Վիքիպեդիա

«Դավիթ Անհողին»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 14.
 
Կառուցել է [[Լոռե]] բերդը։ Անիի թագավոր [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի (1022-1041) մահից հետո հռչակել է իրեն բովանդակ Հայաստանի թագավոր և [[1042]] թվականին արշավել [[Անի]]ի վրա, սակայն դիմադրության է հանդիպել [[Վահրամ Պահլավունի|Վահրամ Պահլավունու]] կողմից։ Հետագայում, երբ [[Գագիկ Բ]]-ին (1042-1045) արգելափակում են [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]], Անիի բնակիչների մի մասը որոշում է քաղաքը հանձնել Դավթին, ելնելով այն հանգամանքից, որ Դավիթի քույրը Գագիկի կինն էր, սակայն այդ ծրագիրը չի իրականանում։ Մահացել է 1050 թվականին։ Նրան հաջորդել է [[Կյուրիկե Բ|Գուրգեն Բ]] արքան (1050-1089)։
 
== Տփղիսի ամիրայություն ==
 
Դավիթ Կյուրիկյանի կամ Դավիթ Անհողինի օրոք [[Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորություն]]ը հասավ իր հզորության գագաթնակետին, իսկ ինքը եղավ Կյուրիկյան արքայատոհմի ամենանշանավոր ներկայացուցիչը։ Նա իր թագավորության կենտրոն դարձրեց դրա հյուսիսային ծայրամասում ընկած [[Շամշուլդե]] բերդաքաղաքը։ Ապա 990-ական թվականների կեսերին գրավեց Դմանիսի ամիրայությունը և միացրեց իր թագավորությանը<ref name="Ասողիկ">Ասողիկ, էջ 256</ref>։ Դրա շնորհիվ թագավորության տարածքն ընդարձակվեց, նրա մյուս գավառներից Շամշուլդեի կտրվածությունը Շամշուլդե-Դմանիս ճանապարհի շնորհիվ վերացավ, իսկ արևմտյան սահմաններն անվտանգ դարձան։ Տփղիսի ամիրա Ալի իբն Ջաֆարի ու Դավիթ Անհողինի զինական բախման արդյունքում Դավիթը նրան ջախջախելով հպատակեցրեց իրեն<ref name="Ասողիկ"/>։
 
== Գանձակի ամիրայություն ==
[[Պատկեր:Bagratid Armenia (in Armenian).jpg|ձախից|thumb|400px|[[Բագրատունիների թագավորություն]]]]
970-ական թվականներից [[Գանձակ]]ում հաստատվում է քրդական ծագմամբ Շադադյանների ամիրայությունը։ Փատլուն I-ի (985-1031) օրոք հզորացած այդ ամիրայությունը փորձեց կանխել Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորության հետագա վերելքը։ Դրանից հետո Դավիթը ստիպված էր ճնշելու կենտրոնախույս միտումներ դրսևորած [[Գագ]]ի իշխան Դեմետրեի խռովությունը։
Տող 27 ⟶ 31՝
 
== Հարաբերությունները Վրաստանի հետ ==
[[Պատկեր:Armenia Haghbat.jpg|մինի|ձախից|[[Հաղպատավանք]]]]
[[1037]] թվականին առանց արու ժառանգ թողնելու, սպանված Կյուրիկե Գ-ին Կախեթ-Հերեթի գահին հաջորդեց նրա քրոջ տղան՝ Դավիթ Անհողինի որդի Գագիկը։ Դրանից հետո Կախեթ-Հերեթում գահակալեց Կյուրիկյանների կրտսեր ճյուղը և, բնականաբար, այն հայտնվեց Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորության քաղաքական ազդեցության ոլորտում։ Տրամաբանական է, որ այս հանգամանքը պետք է հանդիպեր Վրաստանի միավորմանը ձգտող վիրաՎիրա-աբխազական թագավոր Բագրատ Դ-ին (1027-1072) հակազդեցությանըդրան ևնայեց վրացթշնամաբար: Բագրատունիներ-Կյուրիկյաններ հակասությունների խորացմանը։ Ուստի պատահական չէ, որ երբԵրբ Շադադյան նոր էմիր Աբու-լ ալ-Ասվար իբն Ֆադլը [[1040]] թվականին հսկայական բանակով Գանձակի կողմից ներխուժեց Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորություն<ref>Ա․ Տեր-Ղևոնդյան «Արաբական ամիրայությունները Բագրատունյաց Հայաստանում», էջ 208-210, Երևան, 1965թ</ref> և մեկ տարվա ընթացքում գրավեց նրա տարածքի մեծ մասը, Բագրատ IVԴ-ըն չշտապեց օգնել Դավիթ Անհողինին։
 
Հովհաննես-Սմբատից աջակցություն ստանալու նպատակով Դավիթը սպառնաց, որ հակառակ դեպքում կհպատակվի Աբու-լ-Ասվարին ու նրա հետ կհարձակվի Շիրակի վրա։ Հովհաննես-Սմբատը և [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունյաց]] [[Սմբատ Բ Սյունի|Սմբատ Բ]] թագավորը զորքեր ուղարկեցին Լոռի: Դավիթին նույն քաղաքականության պատճառով միացան նաև վրացական զորքերը: Լոռու թագավորին օգնեց նաև Աղվանից Հովսեփ կաթողիկոսը։ Դրա շնորհիվ Դավիթ Անհողինի բանակատեղի եկավ Հայոց Աղվանից ամբողջ հոգևոր դասը և աշխարհազորի վերածված բազմահազարանոց ժողովուրդ։
Ուժերի ծայրահեղ անհավասարությունը վերջինիս ստիպեց հրաժարվել ճակատամարտ տալու մտքից և դիմելու Աշոտ IV-ի մահից հետո իր գերական դարձած Հովհաննես-Սմբատի օգնությանը։ Քանի որ մինչ այդ վերջինս անտարբեր դիտում էր, թե ինչպես է Էմիրն ավերում ենթակայի թագավորությունը, ուստի Դավիթ Անհողինը վստահ չէր, որ նրանից օգնություն կստանա։ Այդ իսկ պատճառով նա Հովհաննես-Սմբատին սպառնաց, որ հակառակ դեպքում կհպատակվի Աբու-լ-Ասվարին ու նրա հետ կհարձակվի Շիրակի վրա։ Հովհաննես-Սմբատը համոզվելով, որ այլևս կորցնելիք չունեցող Դավիթ Անհողինը կիրագործի իր սպառնալիքը, նրան ոչ միայն օգնական զորք տրամադրեց, այլև դրդեց նույնն անելու Սյունյաց Սմբատ թագավորին, որին ևս սպառնում էր Աբուլ-Ասվարի հարձակման վտանգը։ Նույն սպառնալիքով Դավիթ Անհողինն օգնական զորք ստացավ նաև Բագրատ IV-ից։
[[Պատկեր:Sanahin Monastery.jpg|մինի|ձախից|[[Սանահինի վանք]]]]
Այսպիսով, ներառյալ իր ունեցած զորքը, Դավիթ Անհողինի տրամադրության տակ հավաքվեց քսան հազարանոց բանակ։ Ապա, քանի որ դա քիչ էր, նա Էմիրի դեմ պայքարին կրոնական ու համաժողովրդական բնույթ հաղորդելու նպատակով՝ դիմեց Աղվանից Հովսեփ կաթողիկոսին։ Դրա շնորհիվ Դավիթ Անհողինի բանակատեղի եկավ Հայոց Աղվանից ամբողջ հոգևոր դասը և աշխարհազորի վերածված բազմահազարանոց ժողովուրդ։ Ճակատամարտն ավարտվեց իր ուժերին վստահ Աբու-լ-Ասվարի թվական մեծ գերակշռություն ունեցող բանակի խայտառակ պարտությամբ։ Այն ոչ միայն ծանր կորուստներով նահանջեց, այլև հինգ օր շարունակ ոգևորված հակառակորդի կողմից հետապնդվելով՝ տվեց բազմաթիվ նոր զոհեր։ Դավիթ Անհողինը երեք օրվա ընթացքում վերանվաճեց Էմիրի ձեռքն անցած իր բոլոր տիրույթները, իսկ թշնամուց խլված հսկայական ռազմավարը բաժանեց իրեն օգնության եկածներին<ref>Մատթէոս Ուռհայեցի, էջ 79-82</ref><ref>Սմբատ Սպարապետ, էջ 33-35</ref>։
 
== Վերջին տարիներ ==
 
Այս իրադարձություններին հետևեց [[1041]] թվականիթվականին Հովհաննես-Սմբատի մահը, որիցմահից հետո Անիի Բագրատունյաց թագավորության գահը մնաց թափուր։ Հնարավոր է, որ Հովհաննես-Սմբատից հետո Բագրատունյաց ազգապետ դառնալը Դավիթ Անհողինին դրան տիրելու հույսեր էր ներշնչել, քանի որ նա դժվար թե Անիում կողմնակիցներ չունենար։ Հենց նույն՝ 1041 թվականին, Դավիթը զորքով մտավ Անիի Բագրատունյաց թագավորության տարածք։ ՍակայնԴավիթ նրաԱնհողինն հետագաիր գործողությունները՝նեղ Շիրակնանձնական ասպատակելնշահախնդրություններով ուուղղորդվող գերեվարությունները,քաղաքականությամբ խոսում«ի ենվիհն ոչտառապանաց այնքանէած Անիիզազգս Բագրատունյաց գահը տիրելու Դավթի ցանկության, որքան այդ թագավորությանը հնարավորինս շատ վնասելու մասին<ref>«Հովհաննես Սկիլիցեսքրիստոնէից», թարգմանությունստացավ բնագրից,նոր՝ առաջաբանանարգական և ծանոթագրություններ Հրաչ Բարթիկյանի, Երևան,Դավիհ 1979թ</ref>։մականունը։
[[Պատկեր:Samshvilde fortress (Photo A. Muhranoff, 2010).jpg|մինի|ձախից|[[Շամշուլդե]]՝ Դավիթ Անհողինի նստավայրը]]
[[1045]] թվականին Բյուզանդիայի կողմից Անիի Բագրատունյաց թագավորության կործանումից հետո ինչպես [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքի]] ու [[Կարս-Վանանդի թագավորություն|Կարս-Վանանդի]], այնպես էլ Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորությունները հայտնվեցին անկախ կարգավիճակում։ Սակայն Տաշիր-Ձորագետի թագավորությանն աստիճանաբար սպառնալու էր գալիս մի նոր վտանգ, ի դեմս Բագրատ Դ-ի ժամանակ հզորանալու ուղին բռնած վիրաաբխազական թագավորության։ Դրանից ելնելով՝ Դավիթ Անհողինը փորձում էր խանգարել Բագրատ Դ-ի՝ Վրաստանի միավորմանն ուղղված ջանքերը, առավել ևս, որ իր որդի Գագիկին պատկանող Կախեթ-Հերեթի թագավորության անկախությունը վտանգված էր։ Հենց դրանով է բացատրվում Բագրատ Դ-ի ամենահզոր կենտրոնախույս հակառակորդին՝ [[Թռեղք]]ի իշխան Լիպարիտ Բագվաշին, Դավիթ Անհողինի բացահայտ աջակցությունը։ [[1047]] թվականի ամռանը Սիսարեթ կոչվող վայրում Լիպարիտը, որի հավաքած զորքի կազմում էին նաև Դավիթ Անհողինի ու Կախեթի իշխան Գագիկի զորքերը, պարտության մատնեց Բագրատ Դ-ի բանակին<ref>Քարթլիս ցխովրեբա, էջ 300-301, հատոր 1, Թբիլիսի, 1955թ</ref>։▼
Դրանք [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիայի]] շահերին համապատասխանելը մտածել է տալիս, որ նա կամ գործում էր բյուզանդական թելադրանքով, կամ էլ տեսնելով իբրև գահակալի՝ Անիի դռներն իր առաջ փակ լինելը, Շիրակի ավերմամբ վրեժխնդիր լինելով հետ դարձավ։ Սակայն նա դրանով չբավարարվեց և 1042 թվականին {{քաղվածք|''յազդմանէ չարին կրկին շարժումն լինէր Յունաց՝ դավաճանութեամբ և կեղծաւորութեամբ սուտ քրիստոնէին Դաւթի Անհողինին''|Սմբատ Սպարապետ<ref>Մատթէոս Ուռհայեցի, էջ 88</ref><ref>Սմբատ Սպարապետ, էջ 33</ref>}}
Եվ քանի որ Դավիթ Անհողինն իր նեղ անձնական շահախնդրություններով ուղղորդվող քաղաքականությամբ «ի վիհն տառապանաց էած զազգս քրիստոնէից», ստացավ նոր՝ անարգական Դավիհ մականունը։
 
▲[[1045]] թվականին Բյուզանդիայի կողմից Անիի Բագրատունյաց թագավորության կործանումից հետո ինչպես [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքի]] ու [[Կարս-Վանանդի թագավորություն|Կարս-Վանանդի]], այնպես էլ Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորությունները հայտնվեցին անկախ կարգավիճակում։ Սակայն Տաշիր-Ձորագետի թագավորությանն աստիճանաբար սպառնալու էր գալիս մի նոր վտանգ, ի դեմս Բագրատ Դ-ի ժամանակ հզորանալու ուղին բռնած վիրաաբխազական թագավորության։ Դրանից ելնելով՝ Դավիթ Անհողինը փորձում էր խանգարել Բագրատ Դ-ի՝ Վրաստանի միավորմանն ուղղված ջանքերը, առավել ևս, որ իր որդի Գագիկին պատկանող Կախեթ-Հերեթի թագավորության անկախությունը վտանգված էր։ Հենց դրանով է բացատրվում Բագրատ Դ-ի ամենահզոր կենտրոնախույս հակառակորդին՝ [[Թռեղք]]ի իշխան Լիպարիտ Բագվաշին, Դավիթ Անհողինի բացահայտ աջակցությունը։ [[1047]] թվականի ամռանը Սիսարեթ կոչվող վայրում Լիպարիտը, որի հավաքած զորքի կազմում էին նաև Դավիթ Անհողինի ու Գագիկի զորքերը, պարտության մատնեց Բագրատ Դ-ի բանակին<ref>Քարթլիս ցխովրեբա, էջ 300-301, հատոր 1, Թբիլիսի, 1955թ</ref>։
 
{{Տեղեկաքարտ Հաջորդականություն2
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Դավիթ_Անհողին» էջից