«Տոսախ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Տոսախ''', '''շիմշիր''', '''շիմշատ''' (լատ՝ Buxus) - Տոսախազգիների ընտանիքին պատկանող դանդաղ աճող մշտադալար թփենի և ծառ, որոնց աճը հասնում է մինչև 2-12 մ բարձրությանը (հազվադեպ մինչև 15 մ): ։

Ցեղի լատիներեն անվանումը ծագում է հին հունարեն ՝ '''πύξος''' (պիքսոզ) բառից, ինչը նշանակում է տոսախ, շիմշատ <ref>{{книга|автор=Walde A.|заглавие=Lateinisches etymologisches Wörterbuch|издательство=Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung|год=1938|страницы=125}}</ref>, փախառված անհայտ լեզվից <ref>{{книга|автор = Frisk H.|заглавие = Griechisches etymologisches Wörterbuch, Band II|издание = Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung|год=1960|страницы=626}}</ref>: ։

Ֆասմերի ստուգաբանական բառարանը '''šimšäd''' <ref>[http://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?root=%2Fusr%2Flocal%2Fshare%2Fstarling%2Fmorpho&morpho=1&basename=%5Cusr%5Clocal%5Cshare%5Cstarling%5Cmorpho%5Cvasmer%5Cvasmer&first=1&text_word=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D1%88%D0%B8%D1%82&method_word=substring&text_general=&method_general=substring&text_origin=&method_origin=substring&text_trubachev=&method_trubachev=substring&text_editorial=&method_editorial=substring&text_pages=&method_pages=substring&text_any=&method_any=substring&sort=word Vasmer’s Etymological Dictionary : Query result<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> բառը համարում է պարսկերեն բառ: բառ։

«Ռուսաց լեզվի բացատրական բառարանում» տրված են այդ ծառի այլ ռուսական անունները, որոնց մեջ նույնպես կա շիմշատ տարբերակը:տարբերակը։

Մեծամասամբ անգլախոս երկրներում այս ծառը անվանվում է - Box, իսկ [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յում այն կոչվում է՝ boxwood <ref>Only the wood as a material is "boxwood" in [[British English]]</ref>: ։

Հայերեն լեզվի մեջ կա այս ծառի անվան երեք տարբերակներ՝ '''տոսախ''' և փոխառված պարսկերենից '''շիմշատ''' և '''շիմշիր''' անունները: անունները։

*Պարսկերեն՝ شمشاد (Shamshad)

*Ֆիներեն՝ Puksipuut

*Ֆրանսերեն՝ Buis

*Շոտլանդերեն՝ Bucas

*Իդո՝ Buso

*Մակեդոներեն՝ Зеленика

*Թուրքերեն՝ Şimşir

[[Պատկեր: Illustration Buxus sempervirens0.jpg|thumb|right|Տոսախ մշտադալար, Բուսաբանական նկարազարդում «Köhler’s Medizinal-Pflanzen» գրքից, 1887]]

Տերևները հանդիպակաց են, էլիպտիկից մինչև կլորաձև, ամբողջական են, կաշենման:կաշենման։

Ծաղիկները փոքր են, միասեռ են, տերևանութում՝ բուրավետ:բուրավետ։

Պտուղը ՝ եռբնային պարկուճ է, որը հասունանալիս ճաքեր է տալիս և ցրում է սև փայլուն սերմերը:սերմերը։

[[Պատկեր:Fruit Fruit_on_Buxus_microphyllaon Buxus microphylla,_top_view top view.JPG |thumb|ձախ| Տոսախի (Buxus microphylla) պտուղները]]

Տոսախը հաճախ է հիշատակվում անտիկ հեղինակների կողմից: կողմից։

Ըստ Օվիդիոսի , հին հունական աստվածուհի [[Աթենաս]]ը իր սրինգը պատրաստել էր տոսախից:տոսախից։

*Աֆրիկյան – Հարավային Սահարայի և Մադագասկարի անտառներում և անտառային տափաստաններում:տափաստաններում։

*Կենտրոնական ամերիկյան – արևադարձային և մերձարևադարձային հատվածում, [[Մեքսիկա]]յի և [[Կուբա]]յի (25 էնդեմիկ տեսակ) հարավ հյուսիսային մասում:մասում։ Ամերիկյան տեսակները ամենա խաշոր տերևներով տոսախներն են, հաճախ ծառի չափը հասնում է մինչև 20 մ:մ։

*Եվրո-ասիական - բրիտանական կղզիներից ձգվում է դեպի հարավային [[Եվրոպա]], այնուհետև [[Փոքր Ասիա]] և [[Փոքր Կովկաս]], [[Չինաստան]],[[ Ճապոնիա]] և [[Սումատրա]]:։

[[Աբխազիա]]յում, [[Պիցունդա]] քաղաքից ոչ հեռու կա շիմշատի պուրակ: պուրակ։

[[Աբխազիա]]յում կա դարձվածաբանական արտահայտություն «նույնիսկ տոսախը չի հիշում»:։ Այսպես ասում են իրադարձությունների մասին, որոնք տեղի են ունեցել շատ երկար ժամանակ առաջ:առաջ։

[[Ռուսաստան]]ում տոսախի տարածքները մշտապես կռճատվում են հատումների պատճառով:պատճառով։

Տոսախ [[Կողքիս]]յան ընդգրկված է Ռուսաստանի Դաշնության Կարմիր գրքում:գրքում։

Տոսախը բավականին անպահանջկոտ ծառատեսակ է. նրանք աճում են քարե փլվածքներում, անտառների եզրերում, թփուտներում և մութ սաղարթավոր անտառներում:անտառներում։ Ստվերակայուն են, սակայն ջերմասեր են: են։ Վայրի բնության մեջ ապրում են թույլ թթվային գրունտներում:գրունտներում։

Տոսախի դեղին բնափայտը շատ կարծր է, որը շատ հարգի է ճախարակագործության, քանդակների և երաժշտական գործիքների, նույնպես սրինգ պատրաստելու համար: համար։ Շիմշիր որպես դեկորատիվ բույս աճեցվում է պուրակներում:պուրակներում։

Տոսախ՝ հնագույն դեկորատիվ բույսերից մեկն, որոնք օգտագործվել են կանաչապատման և դեկորատիվ այգեգործություն մեջ (հաճախ «''Buksus''» անվամբ) : ։

Գնահատվում է իր գեղեցիկ խիտ պսակի, փայլուն տերեվների ու իր հատկության համար լավ հարմարվել դեկորատիվ կտրտմանը, ինչը թույլ է տալիս ստեղծել ցանկապատեր և եզրազարդեր, ինչպես նաև երկար ժամանակ պահպանվող արտասովոր ֆիգուրներ: ֆիգուրներ։

Արև մտյան Եվրոպայի Կաթոլիկները, ինչպես նաև Վրաստանի ուղղափառ քրիստոնյաները, տոսախի ճյուղերով զարդարում են իրենց տները [[Ծաղկազարդ]]ի տոնին: տոնին։

Տոսախը հիանալի մեղրատու է, որը տալիս է վաղ բերք (Սև ծովի ափին փետրվարի վերջից - մարտի սկիզբը) չնայած նրա մեղրը համարվում է թունավոր:թունավոր։

[[Պատկեր:ბზა კოლხური Buxus colchica kolchischer Buchsbaum ბზა_კოლხური_Buxus_colchica_kolchischer_Buchsbaum_(2).JPG|thumb|ձախ| Տոսախ [[Կողքիս]]յան (Buxus colchica)]]

Տոսախը անմիջուկ հասունացած բնափայտով տեսակ է:է։ Դա նշանակում է, որ թարմ կտրած ծառի ենթակեղևաշերտի և հասուն փայտի գույնը գրեթե աննկատ է: է։

Տոսախի չորացրած փայտը ունի համաչափ փայլատ գույն՝ բաց դեղնավունից մինչև մոմե գույն,որը քիչ է մգանում ժամանակի ընթացքում և ունի միատարր կառույց վածք նեղ միամյա օղակներով:օղակներով։

Անոթների փոքր են, մեկական, անզեն աչքով չեն երևում:երևում։

Միջուկային ճառագայթները գրեթե անտեսանելի են կտրվածքի վրա:վրա։

Բնափայտի ունի թեթև ակի դառը համ, առանց հատուկ հոտի: հոտի։

Տոսախի փայտը ամենա կարծրն է ու ամուր ամբողջ Եվրոպայում:Եվրոպայում։ Նրա ամրությունը հասնում է 830 կգ/մ³ (բացարձակ չոր) մինչև 1300 կգ/մ³ (նոր կտրած), իսկ կարծրությունը հասնում է 58 Н/мм² (ռադիալ) մինչև 112 Н/мм² (կտրվածքավոր):։

Ամրությամբ տոսախը գերազանցում է [[բոխի|բոխենուն]]. սեխմումը մանրաթելի երկայնքով հասնում է 74 ՄՊա, ստատիկ ոլորանում - 115 ՄՊա:ՄՊա։

Տոսախի կարծր, միատարր, ծանր բնափայտը օգտագործվում է մանր փորագրություններում, մանր սպասքը, շախմատի ֆիգուրները, երաժշտական գործիքները, մեքենաների մասերը պատրաստելիս, որից պահանջվում էր բարձր դիմադրողականություն կատարելապես հարթ մակերևույթի հետ. տպագրական մեքենաների գլանափաթեթներ , թելակոճներ և ջուլհակային մակույկներ, չափման գործիքներ , օպտիկական մասեր և վիրաբուժական գործիքներ: գործիքներ։

Խիլաշատ մակերեսները, մասերը, օգտագործվում էին ծխախողովակներ պատրաստելու համար:համար։

Սղոցված լայնքով բնափայտը օգտագործվում է քսիլիգրաֆիայում (փորագրանկարներում):։

Տոսախը՝ քսիլիգրաֆիայի լավագույն փայտերից է և դա հանգեցրել էր XIX դարի երկրորդ կեսերում ծառի գրեթե ամբողջական ոչնչացմանը: ոչնչացմանը։

Ներկայում էլ տոսախից պատրաստում են միաշերտ նրբատախտակ:նրբատախտակ։

Տոսախի նրբատախտակը XX և XXI դարերում բարձր գնի պատճառով կիրառվում էր միայն դրվագազարդման մեջ: մեջ։

Ցուգե (փոքր տերևներով տոսախի ճապոնական անունը) ՝ բնափայտից պատրաստում են ֆիգուրներ սյոգա <ref>''Ёсио Осаки'' Красота сёги // The Japan Foundation Newsletter, том XXVI, № 5—6, Апрель 1999</ref> խաղալու համար:համար։

Շուկայում տոսախի փայտի վաճառքը բավականին հազվադեպ է, քանզի գինը շատ բարձր է:է։

Հնագույն ժամանակներից տոսախը օգտագործվում էր որպես դեղաբույս և դեղամիջոց որպես հազի դեմ, աղեստամոքսային հիվանդությունների, ինչպես նաև քրոնիկ տենդի, օրինակ մալարիայի:մալարիայի։ Որպես պաշտպանության մալարիայից, իբր համեմատելի է հինինի գործողության հետ:հետ։ Ներկայումս տոսախից պատրաստած դեղամիջոցները հազվադեպ են օգտագործվում իրենց թունոտության պատճառով, քանզի շատ դժվար է գտնել ճշգրիտ չափաբաժինը : ։ Չափից մեծ դոզան կարող է առաջացնել փսխում, ցնցումներ և նույնիսկ հանգեցնել մահվանը:մահվանը։ Հոմեոպատները մինչ այժմ էլ օգտագործում են տոսախ որպես միջոց ռևմատիզմի դեմ: դեմ։

Ծառի բոլոր մասերը, հատկապես տերևները, թունավոր են:են։ Տոսախը պարունակում է մոտ 70 ալկալոիդներ, ի թիվս այլոց, նաև ցիկլոբուքսին D: D։ Տերևներում և կեղևում պարունակում է մոտ 3% ալկալոիդներ: ալկալոիդներ։ Ցիկլոբուքսին D մահացու չափաբաժինը շների համար 0.1 մգ մեկ կգ մարմնի քաշի հետ: հետ։

Բնության մեջ տոսախը բազմանում է սերմերով և վեգետատիվ միջոցով:միջոցով։ Մշակաբույսը բազմանում է սովորաբար ամառային և աշնանային հատումներից, քանի որ սերմերը շատ երկար են հանգստանում: հանգստանում։

Ըստ ''The Plant List'' կայքի տոսախի ցեղը ընդգրկում է 104 <ref>[http://www.theplantlist.org/browse/A/Buxaceae/Buxus/ Список видов рода Самшит по данным сайта [[The Plant List]]]{{ref-en}}{{ref-la}} {{V|23|6|2013}}</ref> տեսակներ.

*'''Buxus Balearica''' - ''Բալեարյան շիմշատ'' – ամենա արևմտյան տեսակն է, աճում է Բալեարյան կղզիների վրա, [[Իսպանիա]]յի և [[Պորտուգալիա]]յի լեռների հարավում, ինչպես նաև հյուսիսային [[Մարոկկո]]յի Ատլասյան կիրճերում:կիրճերում։ Եվրո-ասիական ամենա լայնատեր տեսակներից է :։ Աճում է համեմատաբար արագ , շատ դեկորատիվ է և հաճախ օգտագործվում է հարավային [[Եվրոպա]]յի մշակույթում:մշակույթում։

*'''Buxus sempervirens''' – մշտադալար Տոսախ – տոսախի առավել հայտնի տեսակներից է: է։ [[Եվրոպա]]յում ունի լայն տեսականի, ընդգրկում է [[Միջերկրական ծով]]ի գրեթե ողջ հյուսիսային ափը՝ [[Իսպանիա]]յից սկիզբ առնելով [[Իտալիա]]յի միջից հասնելով [[Թուրքիա]], նաև հարավ-արևելյան [[Անգլիա]]ն և հարավային [[Գերմանիա]]ն: ն։ Հայտնի են իր բազմաթիվ այգու սորտերը, որոնք տարբերվում են գույնի և տերեւների չափերով, և չափահաս բույսերի ձևի աճով:աճով։

*'''Buxus colchica''' - Տոսախ [[Կողքիս]]յան , կամ կովկասյան:կովկասյան։ Տարածված է Ռուսաստանի Սև ծովի ափից մինչև Տրապիզոն, հյուսիս-արև ելյան Թուրքիա: Թուրքիա։ Ամենա փոքրատերև և ամենացրտակայուն եվրոպական տեսակներից է: է։ Դիմակայում է մինչև -10 &nbsp;° C ջերմաստիճանի:ջերմաստիճանի։ Կովկասի արգելոցում պահպանվել են տոսախի և [[կենի|կենու]] համայնքները:համայնքները։

Ապրում է մինչև 600 տարի, բայց աճում է շատ դանդաղ, բարենպաստ պայմաններում հասնում է 15 մ բարձրությանը (երբեմն, 20 մ) իսկ գերանի տրամագիծը հասնում է 30 սմ:սմ։

*'''Buxus hyrcana''' – Տոսախ Հիրկանյան - Տարածված է [[Կասպից ծով]]ի հարավային ափից , Ադրբեջանի հարավից մինչև Պարսկաստանի հուսիսը:հուսիսը։ Տարբերվում է մշտադալար Տոսախից (Buxus sempervirens) աճի ձևով՝ ցածրաճ թփենի է:է։

*'''(Buxus sinica''') [[չինական]] Տոսախ

*'''Buxus stenophylla''' նեղատերև Տոսախ

[[Գրիգոր Նարեկացի|Նարեկացի]] ''Տաղ վարդավառին'':։

Պատկեր: Oberbuchsiten-blason.png|Օբերբուքսիտեն քաղաքի գերբը, [[Շվեյցարիա]]