«Կալիում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ կետադրական, փոխարինվեց: : → ։ (12) |
||
Տող 8.
| պարբերություն =
| բլոկ =
| արտաքին տեսք =[[
| պատկեր =Potassium Spectrum.jpg
| ատոմային զանգված = 39,0983(1)<ref name="iupac atomic weights">{{ռուսերեն հոդված|автор=Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu.|заглавие=Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)|ссылка=http://iupac.org/publications/pac/85/5/1047/|язык=en|издание=[[Pure and Applied Chemistry]]|год=2013|том=85|номер=5|страницы=1047-1078|doi=10.1351/PAC-REP-13-03-02}}</ref>
Տող 120.
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=19}}
'''Կալիում''' {{lang-lat|Kalium}} , [[քիմիական տարր]] է, որի նշանն է '''K''', պարբերական համակարգի 4-րդ պարբերության 1-ին խմբի քիմիական
Կալիումի մի քանի միացություններ (օրինակ, պոտաշը, որն ստացվում էր փայտանյութի մոխրից) հայտնի էին դեռևս
Կալիումի քիմիական հատկությունները շատ նման են [[նատրիում]]ի հատկություններին, այնուամենայնիվ, դրանց դերը օրգանիզմում տարբեր է։
Տող 128.
== Պատմություն և անվան ծագում ==
[[Պատկեր:Kalium.jpg|մինի|ձախից|150px|Սենյակային ջերմաստիճանում կալիումը արծաթա-սպիտակավուն մետաղ է կապտավուն երանգով։]]
Միայն [[18-րդ դար]]ին պարզվեց «բուսական ալկալու» (պոտաշի՝ K<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) և «հանքային ալկալու» (սոդայի՝ Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>)
«Պոտասիում» և «սոդիում» անվանումները պահպանվել են Մեծ Բրիտանիայում, ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում և մի քանի այլ
== Բնության մեջ ==
Կալիումը տարածված տարրերից է, պարունակությունը երկրակեղևում՝ 2,50 % (ըստ զանգվածի)
== Ստացում ==
Արտադրության մեջ ստացվում է KOH-ի կամ KCl-ի և Na-ի փոխազդեցությամբ՝
:: <math>\mathsf{Na + KOH \xrightarrow[N_2]{380-450^oC} NaOH + K}</math>
Տող 164.
::<math>\mathsf{2K + 2HCl \longrightarrow 2KCl + H_2 \uparrow}</math>
Սենյակային ջերմաստիճանում կալիումը փոխազդում է հալոգենների հետ՝ առաջացնելով հալոգենիդներ։ Թույլ տաքացնելիս միանում է ծծմբին, ավելի բարձր տաքացնելիս՝ [[սելեն]]ին և տելուրին։
::<math>\mathsf{6KO_3 + 5S \longrightarrow K_2SO_4 + 2K_2S_2O_7}</math>
Տող 171.
::<math>\mathsf{2K + H_2 \longrightarrow 2 KH}</math>
Կալիումը և [[ազոտ]]ը չեն փոխազդում միմյանց հետ նույնիսկ տաքացնելիս։ Սակայն էլեկտրական լիցքի առկայությամբ առաջացնում են կալիումի ազիդը՝ KN<sub>3</sub>, և [[նիտրիդ]]ը՝ K<sub>3</sub>N։
Տաքացնելիս [[գրաֆիտ]]ի հետ առաջացնում է [[կարբիդ]]ներ՝ KC<sub>8</sub> (300 °C-ում) և KC<sub>16</sub> (360 °C-ում)։ Չոր օդում (կամ թթվածնում) կալիումը առաջացնում է դեղնասպիտակավուն [[օքսիդ]]՝ K<sub>2</sub>, և նարնջագույն գերօքսիդ՝ KO<sub>2</sub> (հայտնի են նաև K<sub>2</sub>O<sub>2</sub> և K<sub>2</sub>O<sub>3</sub> գերօքսիդները)։
::<math>\mathsf{K + O_2 \longrightarrow KO_2}</math>
Տող 190.
== Նշանակություն ==
Կալիումը պատկանում է այն տարրերի թվին, որոնց կարիքն առանձնապես ունեն բույսերն՝ իրենց աճման համար։ Նա բույսին է անցնում արմատների միջով բուսահողի խոնավության մեջ լուծված աղերի ձևով։ Բայց բուսահողի մեջ կալիումի լուծելի աղեր քիչ կան։ Այդ պատճառով էլ, առանց պարարտանյութի, բազմապատիկ ցանքից հետո բուսահողը աղքատանում է կալիումի աղերից, և բերքը ընկնում է։
Ահա թե ինչու [[կալիումի քլորիդ]]ը, [[կալիումի սուլֆատ]]ն ու [[կալիումի նիտրատ]]ը օգտագործվում են որպես հանքային պարարտանյութեր։ Կալիումը հիմնականում կիրառվում է գերօքսիդ ստանալու համար, որը թթվածնի վերականգնիչ է, օրինակ, սուզանավերում։ Նատրիումի հետ առաջացրած համաձուլվածքները (40—90% K) կիրառվում են [[միջուկային ռեակտոր]]ներում որպես ջերմակիրներ, [[տիտան]]ի արտադրության մեջ՝ [[վերականգնիչ]]ներ, ինչպես նաև թթվածին կլանողներ, աղերը՝ [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] մեջ որպես կափումական [[պարարտանյութ]]եր։
Տող 201.
Փսխումը, երկարատև փորլուծությունը, առատ քրտնարտադրությունը, միզաբերներ օգտագործելը մեծացնում է [[օրգանիզմ]]ի կալիումի պահանջը։
Կալիումի իոնները մասնակցում են նյարդերում և մկաններում կենսաէլեկտրական պոտենցիալների ծագման ու հաղորդման, սրտի և այլ [[մկաններ]]ի կծկման կարգավորմանը, պահպանում բջիջներում [[օսմոտիկ ճնշում]]ը և կոլոիդների հիդրատացումը, ակտիվացնում որոշ [[ֆերմենտներ]]։
== Փոխանակություն ==
Կալիումի փոխանակությունը (մետաբոլիզմը) կապված է [[ածխաջրեր]]ի նյութափոխանակության հետ։ Կալիումի [[իոններ]]ն ազդում են [[սպիտակուցներ]]ի սինթեզի վրա։ Կալիումն օրգանիզմից հեռանում է գլխավորապես մեզի հետ։
Կալիումի պարունակությունը [[ողնաշարավորներ]]ի արյան և [[հյուսվածքներ]]ի մեջ կանոնավորվում է [[մակերիկամներ]]ի հորմոններով՝ [[կորտիկոստերոիդներ]]ով։
=== Բույսերում ===
Բույսերի մեջ կալիումն բաշխվում է անհավասարաչափ. վեգետատիվ օրգաններում այն ավելի շատ է, քան [[արմատ]]ներում և [[սերմ]]երում։ Շատ կալիում կա ընդավորների, [[ճակնդեղ]]ի, [[կարտոֆիլ]]ի մեջ, [[ծխախոտ]]ի տերևներում և հացահատիկային կերաբույսերում (20-30 գ/կգ չոր նյութում)։
Հողում կալիումի պակասության դեպքում դանդաղում է բույսերի աճը, ավելանում հիվանդացությունը։ Օրգանիզմի բնական ռադիոակտիվությունը (գամմա-ճառագայթում) գրեթե 90 %-ով պայմանավորված է հյուսվածքներում բնական <sup>40</sup>K ռադիոիզոտոպի առկայությամբ։
== Բժշկության մեջ ==
| |||