«Ռենիում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Լավ/Ընտրյալ հոդվածի կամ ցանկի կաղապարների հեռացում: Այժմ Վիքիշտեմարանից է գալիս։, ջնջվեց: {{Link FA|el}}, {{Link GA|de}} (3) |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Քիմիական տարր
| անվանում = Ռենիում / Rhenium (Re)
| համար =75
| սիմվոլ = Re
| վերևից = [[Տեխնեցիում|Tc]]
| ներքևից = [[Բորիում|Bh]]
| խումբ =
| պարբերություն =
| բլոկ =
| արտաքին տեսք =[[Պատկեր:Rhenium single crystal bar and 1cm3 cube.jpg|200px|Ռենիում]]<br />Ամուր արծաթափայլ սպիտակ, ծանր մետաղ
| պատկեր =
| ատոմային զանգված = 186,207(1)<ref name="iupac atomic weights">{{ռուսերեն հոդված|автор=Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu.|заглавие=Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)|ссылка=http://iupac.org/publications/pac/85/5/1047/|язык=en|издание=[[Pure and Applied Chemistry]]|год=2013|том=85|номер=5|страницы=1047-1078|doi=10.1351/PAC-REP-13-03-02}}</ref>
| կոնֆիգուրացիա =[Xe] 4f<sup>14</sup> 5d<sup>5</sup> 6s<sup>2</sup>
| էլեկտրոնային թաղանթ =
| ատոմի շառավիղ =137
| կովալենտային շառավիղ = 128
| Վան-դեր-Վալսի շառավիղ =
| իոնի շառավիղ =(+7e) 53 (+4e) 72
| էլեկտրաբացասականություն =1,9
| էլեկտրոդային պոտենցիալ = Re←Re<sup>3+</sup> −0,30 В
| օքսիդացման աստիճան = +7, +6, +5, +4, +3, +2, −1
| իոնիզացման էներգիա 1 = 759,1 (7,87)
| իոնիզացման էներգիա 2 =
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն = 21,02
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան = 3459 [[Կելվին (չափման միավոր)|K]] (3186 °C, 5767 °F)<ref name=WebElements>{{cite web|url=http://www.webelements.com/rhenium/|title=Rhenium: physical properties|publisher=WebElements|lang=en|accessdate=2013-08-17}}</ref>
| եռման ջերմաստիճան = 5869 [[Կելվին (չափման միավոր)|K]] (5596 °C, 10105 °F)
| կրիտիկական կետ Կ =
| հալման ջերմունակություն = 34
| հալման ջերմունակություն2 = 704
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| ջերմունակություն =28,43<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка = http://www.xumuk.ru/encyklopedia/2/3874.html
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1995
|том = 4
|страницы = 236
|страниц = 639
|серия =
|isbn = 5-85270-039-8
|тираж = 20 000
}}
</ref>
| ջերմունակություն2 =
| մոլային ծավալ =8,85
| հագեցած գոլորշի =
| ճնշում հգ 1 =
| ճնշում հգ 10 =
| ճնշում հգ 100 =
| ճնշում հգ 1 k =
| ճնշում հգ 10 k =
| ճնշում հգ 100 k =
| բյուրեղացանցի կառուցվածք =վեցանկյուն
| բյուրեղացանցի տվյալներ = a=2,761 c=4,456<ref>{{cite web|url=http://www.webelements.com/rhenium/crystal_structure.html|title=Rhenium: crystal structure|publisher=WebElements|lang=en|accessdate=2013-08-17}}</ref>
| C/a հարաբերություն =1,614
| Դեբայի ջերմաստիճան = 416,00
| մագնիսական կառուցվածք =
| տեսակարար դիմադրություն =
| ջերմահաղորդականություն =48,0
| ջերմաստիճանահաղորդականություն =
| ջերմային ընդարձակում =
| ձայնի արագություն =
| Յունգի մոդուլ =
| CAS համար =
| արգելվող գոտի =
| իզոտոպներ =
| իզոտոպներ լրացումներ =
}}
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=75}}
'''Ռենիում''' ({{lang-lat|Rhenium}}), [[քիմիական տարր]], որի նշանն է ''Re'', տարրերի [[պարբերական համակարգ]]ի VI պարբերության, VII խմբի տարր։ Կարգահամարը՝ 75, ատոմական զանգվածը՝ 186,207։
Ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է ''5s<sup>2</sup> 5p<sup>6</sup> 5d<sup>5</sup> 6s<sup>2</sup>'', d-տարր է՝ պատկանում է անցումային տարրերի շարքին։ Ռենիումը բաց մոխրագույն, արծաթափայլ [[մետաղ]] է։
== Անվան ծագում ==
Տարրի անվանումը ծագել է [[Գերմանիա]]յում, {{lang-lat|''Rhenus''}} - Հռենոս գետի անունից:
== Պատմություն ==
№ 75 տարրի, որպես [[մանգան]]ի նմանակի, գոյությունը կռահել է Դ․ Ի․, Մենդելեևը [[1871]] թվականին, նրան վերագրելով 190 ատոմական կշիռ։ Ռենիում հայտնաբերել են ([[կոլումբիտ]] միներալում, սպեկտրասկոպիական եղանակով, [[1925]]), [[մոլիբդեն]]իտից անջատել ([[1926]]) գերմանացի քիմիկոսներ Վ․ Նոդդակ և Ի․ Տակկի (Նոդդակ) ամուսինները:
== Բնության մեջ ==
[[Image:Molybdenit 1.jpg|thumb|left|Մոլիբդենիտ]]
Ռենիումը չափազանց հազվագյուտ և ցրված տարր է, պարունակությունը երկրակեղևում՝ 7•10<sup>-8</sup> % (տարածվածությամբ 78-րդը)։ Հայտնի են ռենիումի հազվադեպ հանդիպող երեք միներալները՝
*օքսիդը,
*սուլֆիդը
* ջեզկազգանիտը։
Նշանակալի քանակներով ռենիում է պարունակվում մոլիբդենիտում (0,1-10<sup>—5</sup> %), որոշ պղինձ սուլֆիդային կոնցենտրատներում (2-5• 10<sup>-3</sup> %), ավելի քիչ՝ կոլումբիտներում, տանտալատներում, երբեմն՝ հողային տարրերի միներալներում և այլուր։
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
[[Պատկեր:Hexagonal lattice.svg|thumb|left|Re,<br />α = 276,08 pm<br />c = 445,80 pm]]
Ռենիումը բաց մոխրագույն, արծաթափայլ մետաղ է։ Հալման ջերմաստիճանը՝ 3180±20 °С, եռմանը՝ 5900 °С, [[խտություն]]ը՝ 21030 կգ/մ<sup>3</sup>։ Դժվարահալությամբ զիջում է միայն [[վոլֆրամ]]ին<ref name="TRRE">{{ռուսերեն գիրք|автор=Коровин С. С., Букин В. И., Федоров П. И.,Резник А. М.|заглавие=Редкие и рассеянные элементы|издание=Химия и технология|том=3|ответственный=Под общ. ред. Коровина С. С|место={{М}}|издательство=МИСИС|год=2003}}</ref>, խտությամբ՝ [[պլատին]]ին, [[ռադիում]]ին և [[օսմիում]]ին։
Բյուրեղացանցի կառուցվածքը՝ վեցանկյուն (а = 0,2760 նմ, с = 0,4458 նմ) (а = 0,2761 նմ, с = 0,4456 նմ)<ref>{{cite journal |title=Effect of pressure and temperature on lattice parameters of rhenium|first1=L.G. |last1=Liu |last2= Takahashi|first2= T. |last3=Bassett |first3=W. A. |year=1970 |volume=31 |pages=1345–1351|doi = 10.1016/0022-3697(70)90138-1 |journal=Journal of Physics and Chemistry of Solids |issue=6|bibcode = 1970JPCS...31.1345L }}</ref>:
Կռելի է, ենթարկվում է սառը դեֆորմացման, ունի դեֆորմացման մեծ դիմադրություն։ Ամրությունը պահպանում է անգամ երկարատև տաքացնելիս (2000 °С)։ Սովորական ջերմաստիճաններում կայուն է [[օդ]]ում և [[Ջուր|ջրում]]։
== Քիմիական հատկություններ ==
[[Պատկեր:Nonahydridorhenate-3D-balls.png|մինի|ReH<sup>2−</sup> <sub>9</sub> բյուրեղացանցի կառուցվածքը]]
Քիմիական միացություններում ցուցաբերում է - 1-ից +7 [[օքսիդացման աստիճան]]ներ, որոնցից ամենաբնորոշը +7-ն է (յոթարժեք)։
[[Ջրածին|Ջրածնի]], [[ազոտ]]ի և [[Ածխածին|ածխածնի]] հետ չի միանում։
[[Թթվածին|Թթվածնի]] հետ միանում է 600 °C-ից բարձր տաքացնելիս, առաջանում են Re<sub>2</sub>O<sub>7</sub> և ReO<sub>3</sub> [[օքսիդներ]]ը։
:: <math>\mathsf{4Re + 7O_2 \rightarrow 2Re_2O_7}</math>
Ռենիումի (VII) օքսիդը ցնդող, բաց դեղին, բյուրեղական նյութ է, եռում է 360 °C-ում։ Լուծվում է ջրում, առաջացնելով ուժեղ ռենիումական թթու, որը լուծույթը գոլորշիացնելիս քայքայվում է, անջատելով Re<sub>2</sub>O<sub>7</sub>։
:: <math>\mathsf{Re_2O_7 + H_2O \rightarrow 2HReO_4}</math>
[[Աղեր]]ը՝ պերռենատները, մեծ մասամբ ջրում լուծելի, անգույն, բյուրեղական նյութեր են (KReO<sub>4</sub> և NH<sub>4</sub>ReO<sub>4</sub> կարևոր ռեակտիվներ են)։
:: <math>\mathsf{HReO_4 + NH_4Cl \rightarrow NH_4ReO_4 + HCl}</math>
ReO<sub>3</sub>-ի նարնջագույն կարմիր [[բյուրեղներ]]ը [[ալկալիներ]]ի հետ առաջացնում են կանաչ, բյուրեղական ռենատներ (VI)՝ M<sub>2</sub>ReO<sub>4</sub>։
:: <math>\mathsf{Re_2O_7 + 2NaOH \rightarrow 2NaReO_4 + H_2O}</math>
Ռենիումի (V) օքսիդը չի ստացվել, հայտնի են, սակայն, ռենատները (V) MReO<sub>3</sub>, M<sub>4</sub>Re<sub>2</sub>O<sub>7</sub>, M<sub>3</sub>ReO<sub>4</sub>։
ReO<sub>2</sub>-ի սև շագանակագույն փոշի է, ստացվում է R<sub>2</sub>O<sub>7</sub>-y ջրածնի հոսքում տաքացնելիս (300 °C), այրվում է թթվածնում, լուծվում է [[Աղաթթու|աղաթթվում]]՝ առաջացնելով H<sub>2</sub>ReCl<sub>6</sub>, որի աղերը ջրում [[հիդրոլիզ]]վում են՝ անջատելով Re-ի (IV) օքսիդի հիդրատները՝ ReO<sub>2</sub> • 2H<sub>2</sub>O։
Ալկալիների հետ ReO<sub>2</sub>-ը առաջացնում է ջրում անլուծելի ռենատներ (IV)՝ Na<sub>2</sub>ReO<sub>3</sub> և այլն։
Ռենիումի (III) օքսիդը հայտնի է միայն հիդրատի ձևով՝ Re<sub>2</sub>O<sub>3</sub> • nH<sub>2</sub>O։
{| class="wikitable" style="float:right;"
|+'''Ռենիումի գույները տարբեր միացություններում Re'''
!Միացություն||Գույն||Միացություն ||Գույն
|-
|<div style="text-align:center;">ReO<sub>3</sub></div>|| style="background:red; color:#fff;"|
|<div style="text-align:center;">ReO<sub>2</sub></div>|| style="background:black; color:#000;"|
|-
|<div style="text-align:center;">ReF<sub>4</sub></div> || style="background:blue; color:#fff;"|
|<div style="text-align:center;">ReF<sub>5</sub></div> || style="background:YellowGreen; color:#000;"|
|-
|<div style="text-align:center;">Re<sub>2</sub>O<sub>7</sub></div>|| style="background:yellow; color:#000;"|
|<div style="text-align:center;">ReCl<sub>6</sub></div> || style="background:#960; color:#000;"|
|-
|<div style="text-align:center;">Re<sub>2</sub>O<sub>5</sub></div> || style="background:MidnightBlue; color:#000;"|
|<div style="text-align:center;">ReBr<sub>4</sub></div> || style="background:DarkRed; color:#000;"|
|}
[[Ֆտոր]]ի և [[քլոր]]ի հետ ռենիումը միանում է տաքացնելիս՝ առաջացնելով ReF<sub>6</sub> և ReCl<sub>5</sub> (մյուս [[հալոգեններ]]ի հետ անմիջականորեն չի միանում)։ Հայտնի են նաև ռենիումի օքսիհալոգենիդները (ReOF<sub>4</sub>, ReOCl<sub>4</sub>, ReO<sub>3</sub>Br և այլն)։
:: <math>\mathsf{Re + 3F_2 \rightarrow ReF_6}</math>
:: <math>\mathsf{2Re + 5Cl_2 \rightarrow Re_2Cl_10}</math>
[[Ծծումբ|Ծծմբի]] հետ (700-800 °C) առաջացնում է ռենիումի (IV) սուլֆիդ, որը ջրում և աղաթթվում չլուծվող բյուրեղական, սև նյութ է:
:: <math>\mathsf{Re + 2S \rightarrow ReS_2}</math>
Ստացվել է նաև ռենիումի (VII) սուլֆիդը։ Ռենիումը առաջացնում է բազմաթիվ կարբոնիլներ՝ ReCl(CO)<sub>5</sub>, Re<sub>2</sub>(CO)<sub>10</sub>, K[Re(CO)<sub>5</sub>]։
Աղաթթվում և ֆտորաջրածնական թթվում ռենիումը չի լուծվում (անգամ 100 °C-ում), լուծվում է ազոտական, տաք և խիտ ծծմբական [[թթուներ]]ում, ջրածնի գերօքսիդում՝ առաջացնելով ոենիումական թթու։
== Ստացում ==
Ռենիումի արդյունաբերական ստացման աղբյուրը [[մոլիբդեն]]ային և [[Պղինձ|պղնձային]] հանքանյութերի կոնցենտրատներն են, որոնք պարունակում են համապատասխանաբար 0,01-0,04 և 0,002-0,00 3% ռենիում։ Կոնցենտրատների օքսիդացնող բովման ընթացքում ռենիումը (Re<sub>2</sub>O<sub>7</sub>) հեռանում է վառարանային գազերի հետ և կուտակվում փոշեզտիչներում։
:: <math>\mathsf{2NH_4ReO_4 + 7H_2 \rightarrow 2NH_3 + 2Re + 8H_2O}</math>
Ռենիումի լուծույթ են անցկացնում օքսիդիչի (MnO<sub>2</sub>) առկայությամբ նոսր H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>-ում լուծելով, ապա անջատում ադսորբման կամ օրգանական լուծիչով լուծահանելու միջոցով։
Ստանում են NH<sub>4</sub>ReO<sub>4</sub>, որը վերականգնում են ջրածնի հոսանքում։ Ռենիումի փոշին վերամշակում են մամլման և ջերմամշակման միջոցով կամ հալում էլեկտրոնաճառագայթային վառարանում (թողարկվում է ձողիկների, լարի, ժապավենի, նրբաթերթիկի ձևով)։
== Իզոտոպներ ==
[[Պատկեր:Engine.f15.arp.750pix.jpg|մինի|]]
Բնական ռենիումը բաղկացած է <sup>185</sup>Re (37,07 %) կայուն և <sup>187</sup>Re<ref>Рений — статья из Большой советской энциклопедии</ref> (62,03 % T<sub>1/2</sub>= 10<sup>11</sup> տարի) թույլ ռադիոակտիվ [[իզոտոպներ]]ից։ Արհեստականորեն ստացվել են ռենիումի 175-192 զանգվածի թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպները։
== Կիրառություն ==
Ռենիումը և նրա [[համաձուլվածքներ]]ը (W, Мо, Та), որպես դժվարահալ և կոռոզիակայուն նյութեր, օգտագործվում են էլեկտրոնիկայում, օդագնացային և տիեզերական տեխնիկայում, ինչպես նաև բարձր ջերմաստիճանային (մինչև 2500 °С) թերմոզույգեր պատրաստելու համար։
Ռենիումը և նրա միացությունները [[նավթի կրեկինգ]]ի արդյունավետ [[կատալիզատորներ]] են։
== Տես նաև ==
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
== Գրականություն ==
* {{cite book |last=Cardarelli |first=François |title=Materials Handbook: A Concise Desktop Reference |year=2008 |edition=2η |publisher=Springer |ISBN=978-1-84628-668-1}}
* {{cite book |last=Crabtree |first=Robert H. |title=The Organometallic Chemistry of the Transition Metals |year=2005 |edition=4η |publisher=Wiley-Interscience |location=Yale University, New Haven, Connecticut |ISBN=0-4716-6256-9}}
* {{cite book |last=Chandler |first=Harry |title=Metallurgy for the non-metallurgist |year=1998 |edition=1η |publisher=ASM International |ISBN=978-0-87170-652-2}}
* {{cite book |last=Druce |first=Gerald |title=Rhenium: DVI-Manganese, the Element of Atomic Number 75 (Επανέκδοση 19 Δεκεμβρίου 2013) |year=1948 |publisher=Cambridge University Press |ISBN=978-1-10769-324-1}}
* {{cite book |last1=Ebbing |first1=Darrell D. |last2=Gammon |first2=Steven D. |title=General Chemistry |edition=9η |year=2008 |publisher=Cengage Learning |ISBN=0-618-85748-6}}
* {{cite book |last=Emsley |first=J. |title=Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements |year=2003 |publisher=Oxford University Press |ISBN=0-198-50340-7}}
* {{cite book |last=Evans |first=Anthony M. |title=Ore Geology and Industrial Minerals: An Introduction |year=1993 |edition=3η |publisher=Blackwell Science |location=Oxford |ISBN=978-0-632-02953-2 |url=http://gendocs.ru/docs/41/40119/conv_1/file1.pdf |accessdate=23 Ιανουαρίου 2014}}
* {{cite book |last1=Greenwood |first1=Norman Neill |last2=Earnshaw |first2=Alan |title=Chemistry of the Elements |year=1997 |edition=2η |publisher=Butterworth–Heinemann |location=Oxford |ISBN=0-7506-3365-4}}
* {{cite book |last=Heiserman |first=David L. |title=Exploring Chemical Elements and Their Compounds |year=1992 |ISBN=0-830-63018-X |publisher=Tab Books |location=New York}}
* {{cite book |last1=Housecroft |first1=Catherine E. |last2=Sharpe |first2=Alan G. |title=Inorganic chemistry |year=2005 |edition=3η |publisher=Pearson Education Limited |ISBN=978-0-1317-5553-6}}
* {{cite book |last1=Mackay |first1=Ken M. |last2=Mackay |first2=Rosemary Ann |last3=Henderson |first3=W. |title=Introduction to modern inorganic chemistry |year=2002 |edition=6η |publisher=CRC Press |url=http://books.google.gr/books?id=STxHXRR4VKIC&pg=PR13&lpg=PR13&dq=%22Introduction+to+modern+inorganic+chemistry%22&source=bl&ots=EF4qHL8__-&sig=59HPZLdZGl94Cb8krZBzperMzug&hl=el&sa=X&ei=oFvcUpbhCo3zyAP1s4HgBw&ved=0CGkQ6AEwBw#v=onepage&q&f=false |accessdate=20 Ιανουαρίου 2014 |ISBN=978-0-7487-6420-4}}
* {{cite book |last=Μανουσάκης |first=Γεώργιος Ε. |title=Γενική και Ανόργανη Χημεία |year=1994 |publisher=Αφοί Κυριακίδη |location=Θεσσαλονίκη |ISBN=960-343-272-5}}
* {{cite book |last=Pauling |first=Linus |title=General Chemistry |edition=3η |year=1988 |publisher=Dover Publications |ISBN=978-04866-5622-9}}
* {{cite book |last=Reed |first=Roger C. |title=The Superalloys: Fundamentals and Applications |year=2006 |edition=1η |publisher=Cambridge University Press |ISBN=0-5218-5904-2}}
* {{cite book |last=Tοσσίδης |first=Ιωάννης Α. |title=Χημεία Ενώσεων Συναρμογής |year=2001 |publisher=Εκδόσεις Ζήτη |location=Θεσσαλονίκη |ISBN=978-96043-1754-7}}
* {{cite book |author=Wiberg, Egon |coauthors=Holleman, Arnold Frederick; Wiberg, Nils; Aylett, Bernhard J.; Brewer, William & Eagleson, Mary |title=Inorganic chemistry |year=2001 |location=San Diego, California |publisher=Academic Press |OCLC=833903147 |ISBN=0-123-52651-5}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.periodicvideos.com/videos/075.htm Rhenium] at ''The Periodic Table of Videos'' (University of Nottingham)
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Անցումային մետաղներ]]
[[Կատեգորիա:Ռադիոակտիվ տարրեր]]
[[Կատեգորիա:Ռենիում]]
| |||