Վիքիպեդիա

«Ութձայն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Հետ է շրջվում 3385702 խմբագրումը, որի հեղինակն է՝ Palig Dzadour (քննարկում) մասնակիցը
Տող 1.
{{ԱՀ}}
 
[[Պատկեր:Ութձայն—Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia).jpg|մինի|Հայկական ութձայնի հնչյունաշարեր]]
'''Ութձայն''', աւանդականավանդական ձայնեղանակների համակարգ միջնադարեանմիջնադարյան [[Քրիստոնեություն|քրիստոնեական]] երաժշտական արուեստիարվեստում։ մէջ։ ԿապուածԿապված է Հին աշխարհի ժողովուրդներումի մէկշարք շարքինժողովուրդների, այդ թուինթվում եւև հայերուհայերի մօտմոտ խոր անցեալինանցյալում ձեւավորուածձևավորված տիպական ձայնեղանակներուձայնեղանակների մասին ուսմունքին։ Վերջինս մ․ թ․ առաջին դարերունդարերում (մինչեւմինչև 4րորդIV դարունդ․ սկիզբը) քրիստոնեական պաշտամունքային երաժշտութեաներաժշտության մեջ վերաձեւավորուածվերաձևավորվել է որպես ութձայն, թեէւ իրականութեանթեպետ մէջիրականում միավորուածմիավորել է ութէնութից շատ աւելիավելի մեծ թիւովթվով հիմնական եւև օժանդակ ձայնեղանակներ։
 
Ութձայնը որպես կազմավորovածկազմավորված համակարգ կիրառուածկիրառվել էրորդէ IV դարուն։դարից։ Այն արտացոլող եւև գիտութեանըգիտությանը հայտնի հնագույն մատեաններըմատյանները երկուքներկուսն ալեն․ 4րորդV դարուն․դ․ սկիզբինսկզբին (Աստվածաշունչի[[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչի]] հայերեն թարգմանութենէնթարգմանությունից ետքհետո) կազմուածկազմված հայոց հնագույն Սաղմոսարան֊ժամագիրքը՝ իր ութ կանոններով, որոնցորոնցից իւրաքանչիւրինյուրաքանչյուրին համապատասխանածհամապատասխանել է մէկմի ձայնեղանակ, եւև 6րորդVI դարուդարի սկիզբինսկզբին [[Սևերոս Անտիոքացի|Սևերիոս Անտիոքացի]] պատրիարքի կազմած հոգեւորհոգևոր ինքնուրույն երգերուերգերի ժողովածուն՝ ութ ձայնեղանակներն ընդգրկող ներքին հատուկ բաժանումով։ Սկզբնական շրջանինշրջանում ութձայնի տեսական հիմունքներն այս կամ այն չափով ընդհանուր եղած են քրիստոնեայեղել ժողովուրդներուքրիստոնյա ժողովուրդների համար (հատկապես [[Մերձաւոր Արեւէլք]]իՄերձավոր մէջԱրևելքում)։ ժամանակի ընթացքինընթացքում, սակայն, նախ առանձնացածառանձնացել են արեւմտեանարևմտյան եւև արեւելեանարևելյան քրիստոնեաքրիստոնյա մշակույթներունմշակույթներին հատուկ ութձայները, հետո՝ արեւելեանարևելյան քրիստոնեական երաժշտարուեստիերաժշտարվեստի սահմաններուսահմաններում մէջ տարանջատուածտարանջատվել են ազգայնմի ութձայներուշարք մէկազգայն ձայնութձայներ (15րորդXV դ․ ձևավորուածձևավորվել է նաեւնաև ռուսականը եւև այլն)։
Արեւելեան քրիստոնեական երաժշտութեան պատմական զարգացման դասական շրջանին (մինչեւ 15 դ․ կեսերը), իր մեղեդիական մեծ հնարավորութիուններով եւ ազգային վառ ինքնատիպ գծերով բիւգանդականի կողքին արժանի տեղ մը գրաւուած է հայկ․ ութձայնը։ Տակաւին հեթանոսական Հայաստանի մէջ տեսական միտքը տարբերած է չորս հիմնական ձայնեղանակներ՝ տիպական միւս մեղեդիները այս կամ այն կերպ խումբելով դրանց շուրջ։ 4րորդ հարիւրամեակի ընթացքին հոգեւոր պաշտամունքային երաժշտութեան մեջ կատարվուած են լուրջ տեղաշարժեր, որոնց գիտութիունը արձագանքած է գիրերու գիւտէն հետո։ [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը եւ [[Սահակ Պարթեւ]]ը վերանայած են ձայնեղանակներու մասին հայկական հին ուսմունքը եւ վերակարգաւորած է գլխավորապես աստվածաշունչի երգերու (սաղմոսներ, մարգարեական օրհնութիւններ եւ տիրամոր օրհնութիւն) բնագիրրերու հետ զուգորդուող տիպական մեղեդիները՝ խմբագրելով հայկական ութձայնի առաջին խոշոր հատուածը (չորս բուն, չորս կողմ եւ երկու այստեղի եղանակներով, որոնք արդեն իսկ դուրս եկած են ութի սահմաններուն)։
 
Այս շրջանին արդեն, սկսած ըլլալով նաեւ հայկական հոգեւոր ինքնուրույն երգերու (հետագայում շարական անուանուած)՝ կցուրդներու հորինումն ու եկեղեցիի ազատ կատարումը (հրապարակինը), [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի եւ [[Սահակ Պարթեւ]]ի նախաձեռնութեամբ կազմուած է հայկական ութձայնի երկրորդ (ավելի փոքրաչափ) հաավածը ես՝ այսպես կոչուած սկսվածքներու համակարգը։ Սկսվածքներին կարեւոր դեր հատկացուած պաշտոներգութեան մեջ։ Դրանց օգնութեամբ մենակատար-խմբավարը իրականացուած է անցումները սաղմոսներէն դեպի կցուրդներու խմբական երկդաս կատարումը։ Բացի այդ, սկսուածքներու դրութեան միշոցով դպիրները տիրապետած են գործնական երգեցողութեանն ու տեսութեանը։ Աւելի ուշ, հայ հոգեւոր ինքնուրույն երգի զարգացմանը զուգընթաց ստեղծուած են հայկական միջնադարեան երաժշտա֊ծիսական հիմնական մատեաններու՝ (իրէնց ընդգրկուած երգի տեսակներուն) վերաբերող ութձայնի նոր հատուածներ։ Շարակնոցի արդեն բազմացած նիւթերու ընտրութեան, խմբագրման եւ համապատասխան ձայնեղանակներու զատորոշման հարցերով 7րորդ դ․ զբաղուած է [[Շիրակ դպրեվանք|Շիրակի դպրեվանքի]] առաջնորդ [[Բարսեղ ճոն]]ը (ստեղծելով «Ճոնընտիր» կոչուած ժողովածուն)։▼
Արևելյան քրիստոնեական երաժշտության պատմական զարգացման դասական շրջանում (մինչև XV դ․ կեսերը), իր մեղեդիական մեծ հնարավորություններով և ազգային վառ ինքնատիպ գծերով բյուգանդականի կողքին արժանի տեղ է գրավել հայկ․ ութձայնը։ Տակավին հեթանոսական Հայաստանում տեսական միտքը տարբերել է չորս
8րորդ դ․ սկիզբը Ստեփանոս Սյունեցու երկրորդը կանոնացրել է ընտրուած կցուրդ-շարականները եւ խմբագրել վերջիններուն կապուած ութձայնը, բաղկացած հիմնական ութ եղանակներէ, նոյնչափ «դարձուածքներէն» եւ անոնց շուրջ խմբուած մոտ 40 տիպական մեղեդիներէ։ 11րորդ դ․ [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալին]] տեսականորեն իմաստավորած է «ծանր» (նոր տիպի), «ստեղի» եւ «զարտուղի» կոչուած ձայնեղանակները։ 13րորդ դ․ [[Կիլիկիա|Կիլիկեան]] շարք նշանաւոր մը երաժշտապետներու ջանքերով խազգրքերուած է ութ հիմնական նորակերտ ձայնեղանակներէն իւրաքանչիւրի շուրջ խմբուած են տասը եւ աւելի «մանրուսման» երգեր։ 13 – 14րորդ դդ․ [[Կիլիկիա|Կիլիկիոյ]] մէջ եւ Կենդրոնական Հայաստանի մէջ հատուկ ուշադրութեան առարկա դարձած են նաեւ Գանձարան ժողովածուի բաղադրիչները։ 14րորդ դ․ վերջին - 15 դ․ սկզբին [[Տաթեւ]]ի համալսարանիերաժշտական մասնաճիւղի [[Գրիգոր Տաթեւաց]]իի ղեկավարութեամբ ընդհանուր հայտարարի հայտարարութին բերած են հայկական ութձայնի տեսութեանն ու գործնականին վերաբերող դրոյթները, որուն հակիրճ ամփոփում մը հասած է մինչեւ [[Գ․ Գապասաքալեան]]ը, [[Հ․ Լիմոնճեան]]ը, [[Ն․ Թաշճեանն]] ու մեր օրերը։ Հայկական ութձայնի մշակվել է միջնադարյան վանքերուն մօտ դպրոցներու մէջ եւ համալսարաններուն։ Այն խմբագրողները եղած են երաժիշտ-վարդապետներ, որոնց մտահոգութեան գլխաւոր առարկան, գուցէ հաճախ, ներկայացուցեր է հայ եկեղեցական երաժշտութիւնն ու անոր կարգավորութիւնը։ Այնուամենայնիւ, սխալ կը թուէր հայկական ութձայնը քննել հին ու միջնադարեան հայ աշխարհիկ երաժշտութենէն անկախ։▼
հիմնական ձայնեղանակներ՝ տիպական մյուս մեղեդիները այս կամ այն կերպ խմբելով դրանց շուրջ։ IV հարյուրամյակի ընթացքում հոգևոր պաշտամունքային երաժշտության մեջ կատարվել են լուրջ տեղաշարժեր, որոնց գիտությունը արձագանքել է գրերի գյուտից հետո։ [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը և [[Սահակ Պարթև]]ը վերանայել
Հայ եկեղեցին, հիմնական ձայնեղանակները սկիզբին ևեթ փոխարինելով սեփական ժողովուրդի աշխարհիկ (գիւղական, քաղաքային եւ գուսանական) երգարուեստից ու հետագային եւս մշտապէս սնուելով աշխարհիկ երգ-երաժշտութեան լեզուական հարստութիւններուն, իր տեսական նուաճումներով առարկայորէն ընդհանրացրուած է հայ ժողովրդական֊ազգային երաժշտութեան ելեւէջային կողմին հատուկ ոճական օրինաչափութիւնները։▼
են ձայնեղանակների մասին հայկական հին ուսմունքը և վերակարգավորել գլխավորապես աստվածաշնչային երգերի (սաղմոսներ, մարգարեական օրհնություններ և
տիրամոր օրհնություն) բնագրերի հետ զուգորդվող տիպական մեղեդիները՝ խմբագրելով հայկական ութձայնի առաջին խոշոր հատվածը (չորս բուն, չորս կողմ և երկու ստեղի եղանակներով, որն արդեն իսկ դուրս է գալիս ութի սահմաններից)։
 
Այս շրջանում արդեն, սկսված լինելով նաև հայկական հոգևոր ինքնուրույն երգերի (հետագայում շարական անվանված)՝ կցուրդների հորինումն ու եկեղեցում ազատ
▲Այս շրջանին արդեն, սկսած ըլլալով նաեւ հայկական հոգեւոր ինքնուրույն երգերու (հետագայում շարական անուանուած)՝ կցուրդներու հորինումն ու եկեղեցիի ազատ կատարումը (հրապարակինըհրապարակումը), [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի եւև [[Սահակ ՊարթեւՊարթև]]ի նախաձեռնութեամբնախաձեռնությամբ կազմուածկազմվել է հայկական ութձայնի երկրորդ (ավելի փոքրաչափ) հաավածը ես՝ այսպես կոչուածկոչված սկսվածքներուսկսվածքների համակարգը։ Սկսվածքներին կարեւորկարևոր դեր է հատկացուածհատկացվել պաշտոներգութեանպաշտոներգության մեջ։ Դրանց օգնութեամբօգնությամբ մենակատար-խմբավարը իրականացուածիրականացրել է անցումները սաղմոսներէնսաղմոսներից դեպի կցուրդներուկցուրդների խմբական երկդաս կատարումը։ Բացի այդ, սկսուածքներուսկսվածքների դրութեանդրության միշոցով դպիրները[[դպիր]]ները տիրապետածտիրապետել են գործնական երգեցողութեաններգեցողությանն ու տեսութեանը։տեսությանը։ ԱւելիԱվելի ուշ, հայ հոգեւորհոգևոր ինքնուրույն երգի զարգացմանը զուգընթաց ստեղծուածստեղծվել են հայկական միջնադարեանմիջնադարյան երաժշտա֊ծիսական հիմնական մատեաններու՝մատյաններին՝ (իրէնցնրանցում ընդգրկուածընդգրկված երգի տեսակներունտեսակներին) վերաբերող ութձայնի նոր հատուածներ։հատվածներ։ Շարակնոցի արդեն բազմացած նիւթերունյութերի ընտրութեանընտրության, խմբագրման եւև համապատասխան ձայնեղանակներուձայնեղանակների զատորոշման հարցերով 7րորդVII դ․ զբաղուածզբաղվել է [[Շիրակ դպրեվանք|Շիրակի դպրեվանքի]] առաջնորդ [[Բարսեղ ճոն]]ըճոնը (ստեղծելով «Ճոնընտիր» կոչուածկոչված ժողովածուն)։
 
▲8րորդVIII դ․ սկիզբըսկզբին [[Ստեփանոս Սյունեցի|Ստեփանոս Սյունեցու]] երկրորդը կանոնացրել է ընտրուածընտրված [[կցուրդ]]-շարականները[[շարական]]ները եւև խմբագրել վերջիններունվերջիններիս կապուածկապված ութձայնը, բաղկացած հիմնական ութ եղանակներէեղանակներից, նոյնչափնույնչափ «դարձուածքներէնդարձվածքներից» եւև անոնցնրանց շուրջ խմբուածխմբված մոտ 40 տիպական մեղեդիներէ։մեղեդիներից։ 11րորդXII դ․ [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալին]]ն տեսականորեն իմաստավորածիմաստավորել է «ծանր» (նոր տիպի), «ստեղի» եւև «զարտուղի» կոչուածկոչված ձայնեղանակները։ 13րորդXIII դ․ [[Կիլիկիա|Կիլիկեան]]կիլիկյան մի շարք նշանաւոր մընշանավոր երաժշտապետներուերաժշտապետների ջանքերով խազգրքերուած էխազգրքերում ութ հիմնական նորակերտ ձայնեղանակներէնձայնեղանակներից իւրաքանչիւրիյուրաքանչյուրի շուրջ խմբուածխմբվել են տասը եւև աւելիավելի «մանրուսման» երգեր։ 13XIII –- 14րորդXIV դդ․ [[Կիլիկիա|Կիլիկիոյ]] մէջ եւԿիլիկիայում Կենդրոնականև ՀայաստանիԿենտրոնական մէջՀայաստանում հատուկ ուշադրութեանուշադրության առարկա դարձած են նաեւդարձել նաև Գանձարան ժողովածուի բաղադրիչները։ 14րորդXIV դ․ վերջին - 15XV դ․ սկզբին [[ՏաթեւՏաթևի համալսարան]]ի համալսարանիերաժշտականերաժշտական մասնաճիւղիմասնաճյուղում [[Գրիգոր Տաթեւաց]]իիՏաթևացու ղեկավարութեամբղեկավարությամբ ընդհանուր հայտարարի հայտարարութինեն բերած ենբերվել հայկական ութձայնի տեսութեաննտեսությանն ու գործնականին վերաբերող դրոյթներըդրույթները, որունորից մի հակիրճ ամփոփում մըէ հասել հասածմինչև է մինչեւ [[Գ․ Գապասաքալեան]]ըԳապասաքալյանը, [[Հ․ Լիմոնճեան]]ըԼիմոնճյանը, [[Ն․ Թաշճեանն]]Թաշճյանն ու մեր օրերը։ Հայկական ութձայնի մշակվել է միջնադարյան վանքերուն մօտվանքերին դպրոցներուկից մէջդպրոցներում եւև համալսարաններուն։համալսարաններում։ Այն խմբագրողները եղածեղել են երաժիշտ-վարդապետներ, որոնց մտահոգութեանմտահոգության գլխաւորգլխավոր առարկան, գուցէգուցեև հաճախ, ներկայացուցերներկայացրել է հայ եկեղեցական երաժշտութիւններաժշտությունն ու անորնրա կարգավորութիւնը։կարգավորությունը։ ԱյնուամենայնիւԱյնուամենայնիվ, սխալ կը թուէրկլիներ հայկական ութձայնը քննել հին ու միջնադարեանմիջնադարյան հայ աշխարհիկ երաժշտութենէներաժշտությունից անկախ։
 
▲Հայ եկեղեցին, հիմնական ձայնեղանակները սկիզբինսկզբից ևեթ փոխարինելովփոխառնելով սեփական ժողովուրդիժողովրդի աշխարհիկ (գիւղականգյուղական, քաղաքային եւև գուսանական) երգարուեստիցերգարվեստից ու հետագայինհետագայում եւսևս մշտապէսմշտապես սնուելովսնվելով աշխարհիկ երգ-երաժշտութեաներաժշտության լեզուականլեզվական հարստութիւններունհարստություններից, իր տեսական նուաճումներովնվաճումներով առարկայորէնառարկայորեն ընդհանրացրուածընդհանրացրև է հայ ժողովրդական֊ազգային երաժշտութեաներաժշտության ելեւէջայինելևէջային կողմին հատուկ ոճական օրինաչափութիւնները։օրինաչափությունները։
 
{{ՀՍՀ}}
 
[[Կատեգորիա:Հայկական երաժշտություն]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ութձայն» էջից