«Գործակալություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Մարդպետության գործակալությունը հսկել է [[արքունիք|արքունական]] տնտեսությունը, կալվածները, գանձերը, եկամուտները, թագավորի[[թագավոր]]ի պալատը։ Սույն գորժակալությունըգործակալությունը եղել է Մարդպետունի (կամ Մարդպետն) իշխանական[[իշխան]]ական տոհմի ([[Արծրունի]] իշխանական տան ճյուղավորումն է) «ձեռական իշխանությունը» կամ ժառանգական պարիվըպատիվը:

[[Զինված ուժեր]]ը վարել է սպարապետության[[սպարապետ]]ության գործակալություններ։ Նախնական ժամանակաշրջանում այն պատկանել է [[Ամատունի]] իշխանական[[իշխան]]ական տանը, սակայն հետագայում անցել է ՄամիկոնյաներինՄամիկոնյաններին:

Նախաքրիստոնեական [[Մեծ ՀայքումՀայք]]ում մեծ դատավարության գործակալությունը եղել է հայոց քրմապետի՝[[քրմապետ]]ի՝ [[Սլկունի]] իշխանական[[իշխան]]ական տան ժառանգական պատիվը: Հետագայում, Հայքի[[Հայք]]ի քրիստոնեացումից հետո, այն անցել է կաթողիկոսին։

Մաղխազության գործակալությունը հոգացել է թագավորի[[թագավոր]]ի անձի պաշտպանությունը։ Մաղխազական գունըգունդը Ամենայն Հայոց Արքայի[[Արքա]]յի թիկնապահությոննթիկնապահությունն էր: Այս գործակալությունը եղել աէ Խորխոռունի[[Խորխոռուն]]ի իշխանական[[իշխան]]ական տան ժառանգական պատիվը. ըստ այդմ, տոհմը նաև հաճախ հիշատակվել է ՄԱղխազունի[[Մաղխազունի]] ազգանունով:

Թագակապ կամ թագադիր [[ասպետություն|ասպևտության]] գործակալությունը վարել է արքայի[[արքա]]յի թագադրման նև այլ արարողություններ։ Գործակալությունը հանդիսանում էր [[Բագրատունի]] իշխանական տան (հետագայում՝ արքայատան[[արքա]]յատան) ժառանգական պատիվը:

Թագավորի[[Թագավոր]]ի կնքապահն ու սուսերակիրը կամ զինակիրը[[զինակիր]]ը, նրա անունից բանակցություններ վարող գործակալը կոչվել է սենեկապետ։[[սենեկապետ]]։

Մատենագրական աղբյուրներում, հիշատակվում ևն նաև որսապետք, դահճապետ, կարապետ, տակառապետ (մահակարար, համբարակապետ), շահախոռապետ, քարտուղար, գրչունիք, նամակունիք, շահապ, հանդերձապետ, սպանդունիք, դռան եպիսկոպոս, դռան երեց եևն։ Արշակունիների[[Արշակունիներ]]ի անկումից հետո գործակալությունները աստիճանաբար դադարել են գոյություն ունենալուց, իսկ արաբ, տիրապետության ժամանակ՝ իսպառ վերացել։ Բագրատունիները[[Բագրատունիներ]]ը վերականգնել են [[Արշխակունի|Արշակունյաց]] ժամանակի որոշ գործակալություններ (սպարապետություն, մեծ դատավարություն են), ինչպես նաև ստեղծել նորերը (մարզպանության, [[իշխանաց իշխանիիշխան]]ի ևն)։

[[Մարզպանություն|Մարզպանության]] գործակալությունը վարել է արտաքին, իշխանաց իշխանինը՝ ներքին գործերը։ [[Բագրատունիներ]]ի օրոք գործակալը կոչվել է ևաև ձեռնավոր։ [[Կիլիկյան Հայաստան]]ի արքունիքում հիմնվել են նոր գործակալություններ։ Խնամակալության գործակալությունը եղել է թագավորի խորհրդատու մարմինը, թագաժառանգի խնամակալը, իսկ թագավորի բացակայության կամ անչափահասության դեպքում՝ երկիրը կառավարողը։ Խնամակալության գործակալը կոչվել է պայլ։ Սեղանապետության գործակալություն իր բնույթով համապատասխանել է հազարապետության գործակալությունին, գործակալը կոչվել է սենեսկալ կամ սենեսջալ, այսինքն՝ սեղանապետ, սեղանադիր։ Մաքսապետության գործակալություն վարել է ֆինանսական գործերը, հսկել մաքսերի գանձմանը, ներքին և արտաքին առևտուրը։

Մաքսապետության գործակալը կոչվել է պրոքսիմոս, իրենց են ենթարկվել մաքսատների, առևտրական ու նավահանգստային կենտրոնների վերակացուները։ [[Արքունիք|Արքունի]] քարտուղարության գործակալը կամ ատենադպիրը (կոչվել է կանցլեր կամ ջանցլեր) վարել է արտաքին հարաբերությունները, դեսպանական հանձնարարությունները, գրագրությունը։ Սպարապետության մարզպանությունը (գործակալը կոչվել է նաև գունդստաբլ) վարել է զինված ուժերի գործը, ինդենտանտության մարզպանությունը (գործակալը կոչվել է մարաջախտ) զբաղվել է բանակի մատակարարմամբ։ Կային նան այլ, մանր գործակալներ՝ ջամբռայլ (համապատասխանել է սենեկապետին), սուրհանդակապետ և այլն։ [[Կիլիկիա]]յում մարզպանություն չի եղել որևէ տոհմի ժառանգական պատիվը։ Գործակալներին նշանակել է արքան՝ ըստ իր հայեցողության։