|
|թագուհի = Զորակրցել
}}
'''Դավիթ Ա Անհողին''', [[Լոռու թագավորություն|Լոռու թագավոր]] (989/990-1048/1050), [[Գուրգեն Կյուրիկե|Գուրգեն (Կորիկե) Ա-ի]] որդի և հաջորդ, Հայոց [[Աշոտ Գ]] Ողորմած թագավորի թոռը և [[Գագիկ Ա]] Բագրատունու եղբորորդին։ ԿառուցելԴավիթն էամուսնացել [[Լոռե]]էր բերդը։Կախեթի Անիիվերջին թագավորքորեպիսկոպոս [[Հովհաննես-Սմբատ]]իԴավթի (1022976-10411010) մահիցդուստր հետոԶորակրցելի հռչակել է իրեն բովանդակ Հայաստանի թագավոր և [[1042]] թվականին արշավել [[Անի]]ի վրա, սակայն դիմադրության է հանդիպել [[Վահրամ Պահլավունի|Վահրամ Պահլավունու]] կողմից։ Հետագայում, երբ [[Գագիկ Բ]]-ին (1042-1045) արգելափակում են [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]], Անիի բնակիչների մի մասը որոշում է քաղաքը հանձնել Դավթին, ելնելով այն հանգամանքից, որ Դավիթի քույրը Գագիկի կինն էր, սակայն այդ ծրագիրը չի իրականանում։ Մահացել է 1050 թվականին։ Նրան հաջորդել է [[Գուրգեն Բ]] արքան (1050-1089)։հետ։
Կառուցել է [[Լոռե]] բերդը։ Անիի թագավոր [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի (1022-1041) մահից հետո հռչակել է իրեն բովանդակ Հայաստանի թագավոր և [[1042]] թվականին արշավել [[Անի]]ի վրա, սակայն դիմադրության է հանդիպել [[Վահրամ Պահլավունի|Վահրամ Պահլավունու]] կողմից։ Հետագայում, երբ [[Գագիկ Բ]]-ին (1042-1045) արգելափակում են [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]], Անիի բնակիչների մի մասը որոշում է քաղաքը հանձնել Դավթին, ելնելով այն հանգամանքից, որ Դավիթի քույրը Գագիկի կինն էր, սակայն այդ ծրագիրը չի իրականանում։ Մահացել է 1050 թվականին։ Նրան հաջորդել է [[Կյուրիկե Բ|Գուրգեն Բ]] արքան (1050-1089)։
== Տարածքային նվաճումներ ==
Դավիթ Կյուրիկյանի կամ Դավիթ Անհողինի օրոք [[Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորություն]]ը հասավ իր հզորության գագաթնակետին, իսկ ինքը եղավ Կյուրիկյան արքայատոհմի ամենանշանավոր ներկայացուցիչը։ Հայրական գահը պատանի հասակում ժառանգելը նրան չխանգարեց հասկանալու իր թագավորության առջև ծառացած խնդիրները և հաջողությամբ հասնելու դրանց լուծմանը։ Նա նախ ոչ պատահաբար իր թագավորության կենտրոն դարձրեց դրա հյուսիսային ծայրամասում ընկած [[Շամշուլդե]] բերդաքաղաքը։ Դրանից հետո Դավիթը ձեռնամուխ եղավ իր թագավորությանը հյուսիսից և արևմուտքից Տփղիսի արաբական Ջաֆարյան ամիրայությունից ու նրան ենթակա Դմանիսի ամիրայությունից սպառնացող իրական վտանգը վերացնելուն։ Այդ նպատակով նա ակներևաբարԱպա 990-ական թվականների կեսերին արագորեն գրավեց Դմանիսի ամիրայությունը և միացրեց իր թագավորությանը։թագավորությանը<ref name="Ասողիկ">Ասողիկ, էջ 256</ref>։ Դրա շնորհիվ թագավորության տարածքն ընդարձակվեց, նրա մյուս գավառներից Շամշուլդեի կտրվածությունը Շամշուլդե-Դմանիս ճանապարհի շնորհիվ վերացավ, իսկ արևմտյան սահմաններն անվտանգ դարձան։ Բնականաբար, Դմանիսի ամիրայության գրավումը պետք է հանգեցներ Տփղիսի ամիրա Ալի իբն Ջաֆարի ու Դավիթ Անհողինի զինական բախմանը։բախման արդյունքում Դավիթը նրան ջախջախելով հպատակեցրեց իրեն, որով վերացրեց նաև հյուսիսից իր թագավորությանը և, հատկապես, Շամշուլդեին սպառնացող լուրջ վտանգը <ref name="Ասողիկ"/>։
[[Պատկեր:Bagratid Armenia (in Armenian).jpg|ձախից|thumb|400px|[[Բագրատունիների թագավորություն]]]]
Առաջին հերթին իր թագավորության շահերից բխող այս քայլերով Դավիթը նպաստեց նաև [[Բագրատունյաց Հայաստան]]ի հյուսիսային սահմանների մի կարևոր հատվածի ամրապնդմանը։ Դրանից հետո մինչև 1001 թվականը նա ստիպված էր բախվել հարավ-արևելքից իր թագավորությանը սպառնացող մի նոր ու ավելի զորեղ ուժի՝ 970-ական թվականներից [[Գանձակ]]ում հաստատվածհաստատվում է քրդական ծագմամբ Շադադյանների ամիրայության հետ։ Ծավալապաշտական միտումներ ունեցող և հատկապեսամիրայությունը։ Փատլուն I-ի (985-1031) օրոք հզորացած այդ ամիրայությունը փորձեց կանխել Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորության հետագա վերելքը։ Երբ Փատլուն I-ը հարձակվեց Դավթի վրա, ըստ երևույթին, Կուրի ափին, խայտառակ պարտություն կրեց և մազապուրծ փախավ մարտադաշտից։<ref name="Ասողիկ"/> Սակայն Դավթին չհաջողվեց զարգացնել հաղթանակի արդյունքը և Շադադյաններին պատկանող հայկական տարածքների հաշվին ընդլայնել իր թագավորությունը։ Այդուհանդերձ, Շադադյաններից սպառնացող վտանգն առժամանակ կանխվեց։ Դրանից հետո Դավիթը ստիպված էր ճնշելու կենտրոնախույս միտումներ դրսևորած [[Գագ]]ի իշխան, մարզպան Դեմետրեի խռովությունը։ Ինչպես հետևում է Ասողիկի պատմածից, Դավթի վստահությունը կորցնելով, նա քաղկեդոնական էր դարձել.{{քաղվածք|''թողու զհաւատս հայրենի հայութեան և թիկունս օգնականի զՎիրս արարեալ''<ref name="Ասողիկ"/>|}}
{{քաղվածք|''թողու զհաւատս հայրենի հայութեան և թիկունս օգնականի զՎիրս արարեալ''<ref name="Ասողիկ"/>|}}
Բացի այդ, նա իր որդուն ևս քաղկեդոնական դարձնելով, [[Հնեվանք]]ում Տաշիրի մամփայլ՝ արքեպիսկոպոս էր կարգել։ Այսպիսով, Դեմետրեն, քաղկեդոնականությանը հարելով, ակնհայտորեն փորձում էր իր անջատողական ծրագրերի իրագործման համար ստանալ վրաց աջակցությունը և դրա շնորհիվ դյուրացնել Դավթից անկախանալը։ Դա, սակայն, նրան չհաջողվեց։ Դավիթը նրան դուրս հանեց Գագից և խլեց բոլոր ամրոցներն ու տիրույթները՝ դատապարտելով թափառական կյանքի<ref name="Ասողիկ"/>։
Դավիթն ամուսնացել էր Կախեթի վերջին քորեպիսկոպոս Դավթի (976-1010) դուստր Զորակրցելի հետ։ Այս իրողությունը, թագավորության հյուսիսային ծայրակետում գտնվող Սամշվիլդեն նստավայր դարձնելը, Դմանիսի ամիրայության նվաճումն ու Տփղիսի ամիրայությունը ջախջախելն ու հնազանդեցնելը և Դեմետրե մարզպանի խռովության ճնշումը վկայում էին, որ Դավիթ Կյուրիկյանի հեռահար նպատակը Կախեթի թագավորությանը մերձենալն էր, եթե ոչ դրան տիրանալը։ Սակայն դրան խանգարեցին երկու հանգամանք։ Դրանցից առաջինը նույն նկրտումն ունեցող վիրա-աբխազական թագավորության հզորացումն էր, իսկ երկրորդը՝ իր հորեղբայր ու սյուզերեն Գագիկ I-ին՝ սեփական ուժերը գերագնահատած Դավթի չհնազանդվելու անհաջող փորձը։ Ասողիկը գրում է․
{{քաղվածք|''Իսկ Դաւիթ եղբօրորդի Գագկայ… սակաւ ինչ ամբարձեալ անհնազանդութեան մասամբ առ հօրեղբայր իւր Գագիկ''|Ասողիկ պատմիչ<ref name="Ասողիկ"/>}}
== Գագիկ Ա-ի արշավանքը ==
[[Պատկեր:Gagik I Bagratuni.jpg|մինի|[[Գագիկ Ա]]]]
Իր հզորության գագաթնակետում գտնվող Անիի թագավոր [[Գագիկ Ա]]-ն 1001 թվականի ձմռանը մեծ զորքով շարժվեց Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորության վրա։ Նա մտավ Տաշիր, շրջապատեց Շամշուլդեն, ավերեց վրաց դաշտը, ապա [[Գագա բերդ|Գագ բերդ]]ով իջավ [[Աղստևի շրջան|Աղստև]] գավառ։ Այս ամենը կատարվեց ընդամենը երեք ամսվա ընթացքում։ Դավիթը երկու անգամ փորձեց մարտ տալ հորեղբորը, սակայն ուժերի ծայրահեղ անհավասարությունը նրան ստիպեց հրաժարվելու այդ մտքից և դիմելու կաթողիկոս Սարգիս Ա-ի օգնությանը։ Կաթողիկոսիկաթողիկոսի միջնորդությամբ Դավիթը գնաց [[Շիրակավան]]՝ Գագիկ I-ի մոտ և հնազանդություն հայտնեց։ Ըստ պատմիչի՝ «Եւ ուխտ խաղաղութեան հաստատեալ Տեառն Սարգսի՝ կալ ի հնազանդութեան Դաւթի, իբրև որդի առ հայր, և Գագկայ՝ հայրենի խնամով սիրել զնա»։<ref name="Ասողիկ"/> Չնայած եղբորորդուն հայրաբար սիրելու խոստմանը, Գագիկը նրանից խլեց Աղստև գավառը՝ Կայան ու Կայծոն բերդերով՝ հանձնելով իր ավագ որդի Հովհաննես-Սմբատին, ինչը երևում է Վարդան վարդապետի վկայությունից <ref>Վարդան Վարդապետ, էջ 92</ref>։ Հաղբատի ՆԽԵ ([[996]]) թվակիր արձանագրության համաձայն Դավիթն այդպես է կոչվել դրանցից առաջ<ref>Կարո Ղաֆադարյան «Հաղբատ», էջ 264, Երևան, 1963</ref>։ Եթե անգամ արձանագրության թվականի միավորը՝ Ե-ն Է-ով փոխենք, ապա կստանանք 1001 թվականին երեք տարով նախորդած 998 թվականը։ Դավիթը դրանում ոչ մի դեպքում «ինքնակալ արքա» չէր հորջորջվի։ Իսկ եթե ընդունենք, որ Դավիթ Անհողին մականունը կապված է [[1001]] թվականի իրադարձությունների հետ, ապա անբացատրելի կմնա, թե ինչու է դրանց միակ սկզբնաղբյուր և ժամանակակից Ասողիկն այդ մասին լռում։ Երբ [[1020]] թվականին Գագիկ Ա-ի մահից հետո նրա որդիներ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Դ]]-ի միջև Անիի Բագրատունյաց թագավորությունը բաժանվեց, և վերջինիս անցավ «դրուց աշխարհը»,<ref>Մատթէոս Ուռհայեցի «Սմբատայ Սպարապետի Տարեգիրք», էջ 6, Վենետիկ, 1956թ</ref> Դավիթ Անհողինը դարձավ նրա անմիջական ենթական։
Երբ [[1020]] թվականին Գագիկ Ա-ի մահից հետո նրա որդիներ [[Հովհաննես-Սմբատ]]ի ու [[Աշոտ Դ]]-ի միջև Անիի Բագրատունյաց թագավորությունը բաժանվեց, և վերջինիս անցավ «դրուց աշխարհը»,<ref>Մատթէոս Ուռհայեցի «Սմբատայ Սպարապետի Տարեգիրք», էջ 6, Վենետիկ, 1956թ</ref> Դավիթ Անհողինը դարձավ նրա անմիջական ենթական։
Ինչպես ցույց տվեցին հետագա իրադարձությունները, իր թագավորության պաշտպանական համակարգի ամրապնդման ուղղությամբ Դավիթ Անհողինի ձեռնարկումներն արդարացված էին։ Փատլուն I-ը չէր հրաժարվել ինչպես վիրա-աբխազական ու Կախեթ-Հերեթի թագավորությունների և Տփղիսի ամիրայության, այնպես էլ Կյուրիկյան թագավորության նկատմամբ իր ծավալապաշտական ծրագրերից։ Դրան նպաստում էր ոչ միայն Գագիկ I-ից հետո երկրի հետագա մասնատումն ու թուլացումը, այլև Փատլունի հզորացումը, որը {{քաղվածք|''տիրէ Խաչենոյ և Գորոզոյ և Սևորդեացն, և գոռ դնէ ընդ Գագկայ թագաւորին Ձորոյգետոյ, և ընդ Կիւրիկէի թագաւորին Աղուանից և ընդ Բագարատայ թագաւորին Վրաց, և նեղէր զնոսա''|Վարդան Վարդապետ<ref>Վարդան վարդապետ, էջ 100-101</ref>}}
Վարդան վարդապետի այս վկայության մեջ Դավիթ Անհողինը շփոթվել է որդու՝ հետագայում Կախեթ-Հերեթի թագավոր Գագիկի հետ։ Ինչ վերաբերում է Աղվանից Կյուրիկե թագավորին, ապա նա Կախեթ-Հերեթի թագավոր Կյուրիկե III-ն է՝ Դավթի աներորդին։
== Հարաբերությունները Վրաստանի հետ ==
Վիրա-աբխազական ու Տփղիսի ամիրա Ջաֆարի զորքերը և Դավիթ Անհողինի բանակը նախահարձակ լինելով ներխուժում են Շիրվան և, հավանաբար, 1031 թվականին Էկլեցի կոչվող գետի ափին Փատլունին գլխովին ջախջախելով փախուստի մատնում՝ տիրանալով հսկայական ռազմավարի<ref>М. Лордкипанидзе "Матиане Картлиса", стр. 47, Тбилиси, 1976</ref>։
[[Պատկեր:Armenia Haghbat.jpg|մինի|ձախից|[[Հաղպատավանք]]]]
[[1037]] թվականին առանց արու ժառանգ թողնելու, սպանված Կյուրիկե Գ-ին Կախեթ-Հերեթի գահին հաջորդեց նրա քրոջ տղան՝ Դավիթ Անհողինի որդի Գագիկը։ Դրանից հետո Կախեթ-Հերեթում գահակալեց Կյուրիկյանների կրտսեր ճյուղը և, բնականաբար, այն հայտնվեց Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորության քաղաքական ազդեցության ոլորտում։ Տրամաբանական է, որ այս հանգամանքը պետք է հանդիպեր Վրաստանի միավորմանը ձգտող վիրա-աբխազական թագավոր Բագրատ Դ-ի (1027-1072) հակազդեցությանը և վրաց Բագրատունիներ-Կյուրիկյաններ հակասությունների խորացմանը։ Ուստի պատահական չէ, որ երբ Շադադյան նոր էմիր Աբու-լ-Ասվար իբն Ֆադլը [[1040]] թվականին հսկայական բանակով Գանձակի կողմից ներխուժեց Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորություն<ref>Ա․ Տեր-Ղևոնդյան «Արաբական ամիրայությունները Բագրատունյաց Հայաստանում», էջ 208-210, Երևան, 1965թ</ref> և մեկ տարվա ընթացքում գրավեց նրա տարածքի մեծ մասը, Բագրատ IV-ը չշտապեց օգնել Դավիթ Անհողինին։
|
