«Վիկտորյա (Մեծ Բրիտանիայի թագուհի)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Kareyac տեղափոխեց էջը «Վիկտորիա թագուհի»-ից «Վիկտորիա (Մեծ Բրիտանիայի թագուհի)» |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{այլգործածություն2|Մեծ Բրիտանիայի թագուհու||Վիկտորիա}}
{{Տեղեկաքարտ Միապետ}}
'''Վիկտորիա''' ({{lang-en|Victoria}}, (Ալեքսանդրինա Վիկտորիա, {{lang-en|Alexandrina Victoria}}) ([[1819]] թ. [[մայիսի 24]] - [[1901]] թ. [[հունվարի 22]])), [[Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորության]] թագուհի [[1837]] թվականի [[հունիսի 20]]-ից։ [[Հաննովերյան հարստություն|Հաննովերյան դինաստիա]]յի վերջին ներկայացուցիչը։ [[1876]]-ին հռչակվել է [[Հնդկաստան]]ի կայսրուհի։ Վիկտորիայի գահակալության սկիզբը համընկել է [[Մեծ Բրիտանիա]]յի առևտրաարդիական համաշխարհային գերիշխանության հաստատման, իսկ 2-րդ կեսը՝ Բրիտանիայի ընդարձակ գաղութային տերության ստեղծման հետ։
Վիկտորիայի դերը պետական գործերում եղել է ոչ նշանակալից։ Սակայն անգլիական բուրժուական գրականության մեջ Վիկտորիայի անունը (դեռևս նրա կենդանության օրոք) դարձել է անգլիական տիրող հասարակարգերի բարգավաճումն ու ինքնազոհությունը մարմնավորող յուրօրինակ խորհրդանիշ, իսկ նրա տիրապետության ժամանակաշրջանը կոչվել է «Վիկտորիայի դար» (այստեղից էլ «վիկտորիական» ածականը, որը կիրառվել է անգլիական 19-րդ դարի արվեստը, կենցաղն ու բարքերը բնութագրելիս)։
Տող 9 ⟶ 8՝
== Ծնունդ և ընտանիք ==
Վիկտորիայի հայրը՝ արքայազն Էդուարդը, ով Կենտի և Սթրեթըրնի դուքսն էր, [[Գեորգ III]]-ի՝ այդ ժամանակ [[Մեծ Բրիտանիա]]յում թագավորող արքայի չորրորդ որդին էր։ Մինչ [[1817]] թվականը Էդուարդի զարմուհին՝ Ուելսի արքայադուստր Շարլոտը, Գեորգ III-ի միակ օրինական թոռնուհին էր։ 1817 թվականին նրա մահը առաջացրեց իրար հետևից շարունակվող [[ճգնաժամ]] Մեծ Բրիտանիայում, որն էլ իր հերթին քաղաքական ճնշում առաջացրեց Կենտի դուքսի և իր չամուսնացած եղբայրների վրա և ստիպեց նրանց ամուսնանալ ու երեխաներ ունենալ։ [[1818]] թվականին նա ամուսնացավ Սաքս-Կոբուրգ-Սալֆելդի արքայադուստր Վիկտորիայի՝ մի այրի գերմանուհու հետ, ով արդեն ուներ երկու զավակ արքայազն Լենինգենի հետ իր առաջին ամուսնությունից՝ Կարլը ([[1804]]–[[1856]] թվականներ) և Ֆեոդորան ([[1807]]–[[1872]] թվականներ)։ Նրա եղբայր Լեոպոլդը արքայադուստր Շարլոտի ամուսինն էր։ Կենտի դուքսի և դքսուհու միակ երեխան՝ Վիկտորիան, ծնվել է [[Լոնդոն]]ի [[Քենսինգթոնյան պալատ|Կենսինգթոն Պալատ]]ում [[1819]] թվականի [[մայիսի 24]]-ին՝ ժամը 4-ն անց 15 րոպե։ <ref name="Hibbert pp. 3">Hibbert, pp. 3–12; Strachey, pp. 1–17; Woodham-Smith, pp. 15–29</ref> Վիկտորիան բոլորից առանձին մկրտվել է [[1819]] թվականի հունիսի 24-ին։ Նրան մկրտել է Կանտերբըրիի արքեպիսկոպոս Չառլզ Մեննըրս Սաթթընը Կենսինգտոն պալատի Կուպոլա սենյակում։ Նրան կնքեցին Ալեքսանդրինա՝ իր նախահայր [[Ռուսաստան]]ի կայսր Ալեքսանդր Առաջինի պատվին և Վիկտորիա՝ իր մոր պատվին։
Երբ Վիկտորիան ծնվեց, նա դարձավ 5-րդ ժառանգորդը իր հոր և երեք եղբայրներից հետո (Արքայազն Ռեգենտ, Յորքի Դուքս և Կլարենսի Դուքս)։ Արքայազն Ռեգենտը և Յորքի Դուքսը լքեցին իրենց կանանց, որոնք երկուսն էլ արդեն այն տարիքում էին գտնվում, որ այլևս երեխաներ ունենալ չէին կարող։ Իսկ Կլարենսի Դուքսը ամուսնացավ [[Կենտ]]ի Դքսուհու հետ Վիկտորիայի ծնունդից 12 ամիս առաջ, սակայն նրանց երկու նորածին աղջինկերն էլ մահացան։
Տող 18 ⟶ 15՝
Թագավոր Ուիլյամը, վստահություն չներշնչելով Դքսուհուն, [[1836]] թվականին նրա ներկայությամբ հայտարարեց, որ ցանկանում է ապրել մինչև Վիկտորիայի 18 տարելիցը։
[[Պատկեր:Denning, Stephen Poyntz - Princess Victoria aged Four - Google Art Project.jpg|thumb|Վիկտորիան 4 տարեկան հասակում, 1823]]
Վիկտորին մկրտվել է արքեպիսկոպոսի կողմից [[Քենթրբերի]]ում, [[1819]] թվականի [[հունիսի 24]]-ին [[Քենսինգթոն]] պալատի Կուպոլա սենյակում։ Նա մկրտվել է որպես [[Ալեքսանդրինա]], ի պատիվ իր կնքահոր՝ Ալեքսանդրի [[Ռուսատան]]ի կայսեր, և մոր՝ Վիկտորիայի։ Ծնողների կողմից առաջարկած հավելյալ անունները՝ Ջորջինա, Շարլոտ և Օգուստա անունները՝ ըստ դուքսի ավագ եղբոր՝ արքայազն Ռեջենթի (ավելի ուշ՝ [[Ջորջ IV]]) հայեցողության վրա էին։<ref name="Hibbert pp. 3"/>
Տող 26 ⟶ 24՝
== Գահի հավակնություն ==
Ավելի ուշ Վիկտորիան իր մանկությունը նկարագրում էր "բավական տխուր ժամանակահատված"։ Նրա մայրը չափազանց պաշտպանողական էր և Վիկտորիան մեծանում էր մյուս երեխաներից առանձին, այսպես կոչված "Կենսիգտոնյան համակարգով"՝ մշակված կանոնների և արձանագրությունների շարք, որոնք կազմվել էին Դքսուհու և իր ամբիցիոզ և բռնակալ կառավարչի՝ Սըր Ջոն Կոնրոյի կողմից. համաձայն այս համակարգի արքայադստերը արգելվում էր հանդիպել, շփվել այն մարդկանց հետ, որոնք Դքսուհու և Կոնրոյի կարծիքով համարվում էին անցանկալի։ Դքսուհին խուսափում էր արքունիքում լինելուց, քանի որ միշտ վեճի էր բռնվում թագավորի ապօրինածին երեխաների հետ։ Վիկտորիան միևնույն ննջարանն էր կիսում իր մոր հետ, մասնավոր դասընթացներ էր ունենում հատուկ դասացուցակով, իսկ ազատ ժամանակը անցկացնում էր՝ իր տիկնիկներով և թագավոր Չառլզի սպանյել՝ Դաշի հետ խաղալով։ Նա ուսուցանում էր [[ֆրանսերեն]], [[գերմաներեն]], [[իտալերեն]] և [[լատիներեն]], սակայն տանը միայն խոսում էր [[անգլերեն]]։ 1830 թվականին, Կենտի Դքսուհին և Կոնրոյը Վիկտորիայի հետ ուղևորվեցին Անգլիայի կենտրոն՝ այցելելու Մալվերնի բլուրները՝ կանգառելով քաղաքներում և երկրի հայտնի տներում։ Նման ճանապարհորդություններ [[Անգլիա]]յում և [[Ուելս]]ում կատարվեցին [[1832]], [[1833]], [[1834]] և [[1835]] թվականներին։ Վիկտորիային ոգևորությամբ ընդունում էին բոլոր տներում, ինչը թագավորի սրտով չէր։ Ուիլյամը ճանապարհորդությունները համեմատում էր թագավորական առաջխաղացումների հետ՝ մտահոգվելով, որ այս փաստը Վիկտորիային ավելի շուտ դարձնում է իր թշնամին և ոչ ժառանգորդուհին։ Վիկտորիային դուր չէր գալիս ճանապարհորդելը։ Հասարակության մեջ անընդհատ հայտնվելը նրան հոգնեցնում էր, իսկ հանգստի համար քիչ ժամանակ էր մնում։ Սակայն նրա մայրը հաշվի չէր առնում Վիկտորիայի բողոքները։ [[1835]] թվականի [[հոկտեմբեր]]ին Ռամսգեյթում Վիկտորիան ուժեղ ջերմություն ունեցավ, որը Կոնրոյի համար երեխայական պահանջներ էր։ Այդ ժամանակ, երբ Վիկտորիան ծանր հիվանդ էր, մայրը և Կոնրոյը անհաջող կերպով համոզում էին, որ Կոնրոյին դարձնի իր անձնական քարտուղարը։ Դեռահաս ժամանակ Վիկտորիան դեմ էր, որ Կոնրոն որևէ առնչություն ունենա իր գործերի հետ։ Իսկ արդեն թագուհի դառնալուց հետո նրան արգելեց իր մոտ լինել, սակայն Կոնրոն շարունակում էր Վիկտորիայի մոր տանը մնալ։ 1836 թվականին Դքսուհու եղբայր Լեոպոլդը, որը 1831 թվականից ի վեր [[Բելգիա]]յի թագավորն էր, հույս ուներ իր զարմուհուն ամուսնացնել իր զարմիկի Ալբերտի հետ։ Լեոպոլդը, Վիկտորիայի մայրը և Ալբերտի հայրը քույր-եղբայր էին։ Սակայն թագավոր Ուիլյամին դուր չէր գալիս այս գաղափարը։ Նա նախընտրում էր [[Հոլանդիա]]յի արքայազն Ալեքսանդրին։ Վիկտորիան տեղյակ էր այս ամենից և քննադատորեն էր մոտենում։
== Թագավորման առաջին տարիները ==
Վիկտորիան 18 տարեկան դարձավ [[1837]] թվականի մայիսի 24-ին։ 1837 թվականի [[հունիսի 20]]-ին մահացավ Ուիլյամ 4-րդը՝ 71 տարեկան հասակում, իսկ Վիկտորիան դարձավ [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] թագուհին։ [[1714]] թվականից սկսած Հանովերի և Բրիտանիայի [[Միապետություն|միապետը]] նույնն էր, սակայն համաձայն Սեյլիկ օրենքի, Հանովերի թագավոր չէր կարող լինել կին։ Վիկտորիան դարձավ Բրիտանիայի տիրապետության տակ գտնվող բոլոր տարածքների թագուհին, իսկ Հանովերը անցավ Վիկտորիայի հոր փոքր եղբորը՝ Հանովերի թագավոր Էռնեստ Աուգուստուս 1-ին։ Նա համարվում էր Վիկտորիա թագուհու հավակնորդ ժառանգորդը մինչ այն օրը, երբ նա ամուսնացավ և երեխա ունեցավ։ Վիկտորիայի գահ բարձրանալու ժամանակ կառավարության գլուխ էր կանգնած վարչապետ Լորդ Մելբորնը։ Վերջինս մի ժամանակ հզոր ազդեցություն ուներ թագուհու վրա քաղաքականության առումով։ Նրա թագադրումը տեղի ունեցավ [[1838]] թվականի [[հունիսի 28]]-ին։ Վիկտորիա թագուհին առաջին միապետն էր, որ բնակություն հաստատեց [[Բուքինգեմյան պալատ|Բուքինգեմյան Պալատ]]ում։ Թագավորության սկզբնական շրջանում Վիկտորիան սիրված թագուհի էր, սակայն նրա անունը տուժեց [[1839]] թվականին արքունիքում տեղի ունեցած ինտրիգի պատճառով, երբ Դքսուհու սպասուհիներից մեկը հղի էր Սըր Ջոն Կոնրոյից։
== Ամուսնություն ==
Վիկտորիան ամուսնության առաջարկություն արեց Ալբերտին 1839 թվականի [[հոկտեմբերի 15]]-ին։ Նրանք ամուսնացան [[1840]] թվականի [[փետրվար]]ին [[Լոնդոն]]ի Սուրբ Ջեյմսի արքայական մատուռում։
Ալբերտը դարձավ կարևոր քաղաքական խորհրդատու թագուհու համար՝ փոխարինելով Լորդ Մելբորնին։ Վիկտորիայի մայրը վտարվեց պալատից. Ալբերտի միջնորդությամբ Վիկտորիայի և իր մոր հարաբերությունները գնալով լավանում էին։ [[1840]] թվականին Վիկտորիայի առաջին հղիության սկզբնական ամիսներին, երբ նա Ալբերտի հետ կառքով գնում էիր իր մորը տեսության, 18-ամյա Էդվարդ Օքսֆորդը փորձեց սպանել թագուհուն։ Նա երկու անգամ ապարդյուն փորձ կատարեց սպանել թագուհուն։ Նրա աղջիկը ծնվեց 1840 թվականի [[նոյեմբերի 21]] -ին. աղջկան անվանեցին Վիկտորիա։ Թագուհին ատում էր հղիությունը, կրծքով կերակրելը նա պատկերացնում էր չհաճ երևույթ և կարծում էր, որ նորածինները տգեղ են։ Այնուամենայնիվ, 17 տարիների ընթացքում նա և Ալբերտը ունեցան իրենց հաջորդ 8 երեխաներին՝ Ուելսի Արքայազն Ալբերտ Էդվարդ, Էլիս, Ալֆրեդ, Հելենա, Լուիզ, Արթուր, Լեոպոլդ և Բեատրիս։ Վիկտորիայի կենցաղային հարցերով զբաղվում էր նրա մանկության տնային դաստիարակչուհի Բարոնուհի Լուիզ Լեհզենը Հանովերից։ Սակայն Ալբերտի կարծիքով նրա վատ աշխատելը կարող էր վատ ազդեցություն ունենալ իր դստեր առողջության վրա։ Ալբերտը և Վիկտորիան վիճաբանություն են ունենում այդ հարցի շուրջ, որից հետո Լեհզենը և Վիկտորիայի միջև եղած մոտ հարաբերությունները ավարտվում են։
== 1842-1860 թվականներ ==
[[1842]] թվականի [[մայիսի 29]]-ին Ջոն Ֆրանսիսը փորձ է կատարում ատրճանակով սպանել թագուհուն այն ժամանակ, երբ վերջինս կառքով անցնում էր Լոնդոնի Մոլով, սակայն ատրճանակը չի կրակում։ Հաջորդ օրը թագուհին արդեն կանխամտածված նորից է անցնում նույն տեղով, այս անգամ ավելի արագ։ Ինչպես կարծում էին, Ֆրանսիսը նորից է կրակում նրա վրա, սակայն ոստիկանությունը բռնում է նրան։ [[Հուլիսի 3]]-ին նրա մահապատիժը մեղմացվում է և նրան ապրելու հնարավորություն է ընձեռվում։ Որից 2 օր հետո Ջոն Ուիլյամ Բինը նույնպես փորձ է անում ատրճանակով սպանել թագուհուն, սակայն դրա պարունակությունը չէր կարող մահացու լինել։ Էդվարդ Օքսֆորդի կարծիքով իր սեփական փորձը նրանց համար օրինակ էր հանդիսացել։ Բինը դատապարտվեց 18 ամիս ազատազրկման։ Հաջորդ փորձը իռլանդացի Ուիլյամ Հեմիլթոնինն էր, որը [[1849]] թվականին նմանատիպ հարձակում կատարեց։ [[1850]] թվականին թագուհին վնասվածք ստացավ նախկին սպա Ռոբերտ Փեյթի կատարած մահափորձից հետո։ Նրան, ինչպես և Հեմիլթոնին դատապարտեցին 7 տարվա ազատազրկման։
[[1845]] թվականին [[Իռլանդիա]]յում [[կարտոֆիլ]]ի երաշտ էր։ Դրան հաջորդող 4 տարիների ընթացքում մոտավորապես մեկ միլիոն իռլանդացի մահացավ, մոտավորապես մեկ միլիոնը արտագաղթեց։ Այս ժամանակահատվածը հայտնի է "Մեծ երաշտ" անվամբ։ Իռլանդիայում Վիկտորիային անվանում էին "Երաշտի թագուհի"։ Նա իր սեփական ֆինանսներից տրամադրեց 2000 [[ֆունտ ստերլինգ]]՝ վիճակը բարելավելու համար։ Միջազգայնորեն, Վիկտորիան սկսեց հետաքրքրվել [[Ֆրանսիա]]յի և Բրիտանիայի հարաբերությունների բարելավման հարցով։ Նա այցելեց, ինչպես նաև հյուրեր ընդունեց Օռլեանների ընտանիքից։ Վիկտորիան առաջին միապետն էր, որ Ֆրանսիա այցելություն էր ունենում, Անգլիայի թագավոր Հենրի 8-րդի և Ֆրանսիայի թագավոր Ֆրանսիս 1-ի [[1520]] թվականին տեղի ունեցած հանդիպումից հետո։ Իսկ երբ [[1844]] թվականին [[Լուի Ֆիլիպ]] թագավորը պատասխան այցելությունը կատարեց Բրիտանիա, դարձավ առաջին ֆրանսիացի թագավորը, որը այցելում է Բրիտանական միապետին։ [[1848]] թվականին տեղի ունեցած հեղափոխության ժամանակ Լուի Ֆիլիպը գահընկեց եղավ և արտաքսվեց Անգլիա։ Վիկտորիայի առաջին այցը Իռլանդիա [[1849]] թվականին դրական ազդեցություն ունեցավ հասարակական կապերի ամրապնդման վրա, բայց ոչ մի ազդեցություն չունեցավ իռլանդական աճող ազգայնականության վրա։ [[1853]] թվականին ծնվում է Վիկտորիա թագուհու 8-րդ երեխան՝ Լեոպոլդը։ Ծննդաբերությունը կատարվում է նոր անզգայացնող միջոցի՝ քլորոֆորմի օգնությամբ։ Նա այնքան էր տպավորվել ծննդաբերության ընթացքում քլորոֆորմի անզգայացումից, որ [[1857]] թվականին այդ միջոցով նորից ծննդաբերում է իր 9-րդ և վերջին երեխային։ [[1855]] թվականի սկզբին Լորդ Աբերդինի կառավարությունը մեղադրվում էր [[Ղրիմ]]ի պատերազմի ժամանակ բրիտանական զորքերի վատ կառավարման մեջ։ Վիկտորիան Դերբիին և Ռուսսելին առաջարկեց մինիստրություն ձևավորել, սակայն ոչ մի կողմից աջակցություն չստանալով նա ստիպված վարչապետ նշանակեց Պալմերստոնին։ Նապալիոն 3-րդը, որը Ղրիմի պատերազմից հետո Բրիտանիայի ամենամոտ դաշնակիցն էր, 1855 թվականի ապրիլին այցելեց Լոնդոն, իսկ նույն տարվա օգոստոսի 17-28-ին Վիկտորիան և Ալբերտը պատասխան այցով ժամանեցին Ֆրանսիա։ [[1858]] թվականի [[հունվարի 14]]-ին Բրիտանիայից ժամանած մի իտալացի փախստական (Օրսինի) մահափորձ կատարեց Նապալիոն 3-րդի նկատմամբ։ Հետագա դիվանագիտական ճգնաժամը ապակայունացրեց կառավարությունը և Պալմերստոնը հրաժարական տվեց։ Դերբին նորից վերանշանակվեց վարչապետի պաշտոնին։ Նապոլիոն 3-րդին այցելելու ընթացքում Վիկտորիան և Ալբերտը ներկա գտնվեցին Չիրբուրգի ֆրանսիական ռազմական նավահանգստում նոր ջրամբարի բացմանը։ Վերադառնալով Բրիտանի թագուհին մի նամակ ուղղեց վարչապետ Դերբիին թագավորական ռազմածովային նավատորմի վատ վիճակի վերաբերյալ՝ համեմատելով ֆրանսիական նավատորմի հետ։ Դերբիի վարչակարգը երկար չկառավարեց, իսկ արդեն [[1859]] թվականի հունիսին Վիկտորիան Պալմերստոնին վերանշանակեց վարչապետի պաշտոնին։ Ֆրանսիայում Օրսինի կատարած մահափորձից հետո, Վիկտորիայի ամենամեծ աղջիկը ամուսնանում է [[Պրուսիայի թագավորություն|Պրուսիայ]]ի արքայազն Ֆրեդերիկ Ուիլյամի հետ։ Նրանք նշանված էին 1855 թվականի սեպտեմբերից, երբ Վիկտորիան դեռևս 14 տարեկան էր։ Ամուսնությունը հետաձգել էին Վիկտորիան և Ալբերտը, մինչև Վիկտորիան կդառնար 17 տարեկան։ Վիկտորիայի սիրտը ցավեց, երբ տեսավ աղջկան Անգլիայից հեռանալիս։ Ուղիղ մեկ տարի հետո ծնվեց արքայադուստր Վիկտորիայի երեխան, թագուհի Վիկտորիայի առաջին թոռը՝ Ուիլհելմը։
== Վիկտորիա Թագուհու այրիությունը ==
[[1861]] թվականի մարտին մահանում է Վիկտորիայի մայրը. նա այդ ժամանակ գտնվում էր մոր կողքին։ Կարդալով մոր նամակները՝ Վիկտորիան իր համար բացահայտում է, որ մայրը իրեն խորապես սիրել է։ Նրա սիրտը կոտրվում է։ Մեղմացնելու համար իր կնոջ ցավը, Ալբերտը իր վրա է վերցնում կնոջ պարտականությունների մի մասը, չնայած որ ուներ [[ստամոքս]]ի խրոնիկական խնդիրներ։ Դեկտեմբերի սկզբին Ալբերտը շատ վատ առողջական վիճակում էր գտնվում։ Նրա մոտ ախտորոշվեց տիֆային տենդ։ Նա մահացավ [[1861]] թվականի [[դեկտեմբերի 14]]-ին։ Վիկտորիան իրեն "ավերված" զգաց։ Վիկտորիան մինչև իր կյանքի վերջը կրեց սև զգեստներ։ Սկզբնական շրջանում նա խուսափում էր հանրության մեջ դուրս գալ։ Նման մեկուսացումը Վիկտորիա թագուհուն շնորհեց "Ուինսդորի այրի" մականունը։ Վիկտորիայի մեկուսացման պատճառով թուլացավ միապետության ժողովրդականությունը, իսկ հանրապետական շարժումը սկսեց աճել։ Նա նորից ստանձնեց իր պետական կառավարական պարտականությունները, սակայն չցանկացավ վերադառնալ Բուքինգեմյան պալատ։ Վիկտորիայի քեռին՝ Լեոպոլդը նրան խորհուրդ տվեց երևալ հանրությանը։ Նա համաձայնեց այցելել Կենսինգտոնում գտնվող Արքունական այգեգործական միության այգիները և բաց կառքով շրջել Լոնդոնում։ 1860-ականների շրջանում Վիկտորիան ապավինում էր իր շոտլանդացի ծառա Ջոն Բրաունին։ Զրպարտող բամբասանքներ սկսեցին տարածվել ռոմանտիկ կապի վերաբերյալ և նույնիսկ գաղտնի ամուսնության մասին սկսեցին խոսել, իսկ թագուհուն դիմում էին որպես տիկին Բրաուն։ Նրանց կապի մասին պատմությունը [[1997]] թվականին նկարահանված "Տիկին Բրաուն" ֆիլմի սցենարն էր։ [[1865]] թվականին մահանում է Պալմերստոնը։ Ռուսսելի կարճաժամկետ կառավարումից հետո, Դերբին նորից դառնում է իշխանության գլուխ։ 1866 թվականին Վիկտորիան ներկա է գտնվում Պառլամենտի պետական բացմանը։ [[1868]] թվականին Դերբին պաշտոնանկ է լինում։ Վերջինիս փոխարինում է Բենջամին Դիսրաելին։ Դիսրաելիի վարչակարգը տևեց միայն մի քանի ամիս։ Նրան հաջորդեց Ուիլյամ Էվարտ Գլեդսթոունը։ [[1870]] թվականին Բրիտանիայում տարածվում է հանրապետականների ալիքը։ Նրանք հանրահավաքներ էին կազմակերպում Թրաֆալգար հրապարակում՝ պահանջելով Վիկտորիայի հրաժարականը։ [[1871]] թվականի օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսների ընթացքում թագուհին լուրջ հիվանդ էր։ Նրա թևի մեջ թարախակույտ էր հավաքվել։ Բժիշկ Ժոզեֆ Լիստերը հաջող կերպով բուժում է նրան։ [[1871]] թվականի նոյեմբերի վեջին Ուելսի արքայազնը նույնպես հիվանդանում է տիֆով։ Թագուհին վախենում է, որ իր որդին նույնպես կմահանա։ Ալբերտի մահվան տարելիցն էր արդեն լրանում, իսկ որդու վիճակը դեռ անկայուն էր և Վիկտորիայի մտահոգությունը շարունակվում էր։ Ի ուրախություն բոլորի, նա ապաքինվում է։ [[1872]] թվականի [[փետրվարի 27]]-ին մայր և որդի ներկա են գտնվում Լոնդոնում տեղի ունեցող հանրային շքերթին և Սբ. Պոլի մատուռում իրականացվող "Շնորհակալության օրվան" նվիրված արարողությանը։ [[1872]] թվականի փետրվարի վերջին, "Շնորհակալության օրվանից" 2 օր հետո 17-ամյա Արթուր Օ՝ Քոնները մահափորձ կատարեց թագուհու վրա, երբ վերջինս բաց կառքով ժամանում էր Բուքինգեմյան պալատ։ Բրաունը, ով ուղեկցում էր թագուհուն, բռնեց մարդասպանին։ Նրան դատապարտեցին 12 ամսվա ազատազրկման։ Այս դեպքից հետո թագուհու հանրաճանաչությունը նորից վերականգնվեց։
== Հնդկաստանի կայսրուհին ==
[[1857]] թվականին տեղի ունեցած հնդկական ապստամբությունից հետո, Բրիտանական Արևելյան Հնդկաստան ընկերությունը կազմալուծվեց, իսկ բրիտանական ունեցվածքները և պրոտեկտորատները ամբողջը ընդգրկվեցին Բրիտանական Կայսրության մեջ։ Թագուհին ուներ համեմատաբար հավասարակշռված տեսակետ այս կոնֆլիկտի վերաբերյալ և դատապարտում էր երկու կողմին էլ վայրագությունների համար։ [[1874]] թվականի ընդհանուր ընտրություններից հետո Դիսրաելին նորից անցավ իշխանության գլուխ։ Նա ընդունեց Հանրային Պաշտամունքի կարգավորման ակտը 1874, համաձայն որի կաթոլիկական ծիսակատարությունները պետք է իրականացվեին անգլիական պատարագներից առանձին, որին Վիկտորիան համաձայն էր։ Նա նաև ընդունեց Թագավորական տիտղոսներ ակտը 1876։ Այսպիսով Վիկտորիան ստացավ [[Հնդկաստան]]ի կայսրուհի տիտղոսը [[1876]] թվականի [[մայիսի 1]]-ին։ [[1878]] թվականի դեկտեմբերի 14-ին, Ալբերտի մահվան տարելիցի օրը դիֆտերիայից մահացավ նրանց երկրորդ դուստրը՝ Էլիսը։ [[1879]] թվականի մայիսին Վիկտորիան ունեցավ իր առաջին ծոռնիկին։ Նա դարձավ 60 տարեկան։ Նա իրեն ծեր էր զգում իր սիրելի զավակի կորստից հետո։ [[1877]] թվականի ապրիլ - 1878 թվականի փետրվար ժամանակահատվածում նա 5 անգամ սպառնաց հրաժարական տալ, մինչդեռ ճնշելով Դիսրաելին գործել Ռուսաստանի դեմ Ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ, սակայն նրա սպառնալիքները ոչ մի ազդեցություն չունեցան իրադարձությունների կամ [[Բեռլին]]ի Կոնգրեսի որոշման վրա։ Դիսրաելի նվաճողական արտաքին քաղաքականությունը, որին Վիկտորիան հավանություն էր տալիս, այնպիսի կոնֆլիկտների պատճառ դարձավ, ինչպիսիք են Անգլո-զուլուս և երկրորդ Անգլո-ավղանական պատերազմները։
== Հետագա տարիները ==
Զայրացած Ռոդերիկ Մաքլինը (պոետ) հավանաբար վիրավորվելով, որ թագուհին մերժել է ընդունել իր բանաստեղծություններից մեկը, կրակում է նրա վրա այն պահին, երբ թագուհու կառքը հեռանալիս է լինում Ուինսդոր երկաթուղային կայարանից։ Էթոն քոլեջի երկու ուսանող իրենց անձրևանոցներով հարվածում են Ռոդերիկին, նախքան նա կհասցներ փախչել ոստիկանությունից։ Թագուհին զայրանում է, երբ նրան անմեղ են ճանաչում ՝ խելագար լինելու պատճառով։ [[1883]] թվականի [[մարտի 17]]-ին նա վայր է ընկնում աստիճաններից Ուինսդորում, որի պատճառով մինչև հուլիս կաղում է. նա երբեք ամբողջովին չվերականգնվեց և տառապում էր ռևմատիզմից։ Այս միջադեպից տաս օր հետո մահանում է Բրաունը։ Վիկտորիան սկսում է աշխատել Բրաունի կենսագրության վրա։ Սակայն ձեռագրերը ոչնչացվում են՝ բամբասանքներից խուսափելու նպատակով։ Բրաունի մահվան առաջին տարելիցից մեկ օր հետո Վիկտորիային հայտնում են որդու՝ Լեոպոլդի մահվան մասին։ Նա ողբում էր որդու մահը, "Նա իմ սիրելի որդիներից ամենասիրելին էր"։ Հաջորդ ամիս Վիկտորիայի ամենակրտսեր դուստրը հանդիպում և սիրահարվում է Բատենբերգի արքայազն Հենրիին թագուհու թոռնուհի Հեսսի արքայադուստր Վիկտորիայի ամուսնության ժամանակ։ Բեատրիսը և Հենրին պլանավորում են ամուսնանալ, սակայն Վիկտորիան հակառակվում է նրանց որոշմանը՝ ցանկանալով դստերը պահել իր կողքին։ Մեկ տարի անց Բեատրիսը և Հենրին համոզում են նրան՝ խոստանալով ապրել և խնամել թագուհուն ամուսնությունից հետո։ Վիկտորիան գոհ էր, երբ հրաժարական տվեց Գլեդսթոունը [[1885]] թվականին։ Թագուհին ասում էր, որ նրա կառավարությունը ամենավատն էր իր գահակալության ընթացքում ձևավորված կառավարությունների մեջ։ Գլեդսթոունին փոխարինելու եկավ Սալիսբըրին։ Նրա վարչակարգը կառավարեց միայն մի քանի ամիս, և թագուհուն ստիպեցին նորից վերանշանակել Գլեդսթոունին։ Հերթական ընտրությունների ժամանակ Սալիսբըրիի կուսակցությունը հաղթեց և նրանք նորից տեղերով փոխվեցին։
=== Ոսկե տարելիցը ===
[[1887]] թվականին Բրիտանիայում նշվեց թագուհու ոսկե տարելիցը։ Վիկտորիան նշեց իր կառավարման 50-րդ տարելիցը [[հունիսի 20]]-ին՝ հանդիսավոր ճաշկերույթ կազմակերպելով, որին ներկա էին 50 թագավորներ և արքայազներ։ Հաջորդ օրը նա մասնակցեց "Շնորհակալության օրվան" նվիրված արարողությանը [[Վեստմինստերյան աբբայություն]]ում։ Այս ընթացքում Վիկտորիան նորից չափազանց հայտնի էր։ Երկու օր հետո՝ [[հունիսի 23]]-ին նա իր մոտ երկու մուսուլման է ընդունում գործի, որոնցից մեկը Աբդուլ Կարիմն էր։ Ավելի ուշ նրան կոչում են "Մունշի"։ Նրանք թագուհուն [[հնդկերեն]] էին սովորեցնում և ծառայում էին որպես քարտուղարներ։ [[1888]] թվականին Վիկտորիայի ավագ դուստրը դարձավ Գերմանիայի կայսրուհի, սակայն նա մեկ տարի հետո այրիացավ և Վիկտորիայի թոռը՝ Ուիլհելմը դարձավ Գերմանիայի կայսր։ Ուիլհելմի կառավարման ընթացքում Վիկտորիայի և Ալբերտի հույսերը չիրականացան։ Նա նախընտրում էր բռնակալությունը։ Համընդհանուր ընտրություններից հետո Գլեդսթոունը 82 տարեկան հասակում վերընտրվեց վարչապետ։ [[1894]] թվականին Գլեդսթոունը թոշակի անցավ, իսկ վարչապետ նշանակվեց Լորդ Ռոզբըրին։ Նրա կառավարությունը թույլ էր, այսպիսով հաջորդ տարի նրան փոխարինեց Սալիսբըրին։ Նա վարչապետի պաշտոնին մնաց մինչև Վիկտորիայի կառավարման վերջին օրը։
=== Ադամանդե տարելիցը ===
[[1896]] թվականի [[սեպտեմբերի 23]]-ին Վիկտորիան գերազանցեց իր պապ Ջորջ 3-րդին՝ դառնալով ամենաերկար կառավարող միապետը Անգլիայի, [[Շոտլանդիա]]յի և Բրիտանիայի պատմության մեջ։ [[1897]] թվականին նշվեց նրա ադամանդե տարելիցը։ Միջոցառմանը հրավիրված էին բոլոր ինքնավար տիրությունների վարչապետները։ Թագուհու ադամանդե տարելիցին նվիրված երթին մասնակցում էին կայսրության բոլոր զորքերը։ Բոլոր տոների ընթացքում թագուհին պարբերաբար այցելություններ էր ունենում [[Եվրոպա]] մայրցամաքում։ [[1889]] թվականին կարճ այցելություն կատարելու նպատակով նա անցավ [[Իսպանիա]]յի սահմանը և դարձավ բրիտանական առաջին միապետը, որ ոտք է դնում այդ տիրություններ։ [[1861]] թվականի հուլիսին մահանում է նրա երկրորդ որդին՝ Ալֆրեդը։
=== Մահը ===
Համաձայն երկար տարիների ավանդույթի՝ Վիկտորիա թագուհին սուրբ ծննդյան տոները անցկացնում էր Օզբորնների տանը։ Ոտքի ռևմատիզմի պատճառով նա կաղում էր, իսկ տեսողությունը կատարակտի պատճառով վատացել էր։ Հունվարի սկզբին նա իրեն շատ վատ զգաց, հունվարի կեսերին դարձել էր արդեն "քնկոտ"։ Թագուհին մահացավ [[1901]] թվականի [[հունվարի 22]]-ին 6 ։ 30-ին, 81 տարեկան հասակում։ Նրա որդին և իրավահաջորդ՝ թագավոր Էդվարդ 3-րդը և մեծ թոռ Գերմանիայի կայսր Ուիլհելմ 2-րդը թագուհու մահանալու ժամանակ նրա մահճի մոտ էին։ Նրա վերջին ցանկությամբ իր սիրելի տնային կենդանին շպից Թուրրին նույնպես պառկած էր նրա կողքին։ [[1897]] թվականին Վիկտորիան հրահանգներ էր գրել իր թաղման արարողության վերաբերյալ՝ համաձայն որի այն պետք է անցկացվեր ինչպես զինվորականի աղջկա և բանակի գլխավորի թաղումը և սևի փոխարեն պետք է օգտագործվեին սպիտակ զգեստներ։ Դագաղում պառկած՝ նա կրում էր սպիտակ զգեստ և իր հարսանեկան քողը։ Թագուհու խնդրանքով դագաղի մեջ դրել էին իր մեծ ընտանիքի բոլոր անդամներից հուշանվերներ։ Թագուհու կողքին էր դրված Ալբերտի զգեստներից մեկը՝ գաջից պատրաստած նրա ձեռքի կրկնօրինակով։ Իսկ թագուհու ձախ ձեռքում էին դրել Ջոն Բրաունի մազերից մի փունջ և նրա նկարը, որը զգուշորեն թաքցրել էին ծաղիկների փնջի տակ։ Վիկտորիան կրում էր զարդեր, այդ թվում նաև Ջոն Բրաունի մոր մատանին, որը թագուհուն էր նվիրել Ջոնը [[1883]] թվականին։ Թաղման արարողությունը տեղի ունեցավ [[փետրվարի 2]]-ին Սուրբ Ջորջի մատուռում, Ուինսդորի ամրոցում։ Նրա աճյունը ամփոփեցին արքայազն Ալբերտի կողքին Ուինսդորի Մեծ Զբոսայգում։ Երբ արդեն նրա մարմինը դամբարանում հանգչում էր, սկսեց ձյուն տեղալ։ Կառավարելով 63 տարի, 7 ամիս և 2 օր՝ Վիկտորիա թագուհին համարվում է ամենաերկար իշխող միապետը Բրիտանիայում և ամենաերկար իշխող թագուհին ամբողջ աշխարհում։ Նա վերջին միապետն էր Հանովերների տոհմից։ Նրա որդին և թագավոր Էդվարդ 7-րդը պատկանում էր թագուհու ամուսնու տոհմին՝ Սաքս - Կոբուրգների և Գոտտաների ընտանիքին։
== Ժառանգություն ==
Համաձայն կենսագիր Գիլես սբ. Աուբի՝ Վիկտորիան չափահաս տարիքում օրական գրում էր 2500 բառ։ [[1832]] թվականի հուլիսից մինչև իր մահվան օրը նա մանրամասնորեն լրացնում էր իր օրագիրը, որը ի վերջո կազմեց 122 հատոր։ Նրա մահից հետո կրտսեր դուստր Բեատրիսը նշանակվեց թագուհու գրական կատարածուն։ Բեատրիսը արտագրեց և խմբագրեց օրագրերը՝ թաքցնելով թագուհու կառավարման տարիները և այրելով բնօրինակները։ Սակայն օրագիրներից շատերը դեռ գոյություն ունեն։ Նախքան Բեատրիսը կոչնչացներ օրագրերի պարունակությունը, Լորդ Էշերը հասցրեր արտագրել 1832-ից 1861 թվականներին նվիրված հատորները։ Վիկտորիայի ծավալուն նամակագրությունից մի մաս հրատարակվել է հատորներով։ Վիկտորիան գեր, անճոռնի էր և ուներ 5 ոտնաչափ հասակ, սակայն նրան հաջողվում էր ստանալ հոյակապ կերպար։ Միայն նրա օրագրերի հրապարակումից հետո հանրությանը հայտնի դարձավ թագուհու քաղաքական ազդեցության աստիճանը։ Կենսագիրները թագուհուն նկարագրում էին որպես զգացմունքային, անկոտրում, ազնիվ և ուղղախոս անձնավորություն։ Վիկտորիայի կառավարման ընթացքում շարունակվում էր ժամանակակից սահմանադրական միապետության աստիճանական ստեղծումը։ Ընտրական համակարգում կատարված բարեփոխումները մեծացրեցին Ստորին Պալատի իշխանությունը՝ Լորդերի Պալատի և միապետի հաշվին։ Քանի որ Վիկտորիայի միապետությունը դառնում էր ավելի սիմվոլիկ, սկսեցին շեշտը դնել բարոյականության և ընտանեկան արժեքների վրա ի տարբերություն Հանովերի ընտանիքի հետ կապված սեքսուալ, ֆինանսական և անձնական սկանդալներին, որոնց պատճառով վարկաբեկվում էր միապետությունը։ Եվրոպական թագավորական ընտանիքների հետ կապերի շնորհիվ Վիկտորիան ստացավ "Եվրոպայի տատիկ" մականունը։ Վիկտորիան և Ալբերտը ունեցել են 42 թոռ, որոնցից 34-ը ապրել են մինչև չափահաս տարիքը։ Նրանց հետնորդներից են Եղիզաբեթ 2-րդը, Արքայազն Ֆիլիպը, Էդինբուրգի դուքսը, [[Նորվեգիա]]յի Հարալդ 5-րդը, [[Շվեդիա]]յի Կարլ 16-րդ Գուստավը, [[Դանիա]]յի Մարգարիտ 2-րդը, [[Խուան Կարլոս I Բուրբոն|Խուան Կարլոս I]]-ը և Իսպանիայի Սոֆիա թագուհին։ Վիկտորիայի կրտսեր որդին Լեոպոլդը վարակված էր [[Հեմոֆիլիա]] հիվանդությամբ, իսկ նրա դուստրեր Էլիսը և Բեատրիսը՝ այդ հիվանդության կրողներ էին։ Վիկտորիայից սերող հեմոֆիլիայի կրողներ են Ռուսաստանի ցարևիչ Ալեքսեյը, Ալֆոնսոն, Աստուրիասի արքայազնը և Իսպանիայի Ինֆանտ Գոնսալոն։ Այն փաստը, որ Հեմոֆիլիայով վարակված էին թագուհու հաջորդները և ոչ նախորդները, կասկածի տակ դրեց նրա Կենտի դուքսի դուստր լինելու հանգամանքը։ Վիկտորիայի մոր մոտ հեմոֆիլիայի առկայության մասին ոչ մի փաստացի ապացույցներ չկային, քանի որ այս հիվանդության կրողները սովորաբար արական սեռի ներկայացուցիչներն են։ Հնարավոր է, որ մուտացիան տեղի է ունեցել այն պատճառով, որ Վիկտորիայի հայրը մոտավորապես 50 տարեկան էր աղջկա ձևավորման ժամանակ և հիվանդությունը ավելի հաճախ ձևավորվում է ծեր հայրերի երեխաների մոտ։ Վիկտորիա թագուհու պատվին են անվանակոչվել Սեյշելի մայրաքաղաքը, [[Աֆրիկա]]յի ամենամեծ գետը, [[Վիկտորիա ջրվեժ]]ը, Բրիտանական Կոլումբիայի մայրաքաղաքը և Սասկաչեվան (Ռեգինա) և Ավստրալիական երկու նահանգներ (Վիկտորիա և [[Քվինսլենդ]])։ Վիկտորիայի Խաչը ներկայացվեց [[1856]] թվականին՝ որպես Ղրիմի պատերազմի արիության շքանշան, և այն համարվում է բրիտանական, կանադական, ավստրալիական և նոր զելանդական քաջության համար տրվող ամենամեծ պարգևը։ Վիկտորիայի Օրը կանադական տոն է։ Այն նշվում է նաև Շոտլանդիայի որոշ մասերում մայիսի 24-ից հետո կամ առաջ վերջին երկուշաբթի օրը (թագուհի Վիկտորիայի ծննդյան օրը)։
[https://www.youtube.com/watch?v=UzzAhdS-xIo Վիկտորիա թագուհու թաղման արարողության տեսանյութ, YouTube]
Տող 138 ⟶ 68՝
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Մեծ Բրիտանիայի միապետներ]]
[[Կատեգորիա:Անձինք նամականիշերի վրա]]
| |||