Վիքիպեդիա

«Յոդ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 35.
| հալման ջերմունակություն2 =
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| ջերմունակություն = 54,44<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք|автор = Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.)|частьժամть = |заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т|оригинал = |ссылка = |ответственный = |издание = |место = Москва|издательство = Советская энциклопедия|год = 1990|том = 2|страницы = 251|страниц = 671|серия = |isbn = |тираж = 100 000}}
</ref>
| ջերմունակություն2 =
Տող 62.
| իզոտոպներ լրացումներ =
}}
'''Յոդ''' ({{lang-grc|ἰώδης - «մանուշակագույն»}})<ref>Такое написание терминатерրոպեа зафиксировано в [http://www.xumuk.ru/encyklopedia/2/2957.html химической номенклатуре], [http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Иод/ БСЭ] и [[Проект:Словники/БРЭ/053|БРЭ]].</ref> քիմիական տարր է, որի նշանն է '''I''' կամ '''J''' ({{lang-la|Iodum}}), ևտարրերի ատոմային[[պարբերական թիվը՝համակարգ]]ի 53։6-րդ պարբերության 7-րդ խմբի տարր, կարգահամարը՝ 53, ատոմական զանգվածը՝ 126,9044։
 
Հալոգեն է։ Յոդը p- տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 4s<sup>2</sup>4p<sup>6</sup>4d<sup>10</sup>5s<sup>2</sup>5p<sup>5</sup>, К, L, М թաղանթները լրացված են։ Բնական յոդը բաղկացած է միայն 1271 կայուն իզոտոպից։ Ստացվել են 117-139 զանգվածի թվերով 22 ռադիոակտիվ [[իզոտոպներ]]: Քիմիական ակտիվ ոչ մետաղ է, պատկանում է հալոգեններին։
Պարբերական համակարգի 7-րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարր է։ Քիմիական ակտիվ ոչ մետաղ է, պատկանում է հալոգեններին։
 
Սովորական պայմաններում յոդը մուգ մոխրամանուշակագույն, թույլ մետաղական փայլով բյուրեղական նյութ է: Մոլեկուլը երկատոմ է (I<sub>2</sub> բանաձևով):
== Հայտնագործման պատմություն ==
Յոդը(J<sub>2</sub>) հայտնաբերել է Բ.Կուրտուան [[1811]] թվականին։ Այն սովորական պայմաններում մանուշակագույն բյուրեղական նյութ է, որի խտությունը 4.9 գ/սմ<sup>3</sup> է, t<sub>հալ</sub>=114 C, t<sub>եռ</sub>=183 C։ Ջրում վատ է լուծվում, իսկ որոշ օրգանական լուծիչներում (էթիլ սպիրտ, ծծմբաջրածին, CCl<sub>4</sub>)՝ լավ։
 
== Պատմություն ==
===== Քիմիական հատկություններ =====
Յոդը աոաջին անգամ ստացել է ֆրանսիացի քիմիկոս Բ․ Կուրտուան ([[1811]])՝ ծովային [[ջրիմուռներ]]ից։ Յոդի միջին պարունակությունը [[երկրակեղև]]ում 4•10<sup>-5</sup> % է (ըստ [[զանգված]]ի)<ref> Йод // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.</ref>։
Տաքացնելիս գոլորշիանում է առանց հեղուկ վիճակի անցնելու(սուբլիմվում է), օսլայի հետ առաջացնում է կապույտ գույնի կոմպլեքս միացություն։
 
Յոդը մուգ մոխրամանուշակագույն, թույլ մետաղական փայլով բյուրեղական նյութ է։ Բյուրեղները գրաֆիտ են հիշեցնում և ունեն էլեկտրական հոսանք հաղորդելու հատկություն։ Սակայն, ի տարբերություն գրաֆիտի ու [[մետաղ]]ների մեծամասնության, պինդ յոդը ցնդող է և հեշտորեն վերածվում է գոլորշու։ Այդ երևույթը կոչվում է սուբլիմացում։ Յոդը ջրում լուծվում է դժվարությամբ, իսկ օրգանական լուծիչներում՝ հեշտությամբ։ Յոդը քիմիապես ակտիվ ոչ մետաղ է. անմիջականորեն փոխազդում է մետաղների մեծ մասի հետ, իսկ ածխածինը, ազոտը, թթվածինը, ծծումբը և սելենը յոդի հետ անմիջականորեն չեն փոխազդում։
== Անվանում և նշանակություն ==
Տարրի անվանումը առաջարկել է Գեյ Լուսյակը, այն ծագել է {{lang-grc|ἰώδης - «մանուշակագույն»}}<ref>Такое написание терրոպեа зафиксировано в [http://www.xumuk.ru/encyklopedia/2/2957.html химической номенклатуре], [http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Иод/ БСЭ] и [[Проект:Словники/БРЭ/053|БРЭ]].</ref> բառից, որը կապված է տարրի գույնի հետ:Բժշկության և կենսաբանության մեջ այս տարրը սովորաբար անվանում են յոդ, օրինակ, «յոդի լուծույթ», համաձային հինա անվանման, որը գոյություն է ունեցել դեռևս 20-րդ դարի կեսերը
 
Ժամանակակից քիմիական նոմենկլատուրայում օգտագործվում է յոդ անունը: Նույն կարգավիճակը ունի նաև մի քանի այլ լեզուներով, օրինակ, գերմաներեն՝ Jod և Iod: 1950-ական թվականներին քիմիայում J տարրը փոխորինվեց I տարրով<ref>{{ռուսերեն հոդված|автор=Леенсон И. А. |заглавие=Иод или йод? |ссылка=http://trworkshop.net/forum/viewtopic.php?f=55&t=43847 |издание=Химия и жизнь — XXI век |год=2008 |номер=12 |страницы=58—59 |issn=1727-5903}}</ref>.:
 
== Բնության մեջ ==
[[Պատկեր:I,53.jpg|thumb|200px|right|Յոդ]]
Ազատ յոդը բնության մեջ չի հանդիպում։ Նրա [[միներալներ]]ը (հայտնի են 8-ը) առաջանում են [[կենսոլորտ]]ում և հազվադեպ են։ Յոդի հիմնական աղբյուրը [[Համաշխարհային օվկիանոս]]ն է (5•10<sup>-5</sup> գ/լ)։ Յոդի պարունակությունը մեծ է նավթաբեր շրջանների ստորերկրյա ջրերում (երբեմն 100 մգ/լ և ավելի)։
 
Յոդը հազվագյուտ քիմիական տարր է. երկրակեղևում նրա պարունակությունը, ըստ զանգվածի, կազմում է ընդամենը 4x10-5 % (մոտ 1015 տ)։ Չնայած դրան՝ բնության մեջ յոդը հանդիպում է ամենուրեք. նույնիսկ թափանցիկ քվարցի (լեռնային բյուրեղապակի) գերմաքուր բյուրեղներում առկա են յոդի միկրոխառնուրդներ։ Յոդ կա հողում, ծովերի, լճերի ու գետերի ջրերում, բուսական բջիջներում և կենդանիների օրգանիզմներում։ Յոդ պարունակող միներալներ հանդիպում են խիստ հազվադեպ։ Այդ պատճառով էլ յոդ ստանալու համար խտացնում են այն պարունակող բնական լուծույթները, օրինակ՝ աղի լճերի ջուրը, կամ վերամշակում յոդի բնական կուտակիչները՝ ծովային ջրիմուռները։
 
Ծովային ջրիմուռները կուտակում են մինչև 1 %, իսկ որոշ սպունգներ՝ 8,5 % յոդ (ըստ չոր կշռի)։ Մարդու և [[կենդանիներ]]ի համար անհրաժեշտ [[Միկրոտարրեր|միկրոտարր]] է։ Մարդու օրգանիզմում կուտակվում է 20-50 մգ յոդի՝ հիմնականում [[Վահանագեղձ|վահանաձև գեղձ]]ում (6-15 մգ) և [[մկաններ]]ում (10-25 մգ): Խթանում է [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]]ը, ակտիվացնում մկանները և սեռական ֆունկցիան։
== Նշանակություն ==
Յոդը, ինչպես և կենսական կարևորություն ունեցող մյուս տարրերը, բնության մեջ կատարում է շրջապտույտ։ Յոդի միկրոքանակները բացառիկ դեր են կատարում մարդու, կենդանիների և բույսերի կենսագործունեության մեջ։ Օրինակ՝ [[1854]] թվականին հաստատվել է, որ մարդու վահանագեղձի գործառույթի խանգարումը խպիպ (զոբ) հիվանդության հիմնական պատճառն է։ Յոդի օրական պահանջը մարդու օրգանիզմում 100-200 մկգ է։ Ուստի, խպիպի կանխարգելման նպատակով խմելու ջրին և կերակրի աղին ավելացվում է յոդ։ Յոդ պարունակող նյութերի բուժիչ հատկությունները ծանոթ էին մարդուն այդ տարրի բացահայտումից դեռևս 3 հզ տարի առաջ։ Յոդը պարունակվում է բոլոր հյուսվածքներում, իսկ մարդու օրգանիզմում հիմնականում արտադրվում է վահանագեղձում։ Խթանում է նյութափոխանակությունը և ակտիվացնում մկանների աշխատանքը։
 
Լեռնային, անապատային, չոր տափաստանային և ոչ սևահողային [[անտառ]]ային գոտիներում տարածված տեղաճարակային խպիպը հողում, բույսերում և օդում յոդի անբավարար պարունակության հետևանք է։ Այդ շրջաններում անհրաժեշտ է օգտագործել յոդի պարունակող [[կերակրի աղ]] (10-25 գխ) և [[պարարտանյութեր]]<ref>http://chls.web-box.ru/novosti/pochemu-roshal-protiv-joda</ref>։ Ծովամերձ շրջաններում 1 մ<sup>3</sup> օդը պարունակում է մինչև 50 մկգ յոդի (հիմնականում յոդիդներ):
===== Բժշկության մեջ =====
 
Յոդը և նրա միացությունները բժշկության մեջ օգտագործվում են որպես հակասնկիկային, հակաբորբոքային և ցավը մեղմող միջոցներ։
== Ստացում ==
Յոդն օգտագործում են նաև երկրաբաններն ու բուսաբանները, քիմիկոսներն ու մետաղագործները։ Այն առաջացնում է բազմաթիվ յոդօրգանական միացություններ, որոնք մտնում են որոշ ներկանյութերի բաղադրության մեջ։ Յոդի միացությունները կիրառվում են լուսանկարչության և կինոարդյունաբերության մեջ։ Որպես կատալիզորդ՝ յոդն օգտագործվում է արհեստական կաուչուկների արտադրության մեջ. նրա օգնությամբ են ստանում այնպիսի գերմաքուր նյութեր, ինչպիսիք են գերմաքուր [[սիլիցիում]]ը, [[տիտան]]ը, [[հաֆնիում]]ը և [[ցիրկոնիում]]ը։
ԽՍՀՄ-ում յոդը ստանում են նավթային հորանցքերի ջրերից, որոշ երկրներում՝ ծովային ջրիմուռներից և չիլիական բորակի մայր լուծույթներից։ Նավթային ջրերը մշակում են [[քլոր]]ով կամ ազոտային թթվով, անջատված յոդը կլանում են ածխով կամ դուրս են մղում [[օդ]]ի հոսանքով։
 
[[Ածուխ|Ածխի]] վրա ադսորբված յոդը լուծում են ալկալիներում կամ նատրիումի սուլֆիտում, ապա անջատում քլորի միջոցով։ Օդով դուրս մղված յոդը կլանում են ՏՕ<sub>2</sub>-ի և ջրային գոլորշու խառնուրդով, ապա օքսիդացնում քլորով։ Ստացված հում յոդը մաքրում են [[Թորում|թորելով]]։
 
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
[[Պատկեր:IodoAtomico.JPG|thumb|200px|right|]]
Սովորական պայմաններում յոդը մուգ մոխրամանուշակագույն, թույլ մետաղական փայլով բյուրեղական նյութ է, [[խտություն]]ը՝ 4940 կգ/մ<sup>3</sup>, հալման ջերմաստիճանը՝ 113,5 °С, եռմանը՝ 184,35 °С։ Հեշտ ցնդող է, դանդաղ տաքացնելիս սուբլիմվում է։
 
Մոլեկուլը երկատոմանի է՝ 12։ Վատ է լուծվում ջրում (0,33 գ/լ, 25 °С), լավ՝ օրգանական լուծիչներում, ծծմբածխածնում, յոդիդների ջրային լուծույթներում։ Յոդը [[Ոչ մետաղներ|ոչ մետաղ]] է, քիմիապես ակտիվ, միացություններում ունի -1, +1, +3, +5 կամ + 7 [[օքսիդացման աստիճան]]։
Ջրում վատ է լուծվում, իսկ որոշ օրգանական լուծիչներում (էթիլ սպիրտ, ծծմբաջրածին, CCl<sub>4</sub>)՝ լավ։
 
Տաքացնելիս գոլորշիանում է առանց հեղուկ վիճակի անցնելու(սուբլիմվում է), օսլայի հետ առաջացնում է կապույտ գույնի կոմպլեքս միացություն։
Յոդը մուգ մոխրամանուշակագույն, թույլ մետաղական փայլով բյուրեղական նյութ է։ Բյուրեղները [[գրաֆիտ]] են հիշեցնում և ունեն էլեկտրական հոսանք հաղորդելու հատկություն։ Սակայն, ի տարբերություն գրաֆիտի ու [[մետաղ]]ների մեծամասնության, պինդ յոդը ցնդող է և հեշտորեն վերածվում է գոլորշու։ Այդ երևույթը կոչվում է սուբլիմացում։ Յոդը ջրում լուծվում է դժվարությամբ, իսկ օրգանական լուծիչներում՝ հեշտությամբ։ Յոդը քիմիապես ակտիվ ոչ մետաղ է. անմիջականորեն փոխազդում է մետաղների մեծ մասի հետ, իսկ ածխածինը, ազոտը, թթվածինը, ծծումբը և սելենը յոդի հետ անմիջականորեն չեն փոխազդում։
 
[[File:Iodine-triphenylphosphine charge-transfer complex in dichloromethane.jpg|center|thumb|300px]]
 
== Քիմիական հատկություններ ==
:{| align=right border="1" class="wikitable"
Էլեկտրոնային բանաձևն է՝ 1s<sup>2</sup>2s<sup>2</sup>2p<sup>6</sup>3s<sup>2</sup>3p<sup>6</sup>3d<sup>10</sup>4s<sup>2</sup>4p<sup>6</sup>4d<sup>10</sup>5s<sup>2</sup>5p<sup>5</sup>.
|-
Ստանում են յոդիդների օքսիդացումից.
! Նախ !!Էլեկտրոնների թիվը!!էլեկտրոնային թաղանթ
|-
 
|<center><math>{\scriptstyle K}</math></center>||<center> <math>{\scriptstyle 2}</math></center> ||<center><math>{\scriptstyle \mathrm{1s^{2}}}</math></center>
|-
 
|<center><math>{\scriptstyle L}</math></center>||<center> <math>{\scriptstyle 8}</math></center> ||<center><math>{\scriptstyle 2s^{2} 2p^{6}}</math></center>
|-
 
|<center><math>{\scriptstyle M}</math></center>||<center> <math>{\scriptstyle 18}</math></center> ||<center><math>{\scriptstyle 3s^{2} 3p^{6} 2d^{10}}</math></center>
|-
 
|<center><math>{\scriptstyle N}</math></center>||<center> <math>{\scriptstyle 18}</math></center> ||<center><math>{\scriptstyle 4s^{2} 4p^{6} 3d^{10}}</math></center>
|-
 
|<center><math>{\scriptstyle O}</math></center>||<center> <math>{\scriptstyle 7}</math></center> ||<center><math>{\scriptstyle 5s^{2} 5p^{5}} </math></center>
|-
|}
Յոդը պատկանում է [[հալոգեններ]]ի խմբին:
 
Ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է1s<sup>2</sup>2s<sup>2</sup>2p<sup>6</sup>3s<sup>2</sup>3p<sup>6</sup>3d<sup>10</sup>4s<sup>2</sup>4p<sup>6</sup>4d<sup>10</sup>5s<sup>2</sup>5p<sup>5</sup>:
 
Քիմիական ակտիվությամբ և օքսիդիչ հատկություններով զիջում է [[քլոր]]ին և [[բրոմի]]ն։ Յոդի և [[Ջրածին|ջրածնի]] միացման ռեակցիան դարձելի է։
 
* С [[մետաղ]]ների հետ յոդը հեշությամբ փոխազդում է, նույնիսկ ցածր ջերմաստիճանում, առաջացնելով յոդիտներ.
Տող 97 ⟶ 141՝
:: <math>\mathsf{I_2 + 2Na_2S_2O_3 \rightarrow 2NaI + Na_2S_4O_6}</math>
 
[[Թթվածին|Թթվածնի]], [[ազոտ]]ի և [[Ածխածին|ածխածնի]] հետ անմիջականորեն չի միանում։ Հեշտությամբ միանում է բազմաթիվ ոչ մետաղների (Si, P և այլն) և [[մետաղներ]]ի մեծ մասի հետ։ Յոդական թթուն՝ НJO<sub>3</sub>, քլորական և բրոմական [[թթուներ]]ի համեմատ ավելի թույլ թթու է, բայց կայուն։
 
Նրա՝ ջրում լավ լուծվող անգույն բյուրեղները հալվում են 110 °C-ում, իսկ 195 °C-ում քայքայվում՝ առաջացնելով յոդի (V) օքսիդը՝ J<sub>2</sub>Օ<sub>5</sub>, նրա [[աղեր]]ը՝ յոդատները (КJO<sub>3</sub> և այլն) ստացվում են յոդի և ալկալիների տաք [[լուծույթներ]]ի փոխազդեցությամբ։
 
Պերյոդական թթուն հայտնի է հիդրատի ձևով՝ HIO<sub>4</sub>•2H<sub>2</sub>O։ Յոդի թթվածնային միացությունները օքսիդիչներ են։ Յոդի միացություններ է առաջացնում մյուս հալոգենների հետ՝ IF<sub>7</sub>, IF<sub>5</sub>, JCl<sub>3</sub>, ICl, IBr։
 
Հայտնի են նաև նրա այլ աղանման միացությունները՝ IClO3, ICIO<sub>4</sub>, J<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>: Միարժեք և երկարժեք մետաղների հետ յոդը առաջացնում է ջրում լուծելի իոնական յոդիդներ (Agl, Cu<sub>2</sub>I<sub>2</sub> և Hg<sub>2</sub>I<sub>2</sub>-ը ջրում չեն լուծվում)։
 
:: <math>\mathsf{I_2 + H_2O \rightarrow HI + HIO}</math> p''K''<sub>c</sub>=15.99
 
Յոդը ադսորբվում է [[օսլա]]յի վրա և նրան ներկում մուգ կա պույտ գույնով։ Այդ հատկությունն օգտագործում են յոդաչափության մեջ։
 
== Իզոտոպներ ==
Բնական յոդը բաղկացած է միայն 127<sup>I</sup> կայուն իզոտոպից։ Ստացվել են 117-139 զանգվածի թվերով 22 ռադիոակտիվ [[իզոտոպներ]]:
<sup>131</sup>I ռադիոակտիվ իզոտոպը տրոհում է β-մասնիկների, ինչպես նաև γ ճառագայթում ֆոտոնների հետ՝ սկսած 0.08-ից 0,723 ՄէՎ<ref>{{cite web|url=http://nucleardata.nuclear.lu.se/NuclearData/toi/nuclide.asp?iZA=530131|title=WWW Table of Radioactive Isotopes|description=Энергетические уровни <sup>131</sup>I|lang=en|accessdate=2011-03-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/618QdjCzg|archivedate=2011-08-22}}</ref>:
[[Պատկեր:Sample of iodine.jpg|մինի]]
[[Պատկեր:Resublimiertes Iod in Plättchenform.jpg|մինի]]
[[Պատկեր:Iod Kristallin doppeltsublimiert.JPG|մինի|յոդի բյուրեղները]]
{| class="wikitable"
|-
|+Յոդի իզոտոպների բնութագիրը<ref>{{ռուսերեն գիրք
|автор =
|ժամть =
|заглавие = Справочник химика
|оригинал =
|ссылка =
|издание = 2-е изд., испр
|ответственный = Редкол.: Никольский Б.П. и др.
|место = М.-Л.
|издательство = Химия
|год = 1966
|том = 1
|страницы =
|страниц = 1072
|isbn =
}}</ref>
 
|-
! Զանգվածային<br />թիվ
! Պարունակությունը <br />բնական խառնուրդներում, <br />%
! Ճառագայթման <br />բնույթը
! Կյանքի <br />տևողությունը
|-
|align="center"| 118 ||align="center"| — ||align="center"| ||align="center"| ~10 րոպե
|-
|align="center"| 119 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>+</sup> ||align="center"| 18 րոպե
|-
|align="center"| 120 ||align="center"| — ||align="center"| Э.з. ||align="center"| 1,1 ժամ
|-
|align="center"| 121 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>+</sup>; γ ||align="center"| 1,5 ժամ
|-
|align="center"| 122 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>+ ||align="center"| 3,5 րոպե
|-
|align="center"| 123 ||align="center"| — ||align="center"| Э.з.; γ ||align="center"| 13 ժամ
|-
|align="center"| 124 ||align="center"| — ||align="center"| Э.з.; β<sup>+</sup>; γ ||align="center"| 4,5 օր
|-
|align="center"| 125 ||align="center"| — ||align="center"| Э.з.; γ ||align="center"| 60 օր
|-
|align="center"| 126 ||align="center"| — ||align="center"| Э.з.; β<sup>+</sup>; β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 13 օր
|-
|align="center"| 127 ||align="center"| 100 ||align="center"| ||align="center"|
|-
|align="center"| 128 ||align="center"| — ||align="center"| Э.з.; β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 25 րոպե
|-
|align="center"| 129 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 1,72{{e|7}} лет
|-
|align="center"| 130 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 12,5 ժամ
|-
|align="center"| 131 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 8,05 օր
|-
|align="center"| 132 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 2,26 ժամ
|-
|align="center"| 133 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 20,8 ժամ
|-
|align="center"| 134 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 53 րոպե
|-
|align="center"| 135 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 6,7 ժամ
|-
|align="center"| 136 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup>; γ ||align="center"| 1,5 րոպե
|-
|align="center"| 137 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup>; n ||align="center"| 19,3 վրկ
|-
|align="center"| 138 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup> ||align="center"| 5,9 վրկ
|-
|align="center"| 139 ||align="center"| — ||align="center"| β<sup>-</sup> ||align="center"| 2,7 վրկ
|}
 
== Նշանակություն ==
Յոդի գոլորշիները թունավոր են և գրգռում եև լորձաթաղանթը։ Յոդի և նրա [[լուծույթներ]]ը մանրէասպան են։ Յոդի ռադիոակտիվ իզոտոպներ պարունակող թափոններով միջավայրի աղտոտումը չափազանց վտանգավոր է, հատկապես երեխաների համար։
 
Յոդի գոլորշիների թույլատրելի պարունակությունը օդում 0,001 մգհ է։ Յոդի բծերը լվանում են [[նատրիում]]ի թիոսուլֆատի կամ [[սոդա]]յի լուծույթով։
Յոդը, ինչպես և կենսական կարևորություն ունեցող մյուս տարրերը, բնության մեջ կատարում է շրջապտույտ։ Յոդի միկրոքանակները բացառիկ դեր են կատարում մարդու, կենդանիների և բույսերի կենսագործունեության մեջ։ Օրինակ՝ [[1854]] թվականին հաստատվել է, որ մարդու վահանագեղձի գործառույթի խանգարումը խպիպ (զոբ) հիվանդության հիմնական պատճառն է։ Յոդի օրական պահանջը մարդու օրգանիզմում 100-200 մկգ է։
 
Ուստի, խպիպի կանխարգելման նպատակով խմելու ջրին և կերակրի աղին ավելացվում է յոդ։ Յոդ պարունակող նյութերի բուժիչ հատկությունները ծանոթ էին մարդուն այդ տարրի բացահայտումից դեռևս 3 հզ տարի առաջ։ Յոդը պարունակվում է բոլոր հյուսվածքներում, իսկ մարդու օրգանիզմում հիմնականում արտադրվում է վահանագեղձում։ Խթանում է նյութափոխանակությունը և ակտիվացնում մկանների աշխատանքը։
 
===== Բժշկության մեջ =====
[[Պատկեր:ExAntiseptic.jpg|300px|մինի]]
Յոդը և նրա միացություններն օգտագործվում են հիմնականում բժշկության մեջ, որպես հակասնկային, հակաբորբոքային և ցավը մեղմացնող միջոցներ։ Նրանով ախտահանում են վերքերը և վիրահատման դաշտը։ Յոդի միացությունների ներս ընդունումն ազդում է [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] վրա և ուժեղացնում վահանագեղձի ֆունկցիան։ Հիվանդության ախտորոշման համար օգտագործում են յոդ պարունակող նյութեր և յոդի արհեստական ռադիոակտիվ իզոտոպներ՝ <sup>125</sup>I, որոնք կուտակվում են վահանաձև գեղձում։ Յոդի P-ճառագայթող [[իզոտոպներ]]ը բուժիչ են։
 
Յոդային դեղամիջոցների երկարատև ընդունումը կարող է առաջացնել յոդիզմ՝ հարբուխ, եղնջատենդ, արցունքահոսություն, ցան և այլն։ Յոդօրգանական միացություններն օգտագործվում են օրգանական սինթեզում, [[արծաթ]]ի և [[կալիումի յոդիդ]]ները՝ լուսազգայուն թաղանթներ պատրաստելիս։
 
Յոդն օգտագործում են նաև երկրաբաններն ու բուսաբանները, քիմիկոսներն ու մետաղագործները։ Այն առաջացնում է բազմաթիվ յոդօրգանական միացություններ, որոնք մտնում են որոշ ներկանյութերի բաղադրության մեջ։ Յոդի միացությունները կիրառվում են լուսանկարչության և կինոարդյունաբերության մեջ։
 
Որպես կատալիզորդ՝ յոդն օգտագործվում է արհեստական կաուչուկների արտադրության մեջ. նրա օգնությամբ են ստանում այնպիսի գերմաքուր նյութեր, ինչպիսիք են գերմաքուր [[սիլիցիում]]ը, [[տիտան]]ը, [[հաֆնիում]]ը և [[ցիրկոնիում]]ը։
 
== Տես նաև ==
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
*[[Յոդաջրածին]]
*[[Վահանագեղձի բորբոքում]]
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ |2}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
Տող 107 ⟶ 260՝
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb053.htm Иод в Популярной библиотеке химических элементов]
* [http://proeco.visti.net/naturalist/biology/blg_024.htm Из истории йода]
 
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
 
Տող 112 ⟶ 266՝
[[Կատեգորիա:Հալոգեններ]]
[[Կատեգորիա:Յոդ]]
 
{{Chem-stub}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Յոդ» էջից