«Վերածննդի դարաշրջանի փիլիսոփայություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Վերածննդի դարաշրջանի փիլիսոփայություն''', [[15–րդ դար|15-]][[16-րդ դար]]երի եվրոպական [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայության]] ուղղություն:ուղղություն։ Բնութագրվում է պաշտոնական [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկ]] [[կրոն]]ը չընդունելով և մարդու անձի նկատմամբ հետաքրքրությամբ:հետաքրքրությամբ։ [[Հումանիզմ|Հումանիստական]] շարժման մեջ այդ հետաքրքրությունը արտահայտվեց [[դասական հումանիզմ]]ի գաղափարներում և նպաստեց ճշմարտության գործնական չափանիշի (''փորձ+օգուտ'') հաստատմանը, որը ընկած է ժամանակակից [[Բնական գիտություններ|բնական գիտություններ]]ի մեթոդաբանության հիմքում:հիմքում։

[[Վերածնունդ|Վերածննդ]]ի փիլիսոփայությունն ունի մարդակենտրոն բնույթ:բնույթ։ Վերածննդի դարաշրջանում անհատը ձեռք է բերում ավելի շատ ինքնուրույնություն, նա ավելի հաճախ ներկայացնում է ոչ թե այս կամ այն միությունը, այլ ինքն իրեն:իրեն։ Այստեղից ի հայտ է գալիս մարդու ինքնագիտակցության նոր ձև և նրա նոր հասարակական դիրք. հպարտությունը և ինքնահաստատումը, սեփական ուժի և տաղանդի գիտակցումը դառնում են մարդու տարբերիչ հատկանիշները:հատկանիշները։ Վերածննդի դարաշրջանի անհատը հակված է վերագրել իր բոլոր արժանիքներն ինքն իրեն:իրեն։ Բազմակողմանիություն. սա է վերածննդի մարդու կատարելատիպը (իդեալը):։ Մարդը դառնում է սեփական անձի արարիչը:արարիչը։ Արդյունքում մարդն իր փրկության համար արդեն չունի աստվածային օրհնության կարիք:կարիք։ Մարդն իրեն սեփական կյանքի ու ճակատագրի արարիչ գիտակցելու հետ մեկտեղ դառնում է նաև բնության անժխտելի տիրակալ:տիրակալ։

Վերածննդի շրջանում հսկայական նշանակություն է ձեռք բերում [[մշակույթ]]ը, և, որպես արդյունք, ի հայտ է գալիս ''մարդ արարչի'' պաշտամունքը:պաշտամունքը։ Ստեղծագործական գործունեությունը ձեռք է բերում իր բնույթով ծիսական (սուրբ) բնույթ:բնույթ։

Մարդակենտրոնության (անտրոպոցենտրիզմի) հետ է կապված վերածննդի համար բնորոշ գեղեցիկի պաշտամունքը:պաշտամունքը։ Վերածննդի դարաշրջանում, ինչպես երբեք նախկինում, աճեց առանձին անհատի արժեքը:արժեքը։ Այս դարաշրջանում ամենից վեր դասվում է յուրաքանչյուր անհատի ինքնատիպությունը և յուրահատկությունը:յուրահատկությունը։

Վերածննդի դարաշրջանում փիլիսոփայությունը կրկին անդրադառնում է [[Բնություն|բնության]]ը:ը։ [[Բնափիլիսոփայություն|Բնափիլիսոփայության]] նկատմամբ հետաքրքրությունը ուժեղանում է 15-րդ դարի վերջերին, 16-րդ դարի սկզբներին այնքանով, որքանով վերանայվում է միջնադարյան վերաբերմունքը բնությանը՝ որպես կախյալ դաշտի:դաշտի։ Բնության ընկալման մեջ այնպես, ինչպես մարդու մեկնաբանությունում, վերածննդի փիլիսոփայությունը ունի իր առանձնահատկությունը՝ բնությունը մեկնաբանվում է [[Պանթեիզմ|պանթեիստական]] (բնապաշտական) մոտեցմամբ:մոտեցմամբ։ Քրիստոնեական Աստվածն այստեղ կարծես միաձուլվում է բնությանը, իսկ վերջինս դրանով իսկ աստվածանում է: է։

Վերածննդի բնափիլիսոփաները, օրինակ՝ նշանավոր գերմանացի [[բժիշկ]], [[Ալքիմիկոսներ|ալքիմիկոս]] և [[աստղագետ]] [[Պարացելս|Պարացելսը]]ը կիրառում էր բնության մոգական-ալքիմիական ընկալումը, որն արտահայտվում էր գաղտնի ուժերի միջոցով բնությունը կառավարելու ձգտումով, ինչը հատուկ էր 15-16-րդ դարերին:դարերին։ Բնափիլիսոփաները ձգտում էին վերացնել արարման գաղափարը. համաշխարհային ոգին ներկայացվում էր որպես բնությանը հատուկ կենսական ուժ, որի շնորհիվ բնությունը ձեռք է բերում ինքնուրույնություն և այլևս չի ունենում անդրաշխարհային սկզբի կարիք:կարիք։

'''Հելիոցենտրիզմ''' կամ '''Արևակենտրոն համակարգ''', ուսմունք, ըստ որի [[Երկիր]]ը և մյուս [[մոլորակ]]ները պտտվում են իրենց առանցքի և [[Արեգակ]]ի շուրջը։ Այն հանդիսանում է աշխարհի ընկալման [[Գեոցենտրիզմ|գեոցենտրիստական]] համակարգի հակադրությունը:հակադրությունը։ Առաջացել է անտիկ շրջանում, սակայն լայն տարածում է ստացել վերածննդի դարաշրջանի վերջից: վերջից։

'''Հումանիզմ''' ([[լատիներեն|լատ.]]՝ ''humanitas''՝ «մարդկայնություն», ''humanus''՝ «մարդկային», ''homo''՝ «մարդ» բառերից), աշխարհայացք, որի կենտրոնում գտնվում է մարդը՝ որպես բարձրագույն արժեք, գաղափարը:գաղափարը։ Որպես փիլիսոփայության ուղղություն առաջացել է Վերածննդի դարաշրջանում:դարաշրջանում։

Հումանիզմը հաստատում է մարդու արժեքը որպես անհատ, նրա ազատության, երջանկության, զարգացման, իր ունակությունների արտահայտման իրավունքը:իրավունքը։

'''Նորպլատոնականություն''', 3-4-րդ դարերի անտիկ փիլիսոփայության գաղափարախոսական ուղղություն, որը միացնում և համակարգում է [[Պլատոն]]ի, [[Արիստոտել]]ի և արևելքի գիտնականների փիլիսոփայության տարրերը:տարրերը։ Նորպլատոնականությունը գիտություն է հիերարխիկ կառուցված աշխարհի մասին, որն առաջացել է իր սահմաններից դուրս գտնվող սկզբնաղբյուրից, գիտություն է դեպի իր աղբյուրը հոգու «վերելքի» մասին, մոգության զարգացում (Աստվածայինի հետ միության գործնական միջոց): ։

[[Պլատոն]]ը, որը [[Միջնադար]]ում հայտնի էր ընդամենը երկուսուկես երկխոսություններով, հայտնի դարձավ 15-րդ դարում [[Իտալիա]]յում [[լատիներեն]]ից կատարված բազմաթիվ թարգմանությունների շնորհիվ, որոնց բարձրակետը [[1484]] թվականին Մարսելո Ֆիչինոյի կողմից [[Ֆլորենցիա]]յում Պլատոնի աշխատանքների ամբողջական թարգմանությունն էր<ref> James Hankins, Plato in the Italian Renaissance, 2 vols (Leiden: Brill, 1990, 1991).</ref>: ։

[[File:Montaigne_ParisMontaigne Paris.jpg|thumb|left|170px| [[Միշել դը Մոնտեն|Մոնտեն]]ի արձանը [[Փարիզ]]ում]]

'''Միշել Էյքեմ դե Մոնտեն''', Վերածննդի դարաշրջանի ականավոր փիլիսոփա և գրող, «Փորձեր» գրքի հեղինակ, որտեղ գեղագիտորեն անցկացվում է մարդու հոգեկան անհանգստությունների նուրբ վերլուծություն:վերլուծություն։ Ուսմունքի ելակետը [[սկեպտիցիզմ]]ն է:է։ Ի տարբերություն [[ագնոստիցիզմ]]ի՝ Մոնտենի սկեպտիցիզմը չի ժխտում աշխարհի ճանաչողականությունը:ճանաչողականությունը։ Մոնտենը գտնում էր, որ մարդուն անհրաժեշտ է անընդհատ կատարելագործել իր մտածողությունը բնության օրինաչափությունների ճանաչումով:ճանաչումով։ Արտահայտում էր բոլոր մարդկանց հավասարության գաղափարը, իդեալականացնում էր մարդկության «բնական վիճակը», ինչը խախտվեց քաղաքակրթության առաջընթացով:առաջընթացով։ Նա գտնում էր, որ մարդկանց երջանկությունը հնարավոր է միայն սոցիալական անհավասարության և դասերի բացակայության պարագայում:պարագայում։ Նրա բարոյախոսության գլխավոր սկզբունքը այն էր, որ մարդը չպետք է անգործ սպասի իր երջանկությանը, որը [[կրոն]]ը խոստանում էր երկնքում. նա իրավունք ունի ձգտել երջանկության երկրային կյանքում:կյանքում։

'''Նիկոլայուս Կուզանեցի''', իրական անունը Նիկոլայուս Կրեբս (1401-1464 թվականներ):։ Կուզանեցի կեղծանունը ստացել է ծննդավայրից՝ [[Մոզել (գետ)|Մոզել]]ի գետի վրա գտնվող Կուզա քաղաք:քաղաք։ [[Աստվածաբան]] (եղել է [[կարդինալ]] Պիուս 2-րդ պապի օրոք), փիլիսոփա, մեծ գիտնական, հատկապես նշանավոր են նրա ուսումնասիրությունները [[մաթեմատիկա]]յի, [[Աստղագիտություն|աստղագիտության]] և [[Աշխարհագրություն|աշխարհագրության]] ոլորտներում:ոլորտներում։ Արտահայտում էր Աստծո միակության և բնության մեջ նրա արտահայտման գաղափարը (տե՛ս [[պանթեիզմ]]):։ Առաջարկում էր աշխարհի [[արևակենտրոն համակարգ]]ը, [[տիեզերք]]ը համարում էր անսահման:անսահման։ Համարվում է, որ նրա գաղափարները իրենց ազդեցությունն են թողել [[Ջորդանո Բրունո]]յի, [[Նիկոլայ Կոպեռնիկոս|Նիկոլայ Կոպեռնիկոս]]ի և [[Գալիլեյ]]ի վրա:վրա։ Ընդգծում էր մարդու ճանաչողական ուժը (''«մարդն իր խելքն է»'')՝ ստեղծագործական ունակությունները նույնականացնելով աստվածայինի հետ:հետ։ Նրա փիլիսոփայության կենտրոնական թեմաներից են կասկածները և հակասությունները:հակասությունները։ Նա դատում էր մաթեմատիկական ճանաչողության մեջ հակասության օրենքի օգտագործման սահմանների և բնության ճանաչողության մեջ մաթեմատիկական հասկացությունների օգտագործման հնարավորության մասին:մասին։

[[File:Giordano_Bruno_Campo_dei_FioriGiordano Bruno Campo dei Fiori.jpg|thumb|180px| [[Ջորդանո Բրունո]]յի բրոնզե արձանը [[Հռոմ]]ում, հեղինակ՝ Էտտորե Ֆերրարի]]

'''Ջորդանո Բրունոն''' (1548-1600 թվականներ) իտալացի փիլիսոփա է, Վերածննդի դարաշրջանի փիլիսոփայության վերջին ներկայացուցիչներից մեկը:մեկը։ [[Պանթեիզմ]]ի կողմնակից էր, որի համաձայն Աստված նունացվում էր միասնական աշխարհի հետ:հետ։ Կոչ էր անում ճանաչել ոչ թե գերբնական Ատծուն, այլ բնությունը, որը հանդիսանում է «Աստված առարկաներում»:։ Կիսում էր Նիկոլայուս Կոպերնիկոսի արևակենտրոնության տեսությունը, արտահայտում էր հակասությունների դիալեկտիկ միասնության գաղափարը (անսահմանության մեջ ուղիղը վերածվում է շրջանագծի, ծայրամասը համընկնում է կենտրոնին, նյութը միաձուլվում է ձևին):։

* [http://www.lib.philos.msu.ru/FILOSOF/| Раздел «Философия» эпохи Возрождения в библиотеке Максимафилософского факультета МошковаМГУ]