«Ձգողականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 44.
Հարաբերականության ընդհանուր տեսության ամենակարևոր կանխատեսումներից մեկը [[գրավիտացիոն ալիքներ|գրավիտացիոն ճառագայթումն]] է, ինչը մինչ այժմ ուղղակի դիտումներով չի հաստատվել, սակայն կան անուղղակի ապացույցներ դրա գոյության օգտին։ Այսպես, էներգիայի կորուստները կոմպակտ գրավիտացիոն օբյեկտներից (ինչպիսիք են [[նեյտրոնային աստղ]]երը կամ սև խոռոչները) կազմված կրկնակի համակարգերում լավ համաձայնեցվում են հարաբերականության ընդհանուր տեսության մոդելի հետ, ըստ որի՝ այդ էներգիան տարվում է գրավիտացիոն ճառագայթման միջոցով։
== Ձգողականության տեսության զարգացումները ==
=== Համարժեքության սկզբունքը ===
[[Նյուտոնի դասական ձգողության տեսություն|Նյուտոնի տիեզերական ձգողության տեսությունն]] անտեսում է միջավայրի դերը և դրանով հակասում պատճառականության օրենքին։ Այն հեռազդեցության տեսություն է․ մարմիններն իրար վրա ազդում են ակընթարթորեն՝ հեռավորության վրա։ Սա հակասում է հարաբերականության սկըզբունքին, որի համաձայն բոլոր տեսակի փոխազդեցությունները պետք է տարածվեն միևնույն с արագությամբ, ինչպես դա տեղի ունի էլեկտրամագնիսական երևույթներում։ Երկարատև որոնումներից հետո նշված թերություններից զերծ տեսություն ձևակերպել են Ա․ Էյնշտեյնը և դարեր Հիլբերտը՝ [[1916]] թվականին։ Տիեզերական ձգողության նոր տեսության ստեղծումը պայմանավորված է եղել մի շարք կարևոր նախադրյալներով, չհաշված իհարկե Նյուտոնի տիեզերական ձգողության տեսությունը, որը հիմնականն է։ Առաջինը փոփոխական չափականություն ունեցող տարածության (ոչ [[Էվկլիդես|Էվկլիդեսյան]]) երկրաչափության ստեղծումն էր (Բ․ Ռիման, [[1854]] թվական), երկրորդը՝ հարաբերականության հատուկ տեսությունը (Ա․ էյնշտեյն, [[1905]] թվական) և, վերջապես, իրական աշխարհի (մատերիա, [[Տարածություն և ժամանակ|տարածություն, ժամանակ]]) ու ֆիզիկական․ մեծությունների քառաչափ բնույթի հայտնագործումը (Հ․ Մինկովսկի, [[1906]] թվական), տարածության ու ժամանակի միասնության փաստի բացահայտումը։ Տիեզերական ձգողության նոր տեսությունն [[Էյնշտեյն Ալբերտ|էյնշտեյնն]] անվանեց հարաբերականության ընդհանուր տեսություն, որը համընդհանուր ընդունելություն գտավ։ Սակայն այդ անվանումն ունի որոշակի թերություններ՝ լիովին չի համապատասխանում տեսության բովանդակությանը, մի բան, որն արդարացիորեն քննադատել է հատկապես Վ․ Ա․ Ֆոկը։ Տիեզերական ձգողության տեսության հիմքում ընկած է էյնշտեյնի համարժեքության սկզբունքը։ Համաձայն այդ սկզբունքի, գրավիտացիոն դաշտում –g արագացումով շարժվող հաշվարկման համակարգերում բնության օրինաչափություններն ընկալվում են միատեսակ (համարժեքության ուժեղ սկըզբունք)․ այդ իմաստով գրավիտացիոն դաշտը և համապատասխան արագացումով շարժվող համակարգը համարժեք են։ (Համարժեքության թույլ սկզբունքը վերաբերում է միայն մարմինների մեխանիկական շարժմանը։) Կարելի է ձևակերպել և այսպես, ազատ ընկնող հաշվարկման համակարգում գրավիտացիոն դաշտն անհետանում է։ Այս սկզբունքը հիմնված է մարմնի իներտ (m<sub>ի</sub>) և ծանր (m<sub>ծ</sub>) զանգվածների հավասարության փաստի վրա (Լ․ էտվեշի փորձը)։ Իներտ զանգվածը մտնում է [[Նյուտոնի երկրորդ օրենք|Նյուտոնի երկրորդ օրենքի]], իսկ ծանր զանգվածը՝ տիեզերական ձգողության օրենքի բանաձևում․
Տող 67 ⟶ 68՝
dS<sup>2</sup>=(dx,<sup>0</sup>)<sup>2</sup>–(dx<sup>1</sup>)<sup>2</sup>—(dx<sup>2</sup>)<sup>2</sup>–(dx<sup>3</sup>)<sup>2</sup>
տեսքը։ [[Երկրաչափություն|Երկրաչափությունն]] այստեղ էապես ոչ Էվկլիդեսյան է, աշխարհը՝ «կորացած» (որպես կորացած աշխարհի պարզագույն օրինակ կարելի է նշել գնդի մակերևույթը սովորական տարածությունում)։ dS<sup>2</sup>=(dx,<sup>0</sup>)<sup>2</sup>–(dx<sup>1</sup>)<sup>2</sup>—(dx<sup>2</sup>)<sup>2</sup>–(dx<sup>3</sup>)<sup>2</sup> բանաձևով նկարագրվող տարածություն-ժամանակը կոչվում է ռիմանյան։ Աշխարհի չափականությունն այստեղ որոշվում է g<sub>ik</sub>(x) տասը ֆունկցիաներով (g<sub>ik</sub>=g<sub>ki</sub>), նրանց ամբողջությունը կոչվում է մետրիկական թենզոր։
=== Ձգողականության ռելյատիվիստական տեսություն === Գրավիտացիոն դաշտի առկայությամբ «կորացած» (ոչ Էվկլիդեսյան) է ոչ միայն տարածությունը, այլև ժամանակը։ Դա նշանակում է, որ ժամանակի (ժամացույցների) ընթացքը կետից կետ փոփոխվում է՝ մի համընդհանուր ժամանակ այլևս գոյություն չունի։ Այսպիսով, տիեզերական ձգողության տեսությունում (հարաբերականության ընդհանուր տեսությունում) դեկարտյան ուղղագիծ կոորդինատների գծեր լինել չեն կարող, կոորդինատների համակարգը միայն կորագիծ է։ Ավելին, այստեղ կոորդինատների ընտրությունը կամայական է՝ հաշվարկման և կոորդինատների բոլոր համակարգերը համարժեք են, արտոնյալ համակարգեր չկան։ Սա նշանակում է, որ բնության օրինաչափությունները ձևակերպող [[Դիֆերենցիալ հավասարումներ|դիֆերենցիալ հավասարումները]] կոորդինատների բոլոր համակարգերում պետք է ունենան միևնույն տեսքը (հարաբերականության ընդհանուր սկզբունք կամ կովարիանտության սկզբունք)։ Այս պահանջներին բավարարելու համար ֆիզիկական մեծությունները պետք է լինեն սկալյարներ, [[Վեկտոր|վեկտորներ]] և թենզորներ, հավասարումները՝ թենզորական, իսկ մաթեմատիկական ապարատը՝ Ռիմանի երկրաչափություն և դրան համապատասխան թենզորական հաշիվ։ Մեծությունների թենզորական բնույթը պահպանելու համար մտցվում է կովարիանտ դիֆերենցիալի հասկացությունը։ Այսպես, ս<sup>1</sup> վեկտորի δu<sup>1</sup>/δu<sup>k</sup> ածանցյալը Ռիմանի տարածությունում թենզոր չէ, այդպիսին է միայն Du<sup>1</sup>/δx<sup>k</sup>=δu<sup>1</sup>/δu<sup>k</sup>+Г<sup>1</sup><sub>k1</sub>u<sup>k</sup>,
| |||