«Գանիմեդ (արբանյակ)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ →Ուղեծիրը և պտույտը: clean up oգտվելով ԱՎԲ |
No edit summary |
||
Տող 2.
{{Տեղեկաքարտ Աստղագիտական օբյեկտ
| անուն = Գանիմեդ
| այլ անուն = <small>Յուպիտեր III</small>
| լատիներեն անուն =
| պատկեր = Ganymede g1 true 2.jpg
Տող 48.
| այլ տվյալներ =
}}
'''Գանիմեդ''' ({{lang-grc|Γανυμήδης}}), [[Յուպիտեր (մոլորակ)|Յուպիտերի]] յոթերորդ [[արբանյակ]]ն է<ref name="Planetary Society">{{cite web|url=http://www.planetary.org/explore/topics/our_solar_system/jupiter/moons.html|title=Յուպիտերի արբանյակները|work=The Planetary Society|accessdate=2007 թ․ դեկտեմբերի 7–ին|archiveurl=http://www.webcitation.org/65CgmfqwH|archivedate=2012-02-04}}</ref>, [[Գալիլեյան արբանյակներ]]ից և, ընդհանրապես, [[Արեգակնային համակարգ]]ում ամենամեծ արբանյակը, 8 %-ով մեծ է [[Մերկուրի (մոլորակ)|Մերկուրիից]] (Գանիմեդի տրամագիծը հավասար է 5 268&
Հայտնաբերվել է [[Գալիլեո Գալիլեյ]]ի կողմից [[1610]] թվականին։
Գանիմեդը կազմված է մոտավորապես հավասար քանակի [[Սիլիկատներ (միներալ)|սիլիկատային]] ապարներից և [[Սառույց|ջրային սառույցից]]։ Սա ամբողջությամբ [[Մոլորակների դիֆերենցացում|դիֆերենցացված]] մարմին է երկաթով հարուստ հեղուկ միջուկով։ Գանիմեդի վրա ենթադրաբար գոյություն ունի ստորգետնյա օվկիանոս, որը գտնվում է սառույցի շերտերի և մակերևույթի միջև, մոտավորապես 200 կիլոմետր խորության վրա<ref name=JPLDec>{{cite web|url=http://www.jpl.nasa.gov/releases/2000/aguganymederoundup.html|title=Արեգակնային համակարգի ամենամեծ արբանյակը ենթադրաբար ունի թաքնված օվկիանոս|accessdate=2008 թ․ հունվարի 11|date=2000-12-16|work=Ռեակտիվ Շարժման Լաբորատորիա|publisher=ՆԱՍԱ |archiveurl=http://www.webcitation.org/65CgoVa4T|archivedate=2012-02-04}}</ref>։ <br />
Տող 55.
Գանիմեդը Արեգակնային համակարգի միակ արբանյակն է, որն ունի սեփական [[մագնիսասֆերա]], որը, ամենայն հավանականությամբ, առաջացել է [[կոնվեկցիա]]յի արդյունքում, հեղուկ, երկաթով հարուստ միջուկում<ref name=Kivelson2002>{{cite journal|last=Կիվելսոն|first=Մ. Գ.|coauthors=Խուրանա, Կ. Կ.; Կորնիտի, Ֆ. Վ. և ընկ.|title=Գանիմեդի հաստատուն և ինդուկտիվ մագնիսական մոմենտները|journal=Իկարուս|year=2002|volume=157|issue=2|pages=507–522|doi=10.1006/icar.2002.6834| url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf|format=PDF|bibcode=2002Icar..157..507K}}</ref>։ Ոչ մեծ մագնիսասֆերան պարփակված է ավելի հզոր Յուպիտերի մագնիսասֆերայի մեջ և կապված է նրա հետ «բաց» ուժային գծերով։ Արբանյակն ունի նաև բարակ թթվածնային մթնոլորտ, որի մեջ կան [[թթվածին|O]], O<sub>2</sub> և, հնարավոր է՝ O<sub>3</sub> ([[օզոն]])<ref name=Hall1998>{{cite journal|last=Հոլլ|first=Դ. Տ.|coauthors=Ֆելդման, Փ. Դ.; ՄակԳրատ, Մ. Ա. և ընկ.|title=Եվրոպայի և Գանիմեդի մթնոլորտի ծայրագույն ուլտրամանուշակագույն փայլը|journal=Աստղագիտական ամսագիր|year=1998|volume=499|issue=1|pages=475–481| doi=10.1086/305604| bibcode=1998ApJ...499..475H}}</ref>։ Մթնոլորտում կա [[Ջրածնի ատոմ|ատոմային ջրածին]] աննշան քանակներով։ Կապը արբանյակի [[իոնոսֆերա]]յի և մթնոլորտի միջև առայժմ պարզ չէ<ref name=Eviatar2001>{{cite journal|last=Էվիատար|first=Ահարոն|coauthors=Վասիլիունաս, Վիտենիս Մ.; Գարնետ, Դոնալդ Ա. և ընկ.|title=Գանիմեդի իոնոսֆերան|journal=Տիեզերական Մոլորակագիտություն Գիտություն|year=2001|volume=49|issue=3-4|pages=327–336| doi=10.1016/S0032-0633(00)00154-9|url=http://www.tau.ac.il/~arkee/ganymop.ps|format=ps|bibcode=2001P&SS...49..327E}}</ref>։
Գանիմեդի հայտնաբերումը պատկանում է [[Գալիլեո Գալիլեյ]]ին, ով առաջին անգամ տեսավ այն 1610 թվականի հունվարի 7-ին<ref name="SidereusNuncius">{{cite web |last=Գալիլեյ |first=Գալիլեո |url=http://hsci.cas.ou.edu/images/barker/5990/Sidereus-Nuncius-whole.pdf |month=մարտ |year=1610 |title=Sidereus Nuncius |coauthors=թարգմանված է Էդվարդ Կարլոսի կողմից և խմբագրված է Պետեր Բարկերի կողմից |format=PDF |publisher=Օկլահոմայի գիտության պատմության համալսարան |accessdate=2010 թ․ հունվարի 13}}</ref><ref name="Wright">{{cite web|last=Ռայթ|first=Էրնի|url=http://home.comcast.net/~erniew/astro/sidnunj1.html|title=Գալիլեյի Յուպիտերի առաջին դիտարկումները|format=PDF|publisher=Օկլահոմայի գիտության պատմության համալսարան|accessdate=2010 թ․ հունվարի 13|archiveurl=http://www.webcitation.org/65Cgox4II|archivedate=2012-02-04}}</ref><ref name="NASA">{{cite web|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jup_Ganymede|title=ՆԱՍԱ. Գանիմեդ|publisher=Solarsystem.nasa.gov|date=2009-09-29|accessdate=2010 թ․ մարտի 8|archiveurl=http://www.webcitation.org/65CgpZp6A|archivedate=2012-02-04}}</ref>։ Շուտով [[Սիմոն Մարիուս]]ը առաջարկեց արբանյակի անվանումը, ի պատիվ [[Հունական դիցաբանություն|դիցական]] [[Գանիմեդ]]
== Հայտնաբերման և անվանման պատմությունը ==
Տող 61.
Գանիմեդը հայտնաբերվել է [[Գալիլեո Գալիլեյ]]ի կողմից 1610 թվականի հունվարի 7-ին, նրա պատմության մեջ առաջին [[աստղադիտակ]]ի միջոցով։ Այդ օրը Գալիլեյը դիտարկում էր Յուպիտերի մոտ գտնվող 3 աստղերը՝ Գանիմեդը, [[Կալիստո (արբանյակ)|Կալիստոն]] և մի աստղ, որը հետագայում պարզվեց, որ երկու արբանյակներ են՝ [[Եվրոպա (արբանյակ)|Եվրոպան]] և [[Իո (արբանյակ)|Իոն]] (միայն հաջորդ գիշերը Գալիլեյը, տեսնելով նրանց տեղաշարժը, տարբերակեց նրանց)։ Հունվարի 15-ին Գալիլեյը հանգեց այն եզրահանգման, որ այս դիտարկված աստղերը իրականում հանդիսանում են երկնային մարմիններ, որոնք շարժվում են Յուպիտերի շուրջ ուղեծրերով<ref name="SidereusNuncius"/><ref name="Wright"/><ref name="NASA"/>։ Գալիլեյը անվանեց այս չորս հայտնաբերված արբանյակները «Մեդիչիների մոլորակներ» և տվեց նրանց հերթական համարներ<ref name="Naming" />։
Ֆրանսիացի աստղագետ [[Նիկոլա-Կլոդ Ֆաբրի դը Պեյրեսկ]]ը առաջարկեց այս արբանյակներին տալ առանձին անուններ, անվանելով չորս Մեդիչի եղբայրների անուններով, սակայն նրա առաջարկությունը տարածում չստացավ<ref name="Naming"/>։ Արբանյակի հայտնաբերմանը նաև հավակնում էր գերմանացի աստղագետ [[Սիմոն Մարիուս]]ը, ով դիտարկել էր Գանիմեդը 1609 թվականին, և ժամանակին չէր հրատարակել իր տվյալները<ref name="kv">{{cite web|title=
{{քաղվածք|...Հետո եղավ [[Գանիմեդ]]ը, Տրոյայի արքա [[Տրոս (դիցաբանություն)|Տրոսի]] գեղեցիկ որդին, ում Յուպիտերը, արծվի տեսք ստանալով, առևանգեց երկինք պահելով մեջքի վրա, ինչպես հեքիաթային ձևով նկարագրում են պոետները... Երրորդը, լույսի վեհության պատճառով, Գանիմեդ...<ref name="Discovery">{{cite web | url = http://www.iki.rssi.ru/solar/eng/galdisc.htm | archiveurl = http://web.archive.org/web/20071118221327/http://www.iki.rssi.ru/solar/eng/galdisc.htm | archivedate = 2007-11-18 | title = Գալիլեյան արբանյակների հայտնաբերումը |publisher=Տիեզերական հետազոտությունների ինստիտուտ, Ռուսական գիտությունների ակադեմիա| work = Արեգակնային համակարգի տեսարաններ | accessdate = 2007-11-24}}</ref>|}}
Տող 70.
== Ուղեծիրը և պտույտը ==
Գանիմեդի [[ուղեծիր]]ը գտնվում է Յուպիտերից 1 070 400 կիլոմետր հեռավորության վրա, փաստորեն Յուպիտերից հեռավորությամբ երրորդն է գալիլեյան արբանյակների մեջ<ref name="Planetary Society" />։ Մոլորակի շուրջ մեկ ամբողջական պտույտ Գանիմեդը կատարում է յոթ օր երեք ժամում։ Ինչպես և հայտնի արբանյակների մեծամասնությունը, Գանիմեդի պտույտը իր առանցքի շուրջ [[սինքրոն]] է նրա պտույտի պարբերության հետ Յուպիտերի շուրջ, և այն միշտ ուղղված է դեպի մոլորակը նույն կողմով<ref name="The Grand Tour">{{cite book |title=Մեծ ճանապարհորդություն. Արեգակնային համակարգի ճանապարհորդի ուղեցույց|last= ՄԻլներ|first= Ռոն|coauthors=Ուիլիամ Կ. Հարտման|year=2005|month=մայիս|pages=108–114|publisher= Վորկման Փաբլիսհինգ|location=Թայլանդ|edition=3-րդ|isbn=0-7611-3547-2}}</ref>։ Նրա ուղեծիրը ունի փոքր [[էքսցենտրիսիտետ]] և [[ուղեծրի թեքում]] Յուպիտերի հասարակածի նկատմամբ, որոնք ժամանակի ընթացքում փոփոխվում են արեգակնային և մոլորակային ազդեցությունների տակ, որոնք ազդում են դարերով։ Փոփոխությունների միջակայքերն են 0, 0009 - 0, 0022 էքսցենտրիսիտետի համար և 0, 05 - 0, 32 °
[[Պատկեր:Galilean moon Laplace resonance animation.gif|365px|Գանիմեդի, [[Եվրոպա (արբանյակ)|Եվրոպայի]] և [[Իո (արբանյակ)|Իոյի]] Լապլասի ռեզոնանսը ([[ուղեծրային ռեզոնանս]])|ձախից|մինի]]
Գանիմեդը Եվրոպայի և Իոյի հետ գտնվում է [[ուղեծրային ռեզոնանս]]
Լապլասի այս ռեզոնանսը չի կարող մեծացնել Գանիմեդի ուղեծրի [[էքսցենտրիսիտետ]]ը<ref name=Showman1997a/>։ Այս պահին Գանիմեդի էքսցենտրսիտետը կազմում է մոտ 0, 0013, ինչ կարող է լինել անցած դարաշրջանի հետևանք, երբ հնարավոր է եղել էքսցենտրիսիտետի աճը<ref name="SPACE.com"/>։ Գանիմեդի ուղեծրի էքսցենտրիսիտետը շատ հարցերի տեղիք է տալիս, եթե այն չի ավելանում, ապա ինչու այն չի կազմաքանդվել մակընթացային ազդեցության արդյունքում<ref name=Showman1997a/>։ Սա կարող է նշանակել, որ վերջին էքսցենտրիսիտետի ավելացումը տեղի է ունեցել միայն մի քանի հարյուր միլիոն տարի առաջ<ref name=Showman1997a/>։ Քանի որ Գանիմեդի ուղեծրի էքսցենտրիսիտետը համեմատաբար փոքր է (միջինը՝ 0, 0015)<ref name="SPACE.com"/>, այս արբանյակի մակընթացային տաքացումը այս պահին աննշան է<ref name=Showman1997a/>։ Սակայն, Գանիմեդը անցյալում, հնարավոր է, որ ուներ Լապլասի մեկ կամ մի քանի ռեզոնանս, որոնք կարող էին ուղեծրի էքսցենտրիսիտետը մեծցնելով հասցնել 0, 01-ից մինչև 0, 02<ref name=Showman1999/><ref name=Showman1997a/>։ Սա, հավանական է, Գանիմեդի ներքին կառուցվածքում առաջացրել է զգալի մակընթացային տաքացում, ինչը հնարավոր է, որ դարձել է անհարթ լանդշաֆտի ձևավորման պատճառ<ref name=Showman1999/><ref name=Showman1997a/>։
|