«Լիթիում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
ավելացվեց Կատեգորիա:Լիթիում ՀոթՔաթ գործիքով |
No edit summary |
||
Տող 50.
| մագնիսական կառուցվածք =
| տեսակարար դիմադրություն =
| ջերմահաղորդականություն = 24,86<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք|автор = Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.)|заглавие =
</ref>
| ջերմաստիճանահաղորդականություն =
Տող 63.
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=3}}
'''Լիթիում''' ({{lang-la|''Lithium''}}, քիմիական տարր է, որի նշանն է '''Li''' և ատոմային թիվը՝ 3։ Գտնվում է Մենդելեևի պարբերական համակարգի 1-ին խմբի գլխավոր ենթախմբում: Լիթիումը [[ալկալիական մետաղ]] է, կարգահամարը՝ 3: Ալկալիական է կոչվում այն պատճառով, որ ջրի հետ փոխազդելով, առաջացնում է ալկալի:
Ատոմական զանգվածը՝ 6,941, ատոմի արտաքին Էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ 2s: Ունի երկու կայուն իզոտոպ՝ <sup>6</sup>Li (7,42 %) և <sup>7</sup>Li (92,58 %):
Լիթումը սպիտակ-արծաթափայլ [[մետաղ]] է:
== Պատմություն և անվան ծագում ==
Լիթիումը հայտնաբերել է շվեդ քինիկոսների կողմից [[1817]] թվականին
Մետաղական լիթիումը առաջին անգամ ստացել է Գեմֆրի Դևին [[1825]] թվականին: Լիթիումը իր անունը ստացել է նրա համար, որ հայտնաբերվել է «քարերում» ({{lang-el|λίθος}} - քար): Սկզբում կոչվում էր «լիթիոն», ժամանակակից անունը տվել է Բերցելիուսը: == Բնության մեջ ==
=== Լիթիումի երկրաքիմիա ===
Լիթիումը իր [[երկրաքիմիա]]կան կազմով պատկանում է լիտոֆիլ տարերի շարքին, որոնցից են [[կալիում]]ը, [[ռուբիդիում]]ը և [[ցեզիում]]ը: Հելիումի պարունակությունը [[ընդերք]]ում 21 գ/տ, ծովի ջրում 0,17 մգ/լ<ref>J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. 1, 1965</ref>:
Պարունակությունը երկրակեղևում 3,2-10 3 % է (ըստ զանգվածի):
=== Հանքավայր ===
Լիթիումի հանքավայրերը գտնվում են [[Չիլի]]ում, [[Բոլիվիա]]յում (Ույնի աղալիճը ամենամեծն է աշխարհում<ref>[http://designmind.frogdesign.com/files/u10/Lithium_Article_Eric_Burns.pdf Lithium Article Eric Burns]</ref>) [[ԱՄՆ]]-ում [[Արգենտինա]]յում, Կոնգոյում, [[Չինաստան]]ում, [[Բրազիլիա]]յում, [[Սերբիա]]յում, [[Ավստրալիա]]յում:
=== Լիթիումի իզոտոպներ ===
Ունի երկու կայուն իզոտոպ՝ <sup>6</sup>Li (7,42 %) և <sup>7</sup>Li (92,58 %): Հայտնի է լիթիումի 7 արհեստական ռադիոակտիվ իզոտոպներ և 2 երկու միջուկային իզոմեր (<sup>4</sup>Li - <sup>12</sup>Li և համապատասխանաբար <sup>10m1</sup>Li - <sup>10m2</sup>Li): Առավել կայուն է <sup>8</sup>Li իզոտոպը: Էկզոտիկ իզոտոպ <sup>3</sup>Li ըստ երևույթին, գոյություն չունի որպես զուգորդված համակարգը:
== Ստացում ==
Լիթիումի միացությունները ստացվում են նախօրոք հարստացած լիթիումի հանքերը սուլֆատային կամ ծծմբաթթվային եղանակներով մշակելիս, մետաղական վիճակում՝ LiCl-ի և KCl-ի 1:1 հարաբերությամբ հալույթը 400-460 °C-ում [[էլեկտրոլիզ]]ի ենթարկելիս:
: <math>\mathsf{2LiCl \ \xrightarrow \ \ 2Li + Cl_2 \uparrow }</math>
Ներկայումս մեծ նշանակություն է ձեռք բերել լիթիումի ստացումը մետաղաջերմային եղանակներով: Ժամանակակից տեխնիկայում լիթիումը ամենակիրառական [[մետաղներ]]ից մեկն է:
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
[[Պատկեր:Global Lithium Uses.svg|thumb|2011 թվականի ամբողջ աշխարհում լիթիում շահագործումը<ref name="Li-uses-2011">{{Cite news|author=USGS |year=2011|title=Lithium|url= http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/lithium/mcs-2012-lithi.pdf|accessdate=2012-11-03|format=PDF}}</ref>.
{{legend|#ef4f30|Խեցեղեն և ապակի (29%)}}
{{legend|#f9af20|Ներկայիս աղբյուրներ (27%)}}
{{legend|#f2eb23|Քսանյութեր (12%)}}
{{legend|#a5e429|Մշտական պողպատի ձուլումը (5%)}}
{{legend|#00e8cf| Թթվածնի ռեգեներացիա (4%)}}
{{legend|#103dc9|Պոլիմերներ (3%)}}
{{legend|#a53ae0|Ալյումինի մետալուրգիա (2%)}}
{{legend|#e200f4|Դեղագործության (2%)}}
{{legend|#da003e|Այլ (16%)}}]]
Լիթիումը սպիտակ-արծաթափայլ մետաղ Է, օդում արագ պատվում Է գորշ մոխրագույն բարակ շերտով, որը կազմված է նիտրիդից՝ Li<sub>3</sub>N, և օքսիդից՝ Li<sub>2</sub>0: Լիթիումը ամենաթեթև մետաղն Է, [[խտություն]]ը՝ 534 կգ/մ<sup>3</sup> (20 °C-ում), հալման ջերմաստիճանը՝ 180,5 °C, եռմանը՝ 1317 °C:
Առաձգական է, լավ մամլվում է ու գլանվում, հեշտությամբ կտրվում է դանակով: Հայտնի բոլոր միացություններում միարժեք է:
Շնորհիվ իր ցածր խտության լիթիումը լողում է ոչ միայն ջրում, այլ նաև [[կերոսին]]ում<ref>[http://www.chemister.ru/Chemie/records.htm Книга рекордов Гиннесса для хиմических веществ]</ref>:
Հիմնականում կիրառվում է միջուկային էներգետիկայում: <sup>6</sup>Li իզոտոպը միակ ելանյութն է տրիտիումի ստացման համար:
== Քիմիական հատկություններ ==
Լիթիումը ալկանիկան մետաղ է, բայց համեմատաբար կայուն է օդում:
Քիմիապես ակտիվ տարր է, միացություններ է առաջացնում [[հալոգեններ]]ի, [[Ծծումբ|ծծմբի]], [[ազոտ]]ի, [[Ջրածին|ջրածնի]], [[Ածխածին|ածխածնի]] և այլ տարրերի հետ:
Ջրից և [[թթուներ]]ից դուրս է մղում [[ջրածին]]: Հիդրօքսիդը՝ LiOH, ալկալի է: Շատ թվով օրգանական նյութերի հետ առաջացնում է լիթիում օրգանական միացություններ:
Բազմաթիվ համաձուլվածքների բաղադրիչ մասն է կազմում: Մի քանի մետաղների հետ (Mg, Zn, A1) առաջացնում է որոշակի խտությամբ պինդ [[լուծույթներ]], ուրիշների հետ՝ միջմետաղական միացություններ (օրինակ, LiAg, LiHg, LiMg<sub>2</sub>, LiAl և այլն):
[[Թթվածին|Թթվածնի]] հետ փոխազդելիս կամ օդում տաքացնելիս այրվում է կապույտ բոցով՝ առաջացնելով Li[[2]]0 օքսիդը:
== Կիրառություն ==
Հիմնականում կիրառվում է միջուկային էներգետիկայում: Լիթիումը որպես հալույթ օգտագործվում է որոծ համաձուլվածքներում: Լիթիումն օգտագործվում է էլեկտրական հոսանքի քիմիական աղբյուրներում: Նրա թեթև իզոտոպը հիմք է ծառայում տրիտիումի արդյունաբերական ստացման համար:
: <math>{}^{6}_{3}\textrm{Li} + {}^{1}_{0}\textrm{n} \rightarrow {}^{3}_{1}\textrm{H} + {}^{4}_{2}\textrm{He}</math>
=== Հրթիռային վառելիք ===
<div style="clear: both; width: 100%; margin-left: auto; margin-right: auto; padding: 1px; background: #FFFFFF; border:1px solid #A89588;" class="NavFrame">
<div align="center" style="background: #FFFFFF" class="NavHead">'''Հրթիռային վառելիքի տեսական բնութագրերը, ձևավորելով լիթիումը տարբեր օքսիլիտումներով:'''
</div>
<div class="NavContent" align=left>
{| class="wikitable"
|+Օքսիդացնող
! Օքսիդացնող
! Տեսակարար հարված (Р1, վրկ)
! Այրման ջերմաստիճան °С
!Վառելանյութի խտությունը գ/սմ³
! Արագություն աճ, 25, մ/վրկ
! Այրված վառելիքի կշիռը %
|-
|[[Ֆտոր]]
|378,3 վրկ
|5350 °C
|0,999
|4642 մ/վրկ
|28 %
|-
|[[Տետրաֆտորհիդրազին]]
|348,9 վրկ
|5021 °C
|0,920
|4082 մ/վրկ
|21,07 %
|-
|ClF<sub>3</sub>
|320,1 վրկ
|4792 °C
|1,163
|4275 մ/վրկ
|24 %
|-
|ClF<sub>5</sub>
|334 վրկ
|4946 °C
|1,128
|4388 մ/վրկ
|24,2 %
|-
|[[Պերքլորիլֆտորիդ]]
|262,9 վրկ
|3594 °C
|0,895
|3028 մ/վրկ
|41 %
|-
|[[Ֆտորի օքսիդ]]
|339,8 վրկ
|4595 °C
|1,097
|4396 մ/վրկ
|21 %
|-
|[[Թթվածին]]
|247,1 վրկ
|3029 °C
|0,688
|2422 մ/վրկ
|58 %
|-
|[[Ջրածնի պերօքսիդ]]
|270,5 վրկ
|2995 °C
|0,966
|3257 մ/վրկ
|28,98 %
|-
|[[Ազոտի օքսիդ(IV)|N<sub>2</sub>O<sub>4</sub>]]
|239,7 վրկ
|3006 °C
|0,795
|2602 մ/վրկ
|48 %
|-
|[[Ազոտական թթու]]
|240,2 վրկ
|3298 °C
|0,853
|2688 մ/վրկ
|42 %
|}
</div>
</div>
=== Լազերային նյութեր ===
Լիթիումի ֆտորիդի միայնակ բյուրեղներն օգտագործվում է բարձաէֆեկտ լազերների արտադրության (արդյունավետության 80 %):
== Արժեքներ ==
[[2007]] թվականի վերջին և [[2008]] թվականի սկզբին մետաղական լիթիումի գները 1 կգ կազմում էր 63-66 $:
== Տես նաև ==
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
*[[Հիպերգեն պրոցեսներ]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
* Плющев В. Е., Степин Б. Д.
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Li/key.html Լիթիումը Webelements-ում]
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb003.htm Լիթիումը Քիմիական տարրի հանրահայտ գրադարանում]
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Ալկալիական մետաղներ]]
[[Կատեգորիա:Բարձրաստիճան վտանգավոր նյութեր]]
| |||