«Սպիտակի շրջան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
|Գույն1 ={{Գույն|ԽՍՀՄ}}
|Հայերեն անվանում = Սպիտակի շրջան
|Բնօրինակ անվանում =
|Զինանշան =
|Դրոշ =
|Երկիր =ԽՍՀՄ
|Հիմն =
|Կարգավիճակ = Շրջան
|Մտնում է = {{դրոշավորում|ՀԽՍՀ}}
|Ներառում է =
|Վարչական կենտրոն = [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]]
|Խոշորագույն քաղաք = [[Սպիտակ (քաղաք)|Սպիտակ]]
|Խոշոր քաղաքներ =
|Կազմավորման թվական = 1937-1995
|Ղեկավար =
|Ղեկավարի պաշտոն =
|Ղեկավար2 =
|Ղեկավարի պաշտոն2 =
|ՀՆԱ =
|ՀՆԱ-ի թվական =
|Տեղը ըստ ՀՆԱ-ի =
|ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով =
|Տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով =
|Լեզու = [[Հայերեն]]
|Լեզուներ =
|Բնակչություն = 42 800
|Մարդահամարի թվական = 1987
|Տոկոսը բնակչությունից =
|Տեղը ըստ բնակչության =
|Խտություն = 78,7
|Տեղը ըստ խտության =
|Ազգային կազմ = [[Հայեր]]
|Կրոնական կազմ =
|Տարածք = 544
|Տոկոսը տարածքից = 1,8
|Տեղը ըստ տարածքի =
|Առավելագույն բարձրություն =
|Միջին բարձրություն =
|Նվազագույն բարձրություն =
|Լայնք =
|Երկայնք =
|Միավորը երկրի քարտեզին =
|Քարտեզի չափ =
|Վարչական միավորի քարտեզ =
|Պատմական շրջան = [[Գուգարք]]
|Ժամային գոտի =
|Հապավում =
|ISO =
|FIPS =
|Հեռախոսային կոդ =
|Փոստային ինդեքսներ =
|Ինտերնետ-դոմեն =
|Ավտոմոբիլային կոդ =
|Կայք =
|Վիքիպահեստում =
|Ծանոթագրություններ =
}}
'''Իջևանի շրջան'''(մինչև [[1949]] թվականը՝ Համամլուի շրջան), [[Հայկական ԽՍՀ]], ապա՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] վարչատարածքային միավոր այժմյան [[Լոռու մարզ]]ի հարավ-արևմուտքում։ Գտնվում էր ՀԽՍՀ հյուսային մասում։ Կազմավորվել է [[1937]] թվականի դեկտեմբերի 31-ին։ Տարածությունը 544 կմ² է, բնակչություն՝ 42 800 (1983)։
== Բնակավայրեր ==
Սպիտակի շրջանի վարչական կենտրոնը Սպիտակ քաղաքն էր։ Շրջանն ունի 21 բնակավայր, այդ թվում՝ 1 քաղաք (Սպիտակ), 1 ավան ([[Շիրակամուտ]]) և 19 գյուղ՝
<div class= style="-moz-column-count:6; column-count:6; -webkit-column-count:6;">
* [[Արևաշող]]
* [[Գեղասար]]
* [[Գոգարան]]
* [[Լեռնանցք (գյուղ)|Լեռնանցք]]
* [[Լեռնավան]]
* [[Լուսաղբյուր (Լոռու մարզ)|Լուսաղբյուր]]
* [[Խնկոյան]]
* [[Ծաղկաբեր]]
* [[Կաթնաջուր]]
* [[Հարթագյուղ]]
* [[Ղուրսալի]]
* [[Մեծ Պարնի]]
* [[Շենավան]]
* [[Ջրաշեն (Լոռու մարզ)|Ջրաշեն]]
* [[Սարալ]]
* [[Սարալանջ (Լոռու մարզ)|Սարալանջ]]
* [[Սարահարթ (գյուղ)|Սարահարթ]]
* [[Սարամեջ]]
* [[Քարաձոր]]
</div>
== Պատմություն ==
Սպիտակի շրջանի Նալբանդ ([[Շիրակամուտ]]) գյուղի մոտակայքից հայտնաբերված հնագույն կենդանիների ([[մամոնտ]], հնադարյան [[ձի]] և այլն) մնացորդները վկայում են մինչսառցադաշտային ժամանակներում այդ տարածքի բնակլիմայական նպաստավոր պայմանների մասին։ Սպիտակում, Մեծ Պարնի, Ջրաշեն, Գոգարան [[Արևաշող]] գյուղերում հայտնաբերված [[նեոլիթ]]յան գործիքներն ու կենցաղային իրերը (քարե հատիչներ, կացիններ, դանակներ, նետասլաքներ, աղորիքներ, արձանիկներ և այլն) վկայում են այդ տարածքում բնակված երկրագործ և անասնապահ ցեղերի հասարակական զարգացման բարձր աստիճանը մ.թ.ա. 4-3 հազարամյակներում։ Սպիտակում (Սարդարի կոնդ բլուր), Շիրակամուտում (Դպրոցի բլուր), Գեղասարում, Արևաշողում հայտնաբերվել են բրոնզի դարաշրջանին (մ.թ.ա. 3-2 հազարամյակներ) բնորոշ առարկաներ (պղնձե և բրոնզե նետասլաքներ, դաշույններ, սև փայլեցրած կավախեցե ամաններ և այլն)։ Սպիտակի շրջան տարածքի բնակիչների կյանքը վերընթաց զարգացում է ապրել նաև մ.թ.ա. 1 հազարամյակում, երբ այդ տարածքը մտել է [[Ուրարտու]] պետության կազմի մեջ (մ.թ.ա. 7-րդ դար)։
Սպիտակի շրջանի տարածքը եղել է Հայաստանի կազմում՝ [[Երվանդունիների թագավորություն|Երվանդունիների]] (մ.թ.ա. 570-201) և [[Արտաշեսյանների թագավորություն|Արտաշեսյանների]] (մ.թ.ա. 189-1) թագավորության ժամանակ, որի մասին է վկայում Արևաշողում հայտնաբերված արտաշեսյան արամեատառ [[Սահմանաքարեր|սահմանաքարը]]։ Ավելի ուշ Սպիտակի շրջանի տարածքը կազմել է [[Մեծ Հայք]]ի [[Գուգարք]] նահանգի [[Տաշիր (գավառ)|Տաշիր գավառ]]ի հարավ-արևմտյան մասը, իսկ [[9-րդ դար]]ի վերջից մտել է [[Բագրատունյաց թագավորություն|Բագրատունյաց թագավորության]], [[972]]-[[1113]] թվականը՝ [[Կյուրիկյան թագավորություն|Կյուրիկյան թագավորության]], ապա՝ [[Զաքարյան իշխանապետություն|Զաքարյան իշխանապետության]] մեջ։ 14-16-րդ դարերում այն մտել է [[Մոնղոլ-թաթարների տիրապետությունը Հայաստանում|մոնղոլական]], ապա՝ [[Կարակոյունլուների տերություն|կարակոյունլու]] և [[Ակկոյունլուների տերություն|ակկոյունլու]] թուրքմենական պետությունների մեջ։
[[Արևելյան Հայաստանը Սեֆյան Պարսկաստանի կազմում|Պարսկական տիրապետության]] ժամանակ Սպիտակի շրջանը Վրացական թագավորության կազմում էր, իսկ [[1801]] թվականից Վրաստանի և Հայաստանի հյուսիսարևելյան մի քանի գավառների հետ միացվել է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]]։ Սպիտակի շրջանի տարածքը կոչվել է Համամլուի գավառակ և մտել է նախ Լոռի-Փամբակի, ապա՝ [[Ալեքսանդրապոլի գավառ|Ալեքսանդրապոլ]]ի գավառի մեջ։ [[1918]] թվականի [[մայիս]]-[[սեպտեմբեր|սեպտեմբերին]] և [[1920]] թվականի նոյեմբերից մինչև [[1921]] թվականի ապրիլը մասամբ թուրքական զորքերը օկուպացրել են գավառակը, կոտորել և կողոպտել բնակչությանը։ Համամլուի շրջանի հեղկոմը [[1921]] թվականին [[Աղբուլաղ]] (Լուսաղբյուր), Ղալթաղչի (Հարթագյուղ) և Ղարաբոյա (Խնկոյան) գյուղերում բացեց գերեզմանափոսեր, որտեղ թաղված Էր 11886 դիակ (80%ը [[սառը զենք]]ով գազանաբար խոշտանգված կանայք ու երեխաներ)։
[[Հայաստան]]ում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Համամլուի գավառակը մտավ Լոռի-Փամբակի գավառի մեջ։ Շրջանի առաջին կոմբջիջը ստեղծվել էր [[1919]] թվականի [[հոկտեմբեր]]ին, Համամլու կայարանում։ Այն ընդհատակյա աշխատանք է տարել աշխատավորության շրջանում, սերտ կապեր հաստատել Ալեքսանդրապոլի և Ղարաքիլիսայի գավառային կազմակերպությունների հետ։ Սպիտակի շրջանում խորհրդային իշխանություն է հաստատվել [[1920]] [[դեկտեմբեր]]ին (Համամլուում՝ [[դեկտեմբերի 5]]-ին), երբ 11-րդ կարմիր բանակի ջոկատները Ղարաքիլիսայի կողմից մտել են շրջանի տարածքը։
[[1921]]-[[1930]] թվականին Սպիտակի շրջանի տարածքը բաժանված էր Ալեքսանդրապոլի և Ղարաքիլիսայի գավառների միջև, և կուսակցական աշխատանքը այնտեղ տարվում էր համանուն գավկոմների, իսկ [[1930]]-[[1937]] թվականներին՝ Լենինականի և Կիրովականի կուսշրջկոմների ղեկավարությամբ։ [[1938]] թվականից սկսած շրջանի կուսակցական կյանքը ղեկավարում է ՀԿԿ Սպիտակի շրջկոմը։
[[1985]] թվականի [[հունվարի 1]]-ի դրությամբ 92 սկզբնական կուսկազմակերպություններում հաշվվում էր [[1981]] անդամ և 97 անդամության թեկնածու։ [[1921]] թվականին ստեղծված Սպիտակի շրջանի ԼԿԵՄ կազմակերպությունը [[1985]] թվականի [[հունվար]]ին ուներ 113 սկզբնական կազմակերպություն՝ 10547 կոմերիտականով։ Լույս էր տեսնում «Լուսարձակ» շրջանային թերթը։
Հնագիտական և ճարտարապետական հուշարձաններից առավել արժեքավոր են քարեդարյան կացարանները (Սպիտակ, Մեծ Պարնի, Գոգարան, Ջրաշեն), բրոնզեդարյան բնակատեղիները, բերդապարիսպները, դամբարանները (Շիրակամուտ, Արևաշող, [[Գեղասար]]), [[Շենավան]]ի միանավ բազիլիկը (6-7 դարեր) միջնադարյան վանքերը (Շիրակամուտում, Չիչխանավանք, 7 դար, Ղուրսալիում՝ վանք, 7 դար)։ Ուշագրավ պատմական հուշարձան է [[1977]] թվականին Գեղասարի տարածքում հայտնաբերված 12-13 դարերում ժայռափոր բնակավայրը, որը վկայում է տեղի բնակչության մոտ արհեստների, հատկապես [[մետաղ]]ի մշակման բավական բարձր մակարդակի մասին (տես Սպիտակի վիմափոր բնակավայր)։ Ռուսաստանի հետ Արևելյան Հայաստանի միավորման 150-ամյակի առթիվ [[Սարալ]] գյուղի մոտ, ռուսական բանակի մայոր Մոնտրեզորի ջոկատի և պարսկական գերազանց ուժերի միջև [[1804]] թվականի [[օգոստոս|օգոստոսին]] տեղի ունեցած ճակատամարտի վայրում կառուցված է հուշարձան֊կոթող ([[1978]])։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ում զոհված մարտիկների հուշարձաններ են կանգնեցվել շրջկենտրոնում և շրջանի գյուղերում։
[[Պատկեր:Map of Soviet Armenia.gif|մինի|400px|աջից|Խորհրդային Հայաստանի շրջանները]]
== Ռելյեֆ և կլիմա ==
Սպիտակի շրջանը գտնվում է [[Փամբակի գոգավորություն|Փամբակի հովտում]], Փամբակ գետի վերին հոսանքի շրջանում։ Տարածքի հյուսիսում ձգվում են [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]], հարավում՝ [[Փամբակի լեռնաշղթա]]ները, որոնց լեռնաբազուկներն ընդհուպ մոտենալով Փամբակ գետին, գետահովիտը բաժանում են Պարնիի, Սպիտակի և այլ գոգհովիտների։ Արևմուտքից շրջանի տարածքի մեջ է մտնում [[Շիրակի լեռնաշղթա]]յի արևելյան մասը, որը [[Ջաջուռի լեռնանցք|Ջաջուռի]] թամքոցով միանում է Փամբակի լեռնաշղթային։ Լեոների միջին բարձրությունը չի անցնում 2800 մետրից, գետահովիտներինը՝ 1600 մետրից։ Շրջանի ամենաբարձր կետը 2992 մետր է ([[Ուրասար]] լեռ)։
Շրջանի տարածքի երկրբանական կաոուցվածքում կան միչքեմբր-պալեոզոյից մինչև չորրորդականի երիտասարդ գոյացումներ, հին [[մետամորֆոզ|մետամորֆա]]ցած [[ապարներ]] ու ներժայթուկներ։ Տեկտոնական պրոցեսներն ուղեկցվել են [[Հրաբխականություն|հրաբխականությամբ]], առաջացրել [[լավա|լավային հոսքեր]] ու ծածկոցներ։ Փամբակի հովիտը երիտասարդ գրաբեն-սինկլինալային իջվածք Է՝ լցված նեոգենի [[Լիճ|լճ]]ային և չորրորդականի ալյուվիալ նստվածքներով։ Սպիտակի շրջանում գտնվում է 5-6 բալանոց սեյսմիկ գոտում (հայտնի են [[1827]], [[1828]], [[1834]] թվականների ավերիչ [[երկրաշարժ]]ները)։ Մակերևույթում տիրապետում են ռելիեֆի կտրտված ձևերը։ Փամբակի լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջերը զառիվեր են, մասնատված Փամբակ գետի աջափնյա վտակների 1500-2000 մետր լայնությամբ արկղաձև, դարավանդավորված ու լայն ողողատ ունեցող [[գետահովիտ]]ներով։ Տարածված են ժայռերն ու քարափները։ Բազումի լեռնաշղթայի հարավային լանջերին բնորոշ են ռելիեֆի հեղեղաաաձորակային ձևերը, որոնք երբեմն դառնում են սելավաբեր։ Շրջանը հարուստ է [[կրաքար]]ով, [[բազալտ]]ով, սև [[տուֆ]]ով, [[ավազ]]ով և հանքային աղբյուրներով (Սպիտակ, [[Սարալ]], [[Սարալանջ]] և այլնն)։
Շրջանի ցածրադիր մասերին բնորոշ է երկարատև չափավոր զով [[ամառ]]ը և մեղմ [[ձմեռ]]ը, լեռների բարձրադիր մասերին՝ կարճատև զով ամառը և ցուրտ ձմեռը։ Միջին տարեկան ջերմաստիճանը 7-8°C Է, լեռնային բարձրադիր շրջաններում՝ 2-3°C։ [[Հունվար]]ի միջին ջերմաստիճանը -6°C է, նվազագույնը՝ -30°C։ հուլիսի միջին ջերմաստիճանը 17-18°C Է, առավելագույնը՝ 33°C։ Տեղումների տարեկան քանակը 500-550 մմ է (առավելագույնը՝ [[գարուն|գարնանը]]), գոլորշունակությունը՝ 900 մմ։ Ձնածածկույթի միջին հաստությունը 18-20 սանտիմետր Է, ձնածածկույթով օրերի թիվը՝ 75-80։ Շրջանի խոշոր գետը Փամբակն Է՝ [[Ջրաշեն]] և [[Չիչկան]] վտակներով։ Գետերն օգտագործվում են [[ոռոգում|ոռոգման]] նպատակով։ Չիչկան գետից սկիզբ առնող [[Նալբանդի ջրանցք]]ը ոռոգում է Սեծ Պարնիի գոգհովիտը (2210 հա)։ Փամբակ գետի վրա կան մի քանի ջրհան կայաններ ([[Դեղասար]]ի, [[Սարահարթ (գյուղ)|Սարահարթի]], Սպիտակի, [[Ղուրսալի]]ի, [[Սարալ]]ի), որոնք ոռոգում են մոտ 1000 հա հողատարածություն։ Հողաբուսական ծածկույթում առկա է բարձունքային գոտիականությունը։
Գերակշռում են չափավոր խոնավ [[տափաստան]]ային [[լեռնակարբոնատային հողեր]]ն ու տիպիկ [[սևահողեր]]ը (սակավազոր, թույլ զարգացած սևահողերի կոմպլեքսով),ցածրադիր մասերում՝ գետային ալյուվիալ հողերը, նախալեռնային շրջաններում՝ [[կարբոնատ]]ային բաց շագանակագույն, լեռնային բարձրադիր վայրերում՝ [[լեռնամարգագետնային հողեր]]ը։ Տիրապետում են լեռնահովտային, տափաստանամարգագետնային բուսական համակցությունները։ Բազումի լեռնաշղթայի հարավային լանջը, արևահայաց դիրքի հետևանքով, չորային Է՝ ծածկված տափաստանային բուսականությամբ։ Փամբակի լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջը ավելի բուսապատ Է։ Սպիտակ, Ղուրսալի, [[Քարաձոր]], Սեծ Պարնի և [[Գոգարան]] բնակավայրերի մոտ կան [[անտառ]]ների պուրակներ (600 հա)։ Վերականգնվում են հին անտառամասերը, կատարվում՝ նոր անտառատնկումներ (2500 հա)։ Չիչկան գետի հովտում զգալի տեղ են գրավում չիչխանի մացառուտները։ Տափաստաններից բարձր տարածվում են ենթալպյան մարգագետինները։ Կենդանական աշխարհին բնորոշ են [[գայլ]]ը, [[աղվես]]ը, [[նապաստակ]]ը, [[կզաքիս]]ը, [[դաշտամուկ]]ը, բազմատեսակ [[թռչուններ]], [[սողուններ]] ու [[միջատներ]]։
== Տնտեսություն ==
Մինչև խորհրդային կարգերի հաստատումը Սպիտակի շրջան տարածքի տնտեսությունը գյուղատնտեսական բնույթ ուներ, կային մի քանի դարբնոցներ, ձիթհանքեր, կրահորեր, ջրաղացներ։ Խորհրդային իշխանության տարիներին Սպիտակի շրջան դարձավ արդյունաբերական-գյուղատնտեսական շրջան։ Շրջանի տնտեսության մեջ արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը կազմում է 95,1 %։ Առաջատար են արդյունաբերության թեթև, սննդի և [[Մեքենաշինություն|մեքենաշին]]ական ճյուղերը։ Արդյունաբերության համախառն արտադրանքի 54,8%ը տալիս է թեթև, 35%ը՝ սննդի արդյունաբերությունը, 7,3 %-ը՝ մեքենաշինությունը և այլն։ Շրջանի արտադրական առաջին ձեռնարկությունը Սպիտակի [[Պանիր|պանրի]] գործարանն է (կառուցվել է [[1937]] թվականին), ապա շարք են մտել [[շաքար]]ի գործարանը, վերելակաշինական, կաշվի փոխարինիչների գործարանները, հացամթերքների և սննդի կոմբինատները, կարի արտադրական միավորումը, տրիկոտաժի ֆաբրիկան, [[հաց|հացի]] գործարանը (բոլորը՝ Սպիտակում)։ 1978 թվականին գործարկվել են «Հայապակի» միավորման Արզնիի բյուրեղապակու գործարանի Սեծ Պարնիի մասնաճյուղը և «Հայվերելակմեքենա» արտադրական միավորումը։ Շրջկենտրոնի կարի արտադրական միավորումը մասնաճյուղեր ունի շրջանի Արևաշող, Ջրաշեն, Սեծ Պարնի, Կաթնաջուր, Լեռնավան, Սարամեջ, Գոգարան, Հարթագյուղ, Սարալ, Ծաղկաբեր, Քարաձոր գյուղերում և Շիրակամուտ ավանում։ Գործում են «Հայգյուղտեխնիկայի» շրջանային բաժանմունքը, Հայկոոպի առևտրական բազան, ՇՍՇ (շարժական մեքենայացված շարասյուն)։
Սպիտակի շրջանում կար 12 [[Կոլտնտեսություն|կոլեկտիվ]], 8 [[Սովխոզ|խորհրդային տնտեսություն]] (1-ը՝ Սպիտակ քաղաքում), 3 միջտնտեսային ձեռնարկություն։ Գրանցում աշխատում են բարձրագույն կրթությամբ 93 մասնագետ։ Գյուղատնտեսությունը բազմաճյուղ է։ Առաջատար ճյուղը կաթնամսատու անասնապահությունն է (գլխավորապես տավարաբուծությունը), որը տալիս է գյուղատնտեսական արտադրանքի 58,7 %։ [[1984]] թվականինին շրջանում կար 23099 խոշոր, 73678 մանր եղջերավոր անասուն, ավելի քան 4000 [[խոզ]], 160325 հազար [[թռչուն]], 1244 մեղվաընտանիք։ Միջտնտեսային ձեռնարկությունները մասնագիտացել են արու մատղաշների ինտենսիվ գիրացման (Սպիտակ), երինջների աճեցման (Քարաձոր) և խոզերի աճեցման ու բծման (Լուսաղբյուր) ուղղությամբ։ Անասնապահության զարգացմանը մեծապես նպաստում են շաքարի գործարանը և հացամթերքների կոմբինատը, որոնք տալիս են ճակնդեղի մզուկ և խտացրած կերեր։ Գյուղատնտեսական արտադրանքի 41,3%ը տալիս է դաշտավարությունը, որի գլխավոր ճյուղերն են ճակնդեղագործությունը, հացահատիկի մշակությունը և այգեգործությունը։ Շրջանի հողային ֆոնդը 54350 հա է, որից 34322 հա օգտագործվում է գյուղատնտեսական արտադրության համար (13471 հա վարելահող, 759 հա այգիներ և այլն)։ Ցանքատարածության 35,3%ը զբաղեցնում են հացահատիկային, 9,4%ը՝ տեխնիկական, 34,5 %՝ կերային, 1 %-ը՝ բանջարանոցային կուլտուրաները։ Շրջանի կոլեկտիվ և խորհրդային տնտեսություններում զբաղվում են պտղաբուծությամբ ([[խնձոր]], [[տանձ]], [[կեռաս]], [[սալոր]], [[ընկույզ]])։ Շրջանն ունի ջերմոցային տնտեսություն (3000 մետր<sup>2</sup>)։
Սպիտակի շրջանով է անցնում Երևան-Թբիլիսի երկաթուղու 45 կմ հատվածը։ Խճուղային ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը 166 կմ է, որից 91 կմ-ը՝ ասֆալտապատ։ Շրջանն ավտոմոբիլային հաղորդակցությամբ կապված է [[Երևան]]ի, [[Թբիլիսի|Թբիլիսիի]], Լենինականի և Կիրովականի հետ։ Շրջկենտրոնի և գյուղերի միջև հաստատված է ավտոբուսային մշտական երթևեկություն։ Շրջանում գործում են կապի 16 բաժանմունք, 5 ավտոմատ հեռախոսակայան (6 հազար համարով), ռադիոհանգույց։ Բոլոր գյուղերը ռադիոֆիկացված են, վերահաղորդման կայանների միջոցով ընդունում են կենտրոնական և հանրապետական հեռուստահաղորդումները։ Սպիտակի շրջանը բարձրավոլտ գծերով միացած է [[Անդրկովկաս]]յան միասնական էլեկտրահամակարգին։ Սպիտակ քաղաքը և մյուս բնակավայրերը օգտվում են Ղազախ-Երևան գազամուղից։
Նախախորհրդային շրջանում Սպիտակի շրջանի տարածքում բուժական հիմնարկներ չկային, սպասարկում էր 1 բուժակ։ Խորհրդային իշխանության տարիներին շրջանում ստեղծվել է բժշկական հիմնարկների ցանց։ [[1983]] թվականին Սպիտակի շրջանում գործում էր 1 շրջանային, 3 գյուղական (Շիրակամուտ, Սեծ Պարնի, Ջրաշեն) հիվանդանոց՝ 260 մահճակալով, բուժմանկաբարձական 17 կայան, 4 դեղատուն,շրջանային և ստոմատոլոգիական պոլիկլինիկաներ, մանկական և կանանց կոնսուլտացիաներ, բուժական 8 և շտապ օգնության 2 կայան։ Բուժաշխատողների թիվր 509 է, որից 66-ը՝ բժիշկ։
Նախախորհրդային շրջանում Համամլուում (Սպիտակ) և գավառակի մի քանի այլ գյուղերում գործել են ծխական դպրոցներ։ [[1983]]-[[1984]] ուսումնական տարում կար 26 հանրակրթական դպրոց՝ (21-ը՝ միջնակարգ, 5-ը՝ ութամյա) 8433 աշակերտով։ Դպրոցներում աշխատում էին 744 ուսուցիչ (492-ը՝ բարձրագույն կրթությամբ)։ Գործում են նաև Երևանի էլեկտրամեխանիկական տեխնիկումի մասնաճյուղը, պրոֆտեխնիկական ուսումնարան, գեղարվեստի, 2 երաժշտական, 3 մարզական, հեռակա և երեկոյան միջնակարգ, օժանդակ դպրոցներ, 27 մսուր-մանկապարտեզ։ Շրջանն ունի գրադարանների կենտրոնացված համակարգ՝ 23 գրադարան-մասնաճյուղով (188 հազար կտոր գիրք), 21 մշակույթի տուն և ակումբ, ժողովրդական [[թատրոն]], 1 [[կինոթատրոն]] և 20 ստացիոնար կինոսարք։
{{Հայկական ԽՍՀ վարչական բաժանում}}
| |||