«Ռադոն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 84.
== Բացահայտման պատմություն ==
[[1899]] թվականին ամերիկացի ֆիզիկոս Ռ․ Օուենսը հայտնաբերեց, որ Th-ի քայքայման հետևանքով առաջանում է օդի հոսանքով հեռացվող
Նույն թվականին հայտնաբերվեցին ռադիումի (Է․ Դոռն, [[Գերմանիա]] և Ա․ Դեբիեռն, [[Ֆրանսիա]])<ref>{{Cite journal | title = Die von radioactiven Substanzen ausgesandte Emanation | author = Dorn, F. E. | journal = Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft zu Halle | date = 1900 | volume = 23 |pages = 1–15 | url=http://publikationen.ub.uni-frankfurt.de/files/17242/E001458681_a.pdf}}</ref>, ուրանից, թորիումից, ռադիումից և պոլոնիումից<ref>{{cite journal|title=Discovery of Radon| journal=Nature| volume=179| page=912| date=1957|author=Partington, J. R.|doi=10.1038/179912a0|issue=4566|bibcode=1957Natur.179..912P}}</ref><ref name=D2>{{cite web |url=http://chemistry.about.com/library/weekly/aa030303a.htm|title=Timeline of Element Discovery|date=2008|publisher=[[The New York Times Company]]|accessdate=2008-02-28}}</ref><ref>{{cite journal |doi =10.1038/179912a0 |title =Discovery of Radon |date =1957 |last1 =Partington |first1 =J. R. |journal =Nature |volume =179 |issue =4566 |page =912|bibcode = 1957Natur.179..912P }}</ref><ref>{{cite journal |doi =10.1080/10256018808623931 |title =Zur Entdeckungsgeschichte des Radons |date =1988 |last1 =Schüttmann |first1 =W. |journal =Isotopenpraxis Isotopes in Environmental and Health Studies |volume =24 |issue =4 |page =158}}</ref><ref>{{cite journal |doi =10.1118/1.598902 |title =Rutherford, the Curies, and Radon |date =2000 |last1 =Brenner |first1 =David J. |journal =Medical Physics |volume =27 |issue =3 |page =618 |pmid =10757614|bibcode = 2000MedPh..27..618B }}</ref> հետո, իսկ [[1903]] թվականին ակտինիումի էմանացիաները<ref>{{cite journal|author=Debierne, André-Louis|title=Sur la radioactivite induite provoquee par les sels d'actinium|journal=Comptes rendus hebdomadaires des seances de l'Academie des sciences|volume=136|date= 1903|page=446|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3091c/f446.table}}</ref>՝ «ռադոնը» և «ակտինոնը»։ [[1908]] թվականին Ուլիամ Ռամսելը և Ռոբերթ Գրեյը այն անվանեցին նիտոն (Nt)<ref name=ramsay>{{cite journal|title=La densité de l'emanation du radium|author=W.Ramsay, R. W. Gray|journal=Comptes rendus hebdomadaires des seances de l'Academie des sciences|volume=151|pages=126–128|date=1910|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k31042/f126.table}}</ref>։ Այն ռադոն անվամբ սկսել է կոչվել [[1923]] թվականից սկսած։
Առաջին անգամ հայտնաբերվեցին միևնույն՝ քիմիական տարրի ատոմների տարատեսակները, որոնք հետագայում անվանվեցին իզոտոպներ (Ֆ․ Սոդդի, [[1910]])։ Է․ Ռեզերֆորղը, Ու․ Ռամզայը, Ֆ․
Ռադոնի հայտնաբերման պատմության առաջնահերթ հարցերը դիտարկվել են Ջեյմս և Վիրջինի Մարշալի աշխատանքներում<ref>{{cite journal
Ռադոնն իրենից ներկայացնում է անհոտ, անհամ, անտեսանելի իներտ գազ, որի խտությունը զերո աստիճանում (ըստ Ցելսիուսի) մոտ ութ անգամ մեծ է օդի խտությունից։ Բնության մեջ ռադոնը հանդես է գալիս երեք իզոտոպների տեսքով.▼
| title = ERNEST RUTHERFORD, THE «TRUE DISCOVERER» OF RADON
| author = James L. Marshall and Virginia R. Marshall
| journal = Bulletin for the History of Chemistry
| volume = 28
| issue = 2
| pages = 76-83
| year = 2003
| url =http://www.scs.illinois.edu/~mainzv/HIST/bulletin_open_access/v28-2/v28-2%20p76-83.pdf
| doi =
}}</ref>: [[1900]] թվականին Դոռնը բացահայտեց <sup>222</sup>Rn ռադոնի իզոտոպը, որի կիստրոհման պարբերությունը 3,823 օր է և հրատարակեց մի հոդված այդ մասին<ref>{{cite journal|journal=Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft zu Halle|volume=22|author=Dorn, Friedrich Ernst|page=155|title= Ueber die von radioaktiven Substanzen ausgesandte Emanation|location= Stuttgart|date=1900}}</ref><ref>{{Cite journal | title = Die von radioactiven Substanzen ausgesandte Emanation | author = Dorn, F. E. | journal = Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft zu Halle | date = 1900 | volume = 23 |pages = 1–15 | url=http://publikationen.ub.uni-frankfurt.de/files/17242/E001458681_a.pdf}}</ref>:
== Բնության մեջ ==
Ռադոնի պարունակությունը [[երկրակեղև]]ում 7 -10<sup>-16</sup> զանգված % է (տարածվածությամբ 84-րդ տարրն է), [[մթնոլորտ]]ում՝ 6• 10<sup>-17</sup>։ Աննշան քանակներով պարունակվում է բնական ջրերում (ծովաջրում 10<sup>-3</sup> պկյուրի/լ)։
Բնության մեջ ռադոնը հանդես է գալիս երեք իզոտոպների տեսքով.
* '''ռադոն <sup>222</sup>Rn'''
* '''[[տորոն]] <sup>220</sup>Rn'''
* '''[[ակտինոն]] <sup>219</sup>Rn'''
Ռադոնի պարունակությունը համեմատաբար մեծ է ռադիոակտիվ հանքանյութերով հարուստ շրջաններում։
Ռադոնը՝ <sup>222</sup>Rn առաջանում է [[Ուրան (տարր)|ուրան]] <sup>238</sup>U–ի ռադիոակտիվ ընտանիքում, [[ռադիում]]ի <sup>226</sup>Ra տրոհման արդյունքում։ Նրա կիստրոհման պարբերությունը համեմատած իր "քույր" իզոտոպների հետ ամենամեծն է՝ 3.825 օր։ Հայտնի է ռադոնի վնասակար ազդեցությունը մարդու օրգանիզմի վրա, այն կարող է թափանցել մարդու օրգանիզմ շնչառական ուղիներով, որից հետո նրա տրոհման արդյունքում առաջացած տարրերը կարող են հանդիսանալ ուռուցքահարուցիչ («ռակ») միջոց։ Ռադոնի առկայությունը մեր բնակարաններում բացատրվում է նրանով, որ ցանկացած նյութ իր մեջ պարունակում է ռադիոակտիվ մասնիկներ, հետևաբար այն շինարարական նյութերը, որոնք չեն անցել համապատասխան հետազոտությունները, կարող են շատ դեպքերում իրենց մեջ պարունակել անթույլատրելի բարձր աստիճանի ռադիոակտիվ նյութեր (<sup>226</sup>Ra), որոնք էլ կհանդիսանան ռադոնի «անսպառ» աղբյուր։ Եվրոպայի շատ երկրներում ռադոնի թույլատրելի քանակությունը բնակարաններում ընդունված է մինչև 200 Bq/m³։ Ռադոնի և [[տորոն]]ի գլխավոր աղբյուր են հանդիսանում [[ապար]]ները և [[գրունտ]]երը ինչպես նաև շինանյութերը։▼
Ռադոնը՝ <sup>222</sup>Rn առաջանում է [[Ուրան (տարր)|ուրան]] <sup>238</sup>U–ի ռադիոակտիվ ընտանիքում, [[ռադիում]]ի <sup>226</sup>Ra տրոհման արդյունքում։ Նրա կիստրոհման պարբերությունը համեմատած իր "քույր" իզոտոպների հետ ամենամեծն է՝ 3.825 օր։ Հայտնի է ռադոնի վնասակար ազդեցությունը մարդու օրգանիզմի վրա, այն կարող է թափանցել մարդու օրգանիզմ շնչառական ուղիներով, որից հետո նրա տրոհման արդյունքում առաջացած տարրերը կարող են հանդիսանալ ուռուցքահարուցիչ («ռակ») միջոց։
== Տորոն ==▼
▲
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
▲
[[Խտություն]]ը՝ 9,73 կգ/մ<sup>3</sup>, 0°C 1 մթն)։ Հալման ջերմաստիճանը՝ 71 °С, եռմանը՝ -61,8 °C։ Լավ է լուծվում ջրում (510 սմ<sup>3</sup>/լ, 0 °C, 1 մթն),ավելի լավ՝ [[սպիրտներ]]ում, [[կարբոնաթթուներ]]ում։ Հեղուկ ռադոնը անգույն է, խտությունը՝ 4400 կգ/մ<sup>3</sup>։ Պինդ ռադոնը ունի վառ երկնագույն լուսարձակում։
== Քիմիական հատկություններ ==
Քիմիապես պասսիվ է։ Առաջացնում է ֆտորիդ (հավանորեն՝ RnF<sub>2</sub><ref name="УспехиХимии1982">{{cite journal
|author= А. В. Леонтьев, О. А. Фомичева, М. В. Проскурнина, Н. С. Зефиров
|title= Современное состояние химии радона
|journal= Успехи химии
|volume= 51
|issue= 1
|pages= 23-39
|year= 1982
|month=
}}</ref>), որը վերականգնվում է [[Ջրածին|ջրածնով]] (500 °C-ում)։ Բացի [[ֆտոր]]ից, ռադոնը [[Թթվածին|թթվածնի]]<ref name="RnO3">{{cite book |author=A. G. Sykes |title=Advances in Inorganic Chemistry |volume=46 |chapter=Recent Advances in Noble-Gas Chemistry |url=http://books.google.com/books?id=6iqXRtz6p3QC |accessdate=2012-11-02|date=1998 |publisher=Academic Press |isbn=978-0120236466 |pages=91–93}}</ref>:
Առաջացնում է կլատրատներ՝ Rn•6H<sub>2</sub>O, Rn•2C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>OH, Rn•3C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>OH, Rn•C<sub>5</sub>H<sub>4</sub>ClOH և այլն։
Ռադոնը խիստ թունավոր է՝ հիմնականում [[Ռադիոակտիվություն|ռադիոակտիվության]] պատճառով։ Նրա քայքայումից ստացվում են չցնդող [[ռադիոակտիվ իզոտոպներ]] (Po, Bi, Те, Pb), որոնք կուտակվում են օրգանիզմում։ Ռադոնի հետ աշխատելիս պահանջվում է անվտանգության կանոնների խստագույն պահպանում։
== Ստացում ==
Ռադոնը (<sup>222</sup>Rn) ստանում են [[ռադիում]]ի աղերի ջրային լուծույթով գազի (N<sub>2</sub>, Ar և այլն) հոսանք բաց թողնելով։
Ստացվում է ~ 10<sup>-5</sup> % ռադոն պարունակվող գազ, որտեղից այն կլանում են «չոր սառույցով» ակտիվացրած [[Ածուխ|ածխով]] կամ այլ կլանիչներով։
== Իզոտոպներ ==
Հայտնի են ռադոնի 201-222 զանգվածային թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպները։ Կայուն [[իզոտոպներ]]ը հայտնի չեն։ Բնության մեջ հանդիպում են <sup>219</sup>Rn («ակտինոն» {{math|''T''}}<sub>1/2</sub> = 3,92 վրկ, ակտինաուրանի շարք), <sup>220</sup>Rn («թորոն», T<sub>1/2</sub> = 54,5 վրկ, [[թորիում]]ի շարք) և <sup>222</sup>Rn («ռադոն», ամենաերկարակյաց իզոտոպն է, T<sub>1/2</sub> = 3,8229 օր, ուրան-ռադիումի շարք) իզոտոպները, որոնք առաջանում են որպես բնական ռադիոակաիվ շարքերի անդամներ։
▲=== Տորոն ===
Տորոնը՝ <sup>220</sup>Rn առաջանում է [[թորիում]]ի՝ <sup>230</sup>Th ռադիոակտիվ ընտանիքում։ Նրա կիսատրոհման պարբերությունը 55,6 վայրկյան է։ Ուսումնասիրվում է ռադոնի հետ միասին։
=== Ակտինոն ===
Ակտինոնը՝ <sup>219</sup>Rn առաջանում է [[Ուրան (տարր)|ուրան]] <sup>235</sup>U–ի ռադիոակտիվ ընտանիքում։ Նրա կիստրոհման պարբերությունը 3,96 վայրկյան է։
Համարյա հետաքրքրություն չի ներկայացնում՝ կարճ կյանք ունենալու պատճառով։
== Կիրառություն ==
Ռաոնը օգտագործվում է բժշկության մեջ։ Օդի մերձերկրյա շերտում ռադոնի կոնցենտրացիայի որոշումը [[Երկրաբանություն|երկրաբանության]] մեջ օգտագործվում է ընդերքում գտնվող Ս-ը և Th-ը հայտնաբերելու, նրանց պարունակությունը որոշելու համար։
== Տես նաև ==
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
* [[Ռադոնաբուժություն]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}▼
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Rn/key.html Ռադոնը Webelements-ում]
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb086.htm Ռադոնը քիմիական տարրերի հայտնի գրադարանում]
* [http://www.prometeus.nsc.ru/partner/zarubin/radon4.ssi Ռադոնի ազդեցությունը մարդու օրգանիզմում ]
* [http://www.epa.gov/radon/ Radon] and [http://www.epa.gov/radon/pubs/index.html radon publications] at the United States Environmental Protection Agency
* [http://sosradon.org/ National Radon Program Services] hosted by Kansas State University
* [http://www.ukradon.org/ Radon Information from Public Health England]
* [http://www.nsc.org/resources/issues/radon/faq.aspx Frequently Asked Questions About Radon] at National Safety Council
* [http://www.periodicvideos.com/videos/086.htm Radon] at ''The Periodic Table of Videos'' (University of Nottingham)
* [http://web.archive.org/web/20090713013203/http://www.lungne.org/site/c.ieJPISOvErH/b.4135285/k.B764/Radon.htm Radon and Lung Health from the American Lung Association]
▲{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Ազնիվ գազեր]]
[[Կատեգորիա:Ոչ մետաղներ]]
| |||