Վիքիպեդիա

«Ունաբ սովորական»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ մանր-մունր, փոխարինվեց: →
No edit summary
Տող 24.
| ipni =
}}
'''Ունաբ սովորական''', ունաբի<ref> Ююба // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.</ref> ({{lang-lat|''Ziziphus jujuba''}}), դժնիկազգիների[[դժնիկազգիներ]]ի ընտանիքի պտղատու բույսերի[[բույսեր]]ի ցեղ։
 
== Կենսաբանական նկարագիր==
== Բաղադրություն ==
Փշոտ, տերևաթափ, 3-8 մ բարձրությամբ ծառ է կամ թուփ։ Բունը բարակ է` 4-10 սմ, ճյուղերն անկյունավոր բեկված են, մերկ։ Բեկվածքներում կան մեկական զույգ, ամուր, մինչև 3 սմ երկարությամբ սուր փշեր։ Տերևները հերթադիր են, ձվաձև, կաշվեկերպ, վերևից` մուգ կանաչավուն, փայլուն, մանր ատամնաեզր, կարճ կոթունով։ Ծաղիկներն աստղաձև են` 3-4 մմ տրամագծով, ծաղկաթերթերը 5-ն են, մանր, դեղնականաչավուն։ Ծաղկափթթությունները խիտ են, յուրաքանչյուրում կա 3-5 ծաղիկ, որոնք տեղադրված են տերևածոցերում։ Միակորիզ պտուղները` երկարավուն օվալաձև կամ գնդաձև են, ունեն կարմրամանուշակագույն երանգավորում։ Կախված տեսակից` ունաբի 1 պտղի զանգվածը կարող է տատանվել 5-6 գրամից` մինչև 20-30 գրամ։
 
[[Ծաղիկներ]]ն աստղաձև են` 3-4 մմ տրամագծով, ծաղկաթերթերը 5-ն են, մանր, դեղնականաչավուն։ Ծաղկափթթությունները խիտ են, յուրաքանչյուրում կա 3-5 ծաղիկ, որոնք տեղադրված են տերևածոցերում։ Միակորիզ [[պտուղ]]ները` երկարավուն օվալաձև կամ գնդաձև են, ունեն կարմրամանուշակագույն երանգավորում։ Կախված տեսակից` ունաբի 1 պտղի զանգվածը կարող է տատանվել 5-6 գրամից` մինչև 20-30 գրամ։
Բույսի անվանումն ունի պարսկական ծագում` Zizufun են անվանել ցանկացած տեսակի ուտելի պտուղները։ [[Ֆրանսիա]]յում ունաբի պտուղներն անվանում են ժուժուբա։ Ունաբին մոտ 400 տարի առաջ մշակվել է [[Չինաստան]]ում, ինչի պատճառով բույսն անվանում են նաև չինական խուրմա։ Հայտնի են ունաբի մոտ 400 ենթատեսակներ, որոնց պտուղները տարբերվում են արտաքին տեսքով, գույնի երանգավորումով, համով, քիմիական բաղադրությամբ։ Բույսը տարածված է Միջերկրական ծովի ափերին, Միջին Ասիայում, [[Պարսկաստան]]ում, Չինաստանում, [[Մոնղոլիա]]յում, [[Ավստրալիա]]յում, [[Բրազիլիա]]յում, [[Անդրկովկաս]]ում։▼
 
== Անվանում ==
Բույսի պտուղներն ուտելի են թարմ և չոր վիճակում, պատրաստում են մուրաբա, ջեմեր, հյութեր, գինի, կոմպոտներ, մարինադներ և այլն։ Ունաբի ծառը դիմացկուն է ջերմաստիճանի փոփոխությունների հանդեպ, դիմանում է մինչև 30C ցրտահարությանը, երաշտադիմացկուն է, լավ է տանում ամառվա շոգը։ Շատ հետաքրքիր է ունաբի բուսաճական շրջանը։ Ծառի առաջին տերևները սկսում են բացվել մայիսի վերջերին։ Ծաղիկները բացվում են հունիսին, պտուղների հասունացման շրջանը սկսվում է հոկտեմբերին և շարունակվում է մոտ մեկ ամիս։ Ծառը տերևաթափ է լինում դեկտեմբեր-հունվար ամիսներին։ Ունաբի սովորականի բոլոր մասերն ունեն բուժիչ հատկություններ։ Պտուղը պարունակում է սպիտակուց, օսլա, շաքար, պեկտինային նյութեր, [[ճարպեր]], օրգանական թթուներ, [[կումարին]], տանին, ֆլավոններ, նաև ասկորբինաթթու, ռուտին, կարոտին, B խմբի վիտամիններ, [[կալցիում]], [[ֆոսֆոր]], [[կալիում]], [[մագնիում]], [[երկաթ]], [[կոբալտ]], [[յոդ]]։ Հասունացման նախնական շրջանում ունաբի պտղի համը նման է խնձորին, հասունանալուց հետո պտուղը փափկում է, իսկ համով հիշեցնում է փյունիկյան արմավի պտուղը (խուրմա)։ Ունաբի պտուղն ունի մանրէասպան, վերքամոքիչ, արյունը մաքրող, խորխաբեր, թույլ լուծողական, սրտի աշխատանքը լավացնող, միզամուղ, սեռական կարողությունը բարձրացնող հատկություններ, ավելացնում է կերակրող մայրերի կաթը։ Ունաբին բարձր է գնահատվում` որպես հիպոտենզիվ` ճնշումը կարգավորող դիետիկ սնունդ։ Սերմը պարունակում է բույսին բնորոշ սապոնինների խումբ, գլյուկոզա, քսիլոզա և այլ շաքարներ։ Սերմն ունի հանգստացնող, թույլ լուծողական հատկություններ։ Տերևը պարունակում է թմրեցնող նյութեր, ունի խորխաբեր և հիպոտենզիվ հատկություններ, կարգավորում է սրտի ռիթմը։ Հետաքրքիր է իմանալ, որ տերևը ծամելիս` փոխվում է ընկալումը համի հանդեպ` մարդը չի զգում քաղցր և դառը համերը, իսկ զգայունությունը աղի և թթու համերի հանդեպ լիովին պահպանվում է։ Ունաբի արմատը և կեղևը պարունակում են դաբաղանյութեր և սապոնիններ։ Կեղևը պարունակում է նաև ռուտին։ Ունաբի արմատների եփուկը խթանում է մազերի աճը և ամրացնում մազարմատները։▼
▲Բույսի անվանումն ունի պարսկական ծագում` ''Zizufun'' են անվանել ցանկացած տեսակի ուտելի պտուղները։ [[Ֆրանսիա]]յում ունաբի պտուղներն անվանում են ժուժուբա։ Ունաբին մոտ 400 տարի առաջ մշակվել է [[Չինաստան]]ում, ինչի պատճառով բույսն անվանում են նաև չինական խուրմա։ Հայտնի են ունաբի մոտ 400 ենթատեսակներ, որոնց պտուղները տարբերվում են արտաքին տեսքով, գույնի երանգավորումով, համով, քիմիական բաղադրությամբ։ Բույսը տարածված է Միջերկրական ծովի ափերին, [[Միջին ԱսիայումԱսիա]]յում, [[Պարսկաստան]]ում, Չինաստանում, [[Մոնղոլիա]]յում, [[Ավստրալիա]]յում, [[Բրազիլիա]]յում, [[Անդրկովկաս]]ում։
 
== Քիմիական կազմ ==
[[Պատկեր:Azufaifas fcm.jpg|մինի|ձախից|Ունաբի պտուղները]]
Պտուղը պարունակում է [[սպիտակուց]], [[օսլա]], [[շաքար]], պեկտինային նյութեր, [[ճարպեր]], օրգանական թթուներ, [[կումարին]], տանին, ֆլավոններ, նաև [[ասկորբինաթթու]], [[ռուտին]], [[կարոտին]], B խմբի [[վիտամիններ]], [[կալցիում]], [[ֆոսֆոր]], [[կալիում]], [[մագնիում]], [[երկաթ]], [[կոբալտ]], [[յոդ]]։ Հասունացման նախնական շրջանում ունաբի պտղի համը նման է խնձորին, հասունանալուց հետո պտուղը փափկում է, իսկ համով հիշեցնում է փյունիկյան արմավի պտուղը (խուրմա)։
 
== Նշանակություն և կիրառում ==
== Բժշկական կիրառությունը ==▼
Բույսի պտուղներն ուտելի են թարմ և չոր վիճակում, պատրաստում են մուրաբա, ջեմեր, հյութեր, գինի, կոմպոտներ, մարինադներ և այլն։ Ունաբի ծառը դիմացկուն է [[ջերմաստիճան]]ի փոփոխությունների հանդեպ, դիմանում է մինչև 30 °C ցրտահարությանը, երաշտադիմացկուն է, լավ է տանում ամառվա շոգը։ Շատ հետաքրքիր է ունաբի բուսաճական շրջանը։
[[Պատկեր:Ziziphus zizyphus foliage.jpg|մինի]]
Ծառի առաջին [[տերև]]ները սկսում են բացվել մայիսի վերջերին։ Ծաղիկները բացվում են հունիսին, պտուղների հասունացման շրջանը սկսվում է հոկտեմբերին և շարունակվում է մոտ մեկ ամիս։ Ծառը տերևաթափ է լինում դեկտեմբեր-հունվար ամիսներին։ Ունաբի սովորականի բոլոր մասերն ունեն բուժիչ հատկություններ։
 
▲Բույսի պտուղներն ուտելի են թարմ և չոր վիճակում, պատրաստում են մուրաբա, ջեմեր, հյութեր, գինի, կոմպոտներ, մարինադներ և այլն։ Ունաբի ծառը դիմացկուն է ջերմաստիճանի փոփոխությունների հանդեպ, դիմանում է մինչև 30C ցրտահարությանը, երաշտադիմացկուն է, լավ է տանում ամառվա շոգը։ Շատ հետաքրքիր է ունաբի բուսաճական շրջանը։ Ծառի առաջին տերևները սկսում են բացվել մայիսի վերջերին։ Ծաղիկները բացվում են հունիսին, պտուղների հասունացման շրջանը սկսվում է հոկտեմբերին և շարունակվում է մոտ մեկ ամիս։ Ծառը տերևաթափ է լինում դեկտեմբեր-հունվար ամիսներին։ Ունաբի սովորականի բոլոր մասերն ունեն բուժիչ հատկություններ։ Պտուղը պարունակում է սպիտակուց, օսլա, շաքար, պեկտինային նյութեր, [[ճարպեր]], օրգանական թթուներ, [[կումարին]], տանին, ֆլավոններ, նաև ասկորբինաթթու, ռուտին, կարոտին, B խմբի վիտամիններ, [[կալցիում]], [[ֆոսֆոր]], [[կալիում]], [[մագնիում]], [[երկաթ]], [[կոբալտ]], [[յոդ]]։ Հասունացման նախնական շրջանում ունաբի պտղի համը նման է խնձորին, հասունանալուց հետո պտուղը փափկում է, իսկ համով հիշեցնում է փյունիկյան արմավի պտուղը (խուրմա)։ Ունաբի պտուղն ունի մանրէասպան, վերքամոքիչ, արյունը մաքրող, խորխաբեր, թույլ լուծողական, սրտի աշխատանքը լավացնող, միզամուղ, սեռական կարողությունը բարձրացնող հատկություններ, ավելացնում է կերակրող մայրերի կաթը։ Ունաբին բարձր է գնահատվում` որպես հիպոտենզիվ` ճնշումը կարգավորող դիետիկ սնունդ։ Սերմը պարունակում է բույսին բնորոշ սապոնինների խումբ, գլյուկոզա, քսիլոզա և այլ շաքարներ։ Սերմն ունի հանգստացնող, թույլ լուծողական հատկություններ։ Տերևը պարունակում է թմրեցնող նյութեր, ունի խորխաբեր և հիպոտենզիվ հատկություններ, կարգավորում է սրտի ռիթմը։ Հետաքրքիր է իմանալ, որ տերևը ծամելիս` փոխվում է ընկալումը համի հանդեպ` մարդը չի զգում քաղցր և դառը համերը, իսկ զգայունությունը աղի և թթու համերի հանդեպ լիովին պահպանվում է։ Ունաբի արմատը և կեղևը պարունակում են դաբաղանյութեր և սապոնիններ։ Կեղևը պարունակում է նաև ռուտին։ Ունաբի արմատների եփուկը խթանում է մազերի աճը և ամրացնում մազարմատները։
 
▲== Բժշկական կիրառությունըկիրառություն ==
*Օգտակար է սակավարյունության, գլխապտույտի, չոր հազի, լուծի, ասթենիայի դեպքում, Իջեցնում է խոլեստերինի մակարդակն արյան մեջ, օգտակար է հիպերտոնիայի և հազի դեպքում, ամրացնում է մազարմատները, վերացնում թեփը, օգտագործում են աբցեսի, թարախապալարների դեպքում
*Ունաբի կորիզներից ստացված պատրաստուկները հակացուցված են հղիներին<ref>[http://168.am/2013/01/29/172812.html Բազմաշնորհ բուժարարը՝ ունաբ. բուժիչ նամակներ]</ref>
 
== Տարավածությունը Հայաստանում ==
[[ՀՀ]] բնական պայմաններում հանդիպում է հյուսիսարևելյան և կենտրոնական շրջաններում, [[Վայոց ձոր]]ում, [[Տավուշի մարզ]]ի բոլոր համայնքներում, ստորին լեռնային գոտում` մինչև 1000 մ բարձրության վրա` չոր, քարքարոտ թեքություններում։
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Գրականություն ==
*Yilin Chen, Carsten Schirarend: Ziziphus jujuba. In: Flora of China. 12, Science Press, Beijing 2007, ISBN 978-1930723641, S. 120 (online).
*M. Qaiser,S. Nazimuddin: Ziziphus jujuba. In: Flora of Pakistan. 140, MBG Press, Karachi 1975, S. 15 (online).
*Joseph H. Kirkbride, John H. Wiersema, Nicholas J. Turland: Proposal to conserve the name Ziziphus jujuba against Z. zizyphus (Rhamnaceae). In: Taxon. 55, 2006, S. 1049-1050.
 
== Արտաքին հղումներ ==
{{Commonscat|Ziziphus}}
* [http://rbg-web2.rbge.org.uk/cgi-bin/nph-readbtree.pl/feout?FAMILY_XREF=&GENUS_XREF=Ziziphus&SPECIES_XREF=&TAXON_NAME_XREF=&RANK= Flora Europaea: ''Ziziphus'']{{ref-en}}
* [http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=ZIZIP USDA Plants Profile: ''Ziziphus'']{{ref-en}}
* [http://www.efloras.org/browse.aspx?flora_id=3&start_taxon_id=135333 Flora of China: ''Ziziphus'' species list]{{ref-en}}
 
[[Կատեգորիա:Երկշաքիլավորներ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ունաբ_սովորական» էջից