«Նեյրոն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Աքսոնը երկար ելուստ է, որի միջոցով բջիջը ազդանշաններ է ուղարկում այլ նեյրոնների: Այն սկիզբ է առնում սոմայի աքսոնային բլրակ (axon hillock) կոչվող հատվածից և տարածվում դեպի այլ նեյրոններ: Աքսոնները երբեմն ճյուղավորվում են՝ միևնույն ազդանշանը մի քանի ուղղությամբ փոխանցելու համար: Աքսոնի վերջնամասում են գտնվում միջնորդանյութեր պարունակող բշտերը: Էլեկտրական ազդակի փոխանցման հետևանքով միջնորդանյութերը արտազատվում են դեպի [[սինապս]]ային խոռոչ և միանում հետսինապսային բջջի ընկալիչներին՝ իրականացնելով միջբջջային հաղորդակցությունը: Աքսոնները հիմնականում պատված են միելինի մեկուցիչ շերտով՝արագշերտով՝ արագ և արդյունավետ հաղորդակցում ապահովելու համար: Միելինի շերտի շնորհիվ էլեկտրական ազդակն ավելի արագ և արդյունավետ է փոխանցվում: Աքսոնները կարող են ազդանշաններ ուղարկել 0.1մմ-3մ-ի հասնող տարածությունների վրա: <ref> KandelEric R./Schwartz, James H./ Jessell, Thomas M. (2000): Principles of Neural Science, 21-25</ref> <br />

* Միաբևեռ նեյրոնները պարզագույն նեյրոններն են, որոն հանդիպում են անողնաշարավորների նյարդային համակարգում: Ողնաշարավորների մոտ հանդիպում են միայն [[ինքնավար նյարդային համակարգումհամակարգ]]ում: Միաբևեռ նեյրոնները սեգմենտավորված են, ընդ որում, սեգմենտներից մեկը կատարում է աքսոնի, իսկ մյուսըմյուսը՝ դենդրիտի գործառույթ: Գոյություն ունեն նաև այսպես կոչված կեղծ միաբևեռ նեյրոններ: Այս բջիջներն ունեն երկու սեգմենտ, որոնք կատարում են աքսոնի դեր: Աքսոններից մեկն ազդանշան է ուղարկում [[ծայրամասային նյարդային համակարգ]]՝ մաշկի, վերջույթների և մկանների ընկալիչներին, մինչդեռ մյուսը կապ է հաստատում ողնուղեղի հետ:

=== Դասակարգում ըստ գործառույթի===

Նեյրոն տերմինը ներմուծվել է 1891թ. Վիլհեմ Վալդեյերի կողմից: [[Կամիլո Գոլջի]]ի հայտնաբերած ներկի շնորհիվ հնարավոր է դառնում ստանալ նյարդաբջիջների ավելի հստակ պատկերներ: Գոլջին ինքը կարծում էր, որ նեյրոնները ֆունկցիոնալ առումով ինքնուրույն դեր չունեն և նյարդային հյուսվածքը բարդ և խճճված համակարգ է: Իսպանացի գիտնական Ռամոն Կախալը, օգտագործելով Գոլջիի հայտնաբերած տեխնիկան, հանգում է այն եզրակացությանը, որ նեյրոնները և անատոմիական, և ֆունկցիոնալ տեսակետից առանձին միավորներ են: Կախալը պնդում էր, որ նեյրոններն իրականում կապված չեն միմյանց մանրաթելերի միջոցով չեն կապված, այլ ունեն հաղորդակցման հատուկ միջոցներ: [[Չարլզ Սկոտ Շերինգթոն]]ը հետագայում այդ կապերը կնքեց սինապս անվանմամբ: 1950թ. Էլեկտրոնային մանրադիտակի հայտնաբերմամբ վերջնականապես հաստատվեց Կախալի տեսակետը: Չնայած իրենց հայացքների տարբերությանը՝ 1906թ. Գոլջիին և Կախալին համատեղ Նոբելյան մրցանակ շնորհվեց բժշկության և ֆիզիոլոգիայի բնագավառում: <ref> Bentivoglio, Marina: Life and Discoveries of Camillo Golgi, http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1906/golgi-article.html, 06.10.15 </ref>

Նեյրոնների և գլիալ բջիջների զարգացումը սկսվում է ցողունային բջիջներից: Ցողունային բջիջները ինքնավերականգնման մեծ ներուժ ունեն: Հասուն մարդու ցողունային բջիջները բաժանվելով մեռնում են՝ հաստատուն պահելով վերջիններիս ընդհանուր թիվն ուղեղում: Ցողունային բջիջներց հետագայում զարգանում են մասնագիտացված բջիջներ՝ նեյրոններ և գլիալ բջիջներ: <ref> Kolb, Bryan(2009): Fundamentals of human neuropsychology, 6. ed., 2. print, 57. </ref> Մինչև նախորդ դարի 80-ական թվականները համարվում էր, որ նեյրոնների ստեղծումը հիմնականում կատարվում է ներարգանդային շրջանում և ավարտվում վաղ հասակում: Հետագայում պարզ դարձավ, որ ուղեղի որոշ հատվածներում, ինչպես օրինակ հիպոկամպի Gyrus dentatus կոչվող հատվածում կամ ուղեղի հոտառական շրջաններում, նոր նեյրոնների առաջացում հնարավոր է նաև հասուն տարիքում: Այս թեմային ուղղված հետազոտությունները չափազանց կարևոր են, քանի որ ուղեղի վնասվածքների դեպքում հեռանկար է ստեղծում վերջինիս գործառույթները վերականգնելու:

Նյարդային համակարգի և այդ համակարգը կազմող նեյրոնների աշխատանքից են կախված մեր ընկալումը, մտածողությունը և առհասարակ նորմալ գործունեությունը: Սակայն ի՞նչ եղանակով են նեյրոնները կոդավորում մեզ շրջապատող աշխարհը: Այս հարցը հիմնականում կարելի է դիտարկել երկու մոտեցմամբ: Համաձայն հատուկ կոդավորման գաղափարի՝ յուրաքանչյուր նեյրոն արձագանքում է շրջապատի կոնկրետ առարկայի և վերջինիս մասին տեղեկատվությունը վերածում էլեկտրական կոդի: 2005թ. կատարված մի փորձարկում ցույց է տվել, որ որոշ նեյրոններ իսկապես ակտիվանում են միայն այն ժամանակ, երբ փորձարկվողները այս կամ այն առարկայի կամ մարդու նկարն են դիտում: Նեյրոնները արձագանքում են ցուցադրվող նկարներից միայն մեկին, իսկ մյուսների ժամանակ գտնվում են հանգիստ վիճակում:<ref> Quiroga, R. Q., Reddy, L., Kreiman, G., Koch, C., & Fried, I. (2005). Invariant visual representation by single neurons in the human brain. Nature, 435, 1102–1107 </ref> Այսպիսի նեյրոնները հեգնանքով անվանվել են <տատիկի նեյրոններ> (grandmother cells), քանի որ նույն տրամաբանությանը հետևելու դեպքում պետք է ունենանք նաև <տատիկի նեյրոն>, որը կարձագանքի միայն այն ժամանակ, երբ տատիկի պատկերը հայտնվի մեր ցանցաթաղանթին: Իրականում փորձարկումն անցկացրած գիտնականները համոզմունք չեն արտահայտում, որ նեյրոնները հենց այսպիսի կոդավորում են կիրառում: Այս դեպքում համակարգը շատ փխրուն կլիներ, քանի որ մեկ նեյրոնի վնասման դեպքում անդարձ կկորեր վերջինիս պահպանած տեղեկատվությունը: Քանի որ հնարավոր չէ արձանագրել բոլոր նեյրոնների առանձին ակտիվությունը, չի կարելի հաստատապես պնդել, որ ուրիշ նեյրոններ ևս չէին արձագանքի տվյալ առարկային:<br />

Համաձայն բաշխված կոդավորման սկզբունքի՝ մեր ընկալումների նյարդային կոդավորումն իրականացվում է մասնագիտացված նեյրոնների մի ամբողջ խմբի կողմից: Ավելին, տեսականորեն այդ խումբը պետք է պարունակի մեկից ավելի, բայց հնարավորինս քիչ թվով նեյրոններ: <ref> Goldstein, E. Bruce (2010): Sensation and perception, 8. ed., internat. ed., 36-38.</ref> <ref>Quiroga, R. Q., Reddy, L., Kreiman, G., Koch, C., & Fried, I. (2008). Sparse but not “grandmother-cell” coding in the medial temporal lobe. Trends in Cognitive Sciences, 12, 87–91. </ref>