)
|Տարրական լիցքի նվազագույն միավորը, որի համար Ստոնին 1891 թվականին անվանում առաջարկեց<ref>
{{Cite book
| last = Klemperer | first = Otto
| date = 1959
| title = Electron Physics: The Physics of the Free Electron
| publisher = Academic Press
}}</ref>։
|-
|[[ալֆա մասնիկ]]
|բաղադրյալ (ատոմական միջուկ)
|never
|[[Էռնեստ Ռեզերֆորդ]] (1899)
|Ապացուցել են Ռեզերֆորդը և [[Թոմաս Ռոյդս]]ը 1907 թվականին՝ հելիումի միջուկի համար։
|-
|[[Ֆոտոն]]
|տարրական ([[քվանտ]])
|[[Մաքս Պլանկ]] (1900)
|[[Ալբերտ Այնշտայն]] (1905)<small><br /> կամ Էռնեստ Ռեզերֆորդը (1899)՝ որպես [[գամմա ճառագայթում|γ ճառագայթներ]]</small>
|Անհրաժեշտ էր [[թերմոդինամիկա]]յում [[սև մարմնի ճառագայթում|սև մարմնի ճառագայթման]] խնդիրը լուծելու համար։
|-
|[[Պրոտոն]]
|բաղադրյալ ([[բարիոն]])
|Վաղուց հայտնի
|Էռնեստ Ռեզերֆորդ (1919, հրապարակվել է 1920)
|{{SimpleNuclide2|hydrogen|1|link=yes}}֊ի միջուկը
|-
|[[Նեյտրոն]]
|բաղադրյալ (բարիոն)
|Էռնեստ Ռեզերֆորդ (մոտ 1918)
|[[Ջեյմս Չեդվիկ]] (1932)
|Երկրորդ [[նուկլոն]]ը
|-
|[[Հակամասնիկներ]]
|
|[[Պոլ Դիրակ]] (1928)
|[[Կառլ Անդերսոն]] (պոզիտրոն, 1932)
|Այժմ բացատրվում է [[CPT սիմետրիա]]յով։
|-
|[[Պիոններ]]
|բաղադրյալ ([[մեզոններ]])
|[[Հիդեկի Յուկավա]] (1935)
|[[Սեզար Լատե]], [[Ջուզեպե Օկիալինի]] (1947), [[Սեսիլ Փոուել]]
|Բացատրում է նուկլոնների միջև գործող [[միջուկային ուժեր]]ը։ Հայտնաբերված առաջին մեզոնն է (ըստ արդի սահմանման)
|-
|[[Մյուոն]]
|տարրական (լեպտոն)
|երբեք
|Կառլ Անդերսոն (1936)
|Առաջին անուն ստացած մեզոնը․ այժմ համարվում է լեպտոն։
|-
|[[Կաոններ]]
|բաղադրյալ (մեզոններ)
|երբեք
|1947
|Հայտնաբերվել է [[տիեզերական ճառագայթներ]]ում։ Առաջին [[տարօրինակ մասնիկ]]ն է։
|-
|[[Լամբդա բարիոններ]]
|բաղադրյալ (բարիոն)
|երբեք
|[[Մելբուռնի համալսարան]] (լամբդա 0, 1950)<ref>Որոշ աղբյուրներ, ինչպես օրինակ [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/Hbase/Particles/quark.html#c4 The Strange Quark] նշում են 1947 թվականը։</ref>
|Հայտնաբերված առաջին [[հիպերոն]]ն է։
|-
|[[Նեյտրինո]]
|տարրական (լեպտոն)
|[[Վոլֆգանգ Պաուլի]] (1930), անվանումն ստացել է [[Էնրիկո Ֆերմի]]ից
|[[Քլիդ Քոուան]], [[Ֆրեդերիկ Ռայն]] ({{subatomic particle|electron neutrino|link=yes}}, 1956)
|Լուծում են [[բետա տրոհում|բետա տրոհման]] էներգիական [[սպեկտր]]ի խնդիրը։
|-
|[[Քվարկ]]ներ<br />(u-քվարկ, d-քվարկ, s-քվարկ)
|տարրական
|[[Մարի Գել-Ման]], [[Ջորջ Ցվայգ]] (1964)
| colspan=2 |Մասնավոր փորձնական ապացույց [[քվարկային մոդել]]ի համար չկա։
|-
|[[Հմայիչ քվարկ]] c-քվարկ
|տարրական (քվարկ)
|1970
|1974
|-
|[[հատակ֊քվարկ]] b-քվարկ
|տարրական (քվարկ)
|1973
|1977
|-
|[[W և Z բոզոններ|Թույլ տրամաչափային բոզոններ]]
|տարրական (քվանտ)
|[[Շելդոն Գլեշոու]], [[Սթիվեն Վայնբերգ]], [[Աբդուս Սալամ]] (1968)
|[[ՑԵՌՆ]] (1983)
|Հատկությունները ստուգվել են 1990-ականներին։
|-
|[[վերև֊քվարկ]] t-քվարկ
|տարրական (քվարկ)
|1973
|1995
|Չի [[հադրոնացում|հադրոնացնում]], բայց անհրաժեշտ է ստանդարտ մոդելն ավարտելու համար։
|-
|[[Հիգսի բոզոն]]
|տարրական (քվանտ)
|[[Պետեր Հիգս]] և այլք (1964)
|ՑԵՌՆ (2012)
|Ենթադրվում է, որ հաստատվել է 2013 թվականին։ Առավել վկայություններ են ստացվել 2014-ին<ref>http://press.web.cern.ch/press-releases/2014/06/cern-experiments-report-new-higgs-boson-measurements</ref>
|-
|[[Տետրաքվարկ]]
|բաղադրյալ
|?
|[[Zc(3900)|Z<sub>c</sub>(3900)]], 2013,<small> հաստատված է որպես տետրաքվարկ</small>
|Հադրոնների նոր դաս է։
|-
|[[Գրավիտոն]]
|Տարրական (քվանտ)
|Ալբերտ Այնշտայն (1916)
|Հայտնաբերված չէ
|[[Գրավիտացիոն ալիքներ]]ի (նույնպես հիպոթետիկ) մեկնաբանությունը որպես մասնիկ վիճելի է։
|-
|[[Մագնիսական մոնոպոլ]]
|տարրական (չդասակարգված)
|Պոլ Դիրակ (1931)
|Հայտնաբերված չէ
|}
| |||