«Գալակտիկաներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Գալակտիկաներ''' (հին հունարեն. Γαλαξίας` կաթնային). գրավիտացիոն ուժով կապված համակարգեր` բաղկացած աստղերից, աստղակույտերից, միջաստղային գազից և փոշուց, ինչպես նաև մութ նյութից:նյութից։ Գալակտիկաների բոլոր բաղադրիչները գալակտիկայի մեջ մասնակցում են ընդհանուր ծանրության կենտրոնի շուրջ պտույտին <ref name="ref1">Sparke L. S., Gallagher III J. S.: «Galaxies in the Universe: An Introduction.», Cambridge University Press, 2007, էջ 442:</ref><ref name="ref2">Кононович Э. В., Мороз В. И.: «11.1. Объекты, принадлежащие нашей Галактике», «Общий курс астрономии», Иванов В. В.: Едиториал УРСС, 2004, 433—544 էջ:</ref>:։[[Պատկեր:NGC 4414 (NASA-med).jpg|400px|thumb|NGC4414, պարուրաձև գալակտիկա [[Բերենիկեի Գես|Վերոնիկայի Վարսեր]] համաստեղությունում, ≈17 կպկ տրամագծով, երկրից ≈20 Մպկ հեռավորության վրա]]

Բացի Ծիր Կաթին գալակտիկայից, որում է գտնվում Արեգակն իր մոլորակային համակարգով, մնացած գալակտիկաները չափազանց հեռու օբյեկտներ են:են։ Մոտակա գալակտիկաների հեռավորություններն աստղագետները տալիս են հեռավորության մեգապարսեկ միավորներով, իսկ հեռավորներին` կարմիր շեղման միավորներով` z-ով:ով։ 2012թ. Դեկտեմբերի տվյալներով հեռավոր հայտնաբերված գալակտիկան UDFj-39546284-ն է (z=11.9)<ref name="refz">Wall, Mike [http://www.space.com/18879-hubble-most-distant-galaxy.html Ancient Galaxy May Be Most Distant Ever Seen], 2012, դեկտեմբեր 12:</ref>:։ Անզեն աչքով երկնքում կարելի է դիտել միայն երեք գալակտիկաներ` [[Անդրոմեդայի միգամածություն|Անդրոմեդայի միգամածությունը]]ը (տեսանելի է հյուսիսային կիսագնդից, d=772 կիլոպարսեկ) և Մագելանի Մեծ ու Փոքր ամպերը (տեսանելի են հարավային կիսագնդից, d=50 <ref name="lmc">Macri, L. M.; Stanek, K. Z.; Bersier, D.; Greenhill, L. J.; Reid, M. J., [http://adsabs.harvard.edu/abs/2006ApJ...652.1133M A New Cepheid Distance to the Maser-Host Galaxy NGC 4258 and Its Implications for the Hubble Constant], The Astrophysical Journal, 2006, Volume 652, Issue 2, pp. 1133-1149:</ref> և 61 <ref name="smc">Hilditch, R. W.; Howarth, I. D.; Harries, T. J. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2005MNRAS.357..304H Forty eclipsing binaries in the Small Magellanic Cloud: fundamental parameters and Cloud distance], Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 2005, Volume 357, Issue 1, pp. 304-324:</ref> կիլոպարսեկ, համապատասխանաբար):։

Ժամանակին` մինչև 20-րդ դարի սկիզբը, աստղադիտակների լուծորդող ուժը բավական չեր, որպեսզի գալակտիկաներում հնարավոր լիներ դիտել առանձին աստղեր:աստղեր։ Մինչև 1990թթ. մոտ 30 գալակտիկաների պատկերներում հնարավոր էր եղել դիտել առանձին աստղեր, սակայն «Հաբլի» տիեզերական աստղադիտակի արձակումից և 10 մետր տրամագծով երկրային աստղադիտակների թողարկումից հետո այդ գալակտիկաների թիվը կտրուկ աճեց:աճեց։

Գալակտիկաները իրարից բավական տարբերվում են իրենց քանակական բնութագրերով:բնութագրերով։ Ստորև բերված աղյուսակում ներկայացված են գալակտիկաները նկարագրող ֆիզիկական մեծությունների արժեքները գալակտիկաների ամբողջ «ընտանիքի» և Ծիր Կաթին գալակտիկայի համար.

| Կենտրոնական սև խոռոչի զանգվածը || Միջուկամերձ տիրույթում աստղերի և գազի արագությունների չափման միջոցով:միջոցով։ միջուկամերձ տիրույթում աստղերի ցրվածության էմպիրիկ կապ || 3·10⁵-3·10⁹ M_ʘ || 4·10⁶ M_ʘ

Գալակտիկաներն ըստ կառուցվածքի բազմազան են:են։ Դրանց մոտ կեսը Ծիր Կաթին գալակտիկայի նման են` պարուրաձև և նշանակվում են S տառով (անգլերեն Spiral` պարուրաձև բառից):։ Պարուրաձև գալակտիկաներն իրարից խիստ տարբերվում են ձողիկավոր կառուցվածքի առկայությամբ կամ բացակայությամբ (SB կամ S, որտեղ B-ն անգլերեն Bar` ձողիկ բառից է):։ Առաջինների դեպքում պարուրաթևերը սկսվում են ձողիկի ծայրերից, իսկ երկրորդների դեպքում` միջուկային տիրույթից:տիրույթից։ Պարուրաձև գալակտիկաներն ունեն երկու կամ ավել պարուրաթևեր, որոնց փաթաթման աստիճանը կարող է լինել բարձր (Sa), միջին (Sb), ցածր (Sc) և առավել ցածր (Sd):։[[Պատկեր:Hubble sequence photo.png|400px|thumb|Գալակտիկաների ձևաբանական դասերն ըստ Հաբլյան դասակարգման]]

Գալակտիկաների 25%-ը գնդաձև կամ ձվաձև են:են։ Դրանք կոչվում են էլիպսաձև և նշանակվում են E տառով:տառով։ Էլիպսաձև գալակտիկաներն ըստ ձգվածության աստիճանի բաժանվում են E0-ից E7 դասերի, որտեղ E0-ն գնդաձևն է, իսկ E7-ը` առավելագույն սեղմվածը:սեղմվածը։ Այս գալակտիկաներն ունեն գալակտիկայի հալոյին բնորոշ աստղային բնակչություն, դրա համար էլ կարմրավուն են:են։

Sd-ից Sa դաս շարժվելիս գալակտիկայի միջուկի ուղուցիկ տիրույթը` բալջը, սկավառակի համեմատ մեծանում է:է։ Կան գալակտիկաներ, որոնց դեպքում բալդն այնքան մեծ է, որ իր մեջ է ներառում ամբողջ սկավառակը:սկավառակը։ Այս գալակտիկաները կողքից դիտելիս ունեն երկուռուցիկ ոսպնյակի տեսք և անվանվում են S0:S0։ Դրանք կազմում են գալակտիկաների ընդհանուր թվի 20%-ը և հանդիսանում են E7 և Sa գալակտիկաների միջանկյալ դաս:դաս։

Գալակտիկաների մնացած 5%-ն անկանոն կառուցվածք ունեն և իրենց հատկություններով նման են Մագելանյան Մեծ և Փոքր ամպերին:ամպերին։ Այս գալակտիկաներն անվանվում են անկանոն գալակտիկաներ և նշանակվում են Ir (անգլերեն Irregular` անկանոն բառից):։

Գալակտիկաների ձևաբանական այսպիսի դասակարգումն առաջարկել է ամերիկացի աստղագետ Էդվին Հաբլը <ref name="morph">Ավետիք Գրիգորյան, [http://ayas.ar.am/ «Դարերի խորքից դեպի Տիեզերք»], «Տիգրան Մեծ հրատարակչություն», 2013թ.։</ref>:։ Նա ներկայացրել է այդ տիպերը հաջորդականության ձևով:ձևով։

Եթե խոսենք դրանց քանակական բնութագրերի մասին, ապա գալակտիկաների զանգվածները 10⁷-ից 10¹² Արեգակի զանգվածի կարգի են:են։ Մասնավորապես, մեր Ծիր Կաթին գալակտիկայի զանգվածը կազմում է մոտ 2∙10¹¹ Արեգակի Զանգված:Զանգված։ Գալակտիկաների տրամագծերը կազմում են 5-ից 250 կիլոպարսեկ <ref name="ref3">Засов А. В., Постнов К. А.: «Общая астрофизика», Фрязино: Век 2, 2006, 496 էջ:</ref>։ (16-ից 800 հազար լուսատարի):։ Համեմատության համար` մեր գալակտիկայի չափերը մոտ 30 կիլոպարսեկ է (100 հազար լուսատարի):։ Հայտնի գալակտիկաներից ամենամեծը IC 1101-ն է, որն ունի 600 կիլոպարսեկից մեծ տրամագիծ <ref name="ref4">T. E. Clarke , Elizabeth L. Blanton , and Craig L. Sarazin: «The Complex Cooling Core of A2029: Radio and X-Ray Interactions», The Astrophysical Journal, 2004, Volume 616, Issue 1, pp. 178-191:</ref>:։

Գալակտիկաների հետազոտություններում դեռևս վերջնականապես չլուծված խնդիր է համարվում այսպես կոչված մութ նյութը, որն իրեն դրսևորում է միայն գրավիտացիոն փոխազդեցությամբ:փոխազդեցությամբ։ Այն կարող է կազմել գալակտիիկայի ընդհանուր զանգվածի 90%-ը, բայց կարող է նաև իսպառ բացակայել, ինպես դիտվում է որոշ թզուկ գալակտիկաների մոտ <ref name="ref5">[http://archive.is/452W Рождение Карлика: Галактика Без Темноты], 2009, մարտ 11:</ref>:։

[[Պատկեր:2MASS LSS chart-NEW Nasa.jpg|400px|thumb|Տիեզերքում գալակտիկաների բաշխումը Ծիր Կաթնի հարթության նկատմամբ ինֆրակարմիր տիրույթում:]]Տիեզերքում գալակտիկաները բաշխված են անհավասարաչափ. Մի տիրությում կարելի է հանդիպելի իրար մոտ գտնվող գալակտիկաների մի ամբողջ խումբ, իսկ մեկ այլ տիրույթում կարելի է ընդհանրապես չհայտնաբերել (այսպես կոչված Void` դատարկություն), անգամ ամենափոքր գալակտիկաներից:գալակտիկաներից։ Տիեզերքի տեսանելի տիրույթում գտվող գալակտիկաների հստակ թիվը դեռևս անհայտ է, սակայն գնահատվում է, որ այն պետք է լինի հարյուր միլիարդի կարգի <ref name="ref6"> Mackie, Glen. [http://astronomy.swin.edu.au/~gmackie/billions.html To see the Universe in a Grain of Taranaki Sand], 2002, փետրվար, 1:</ref>:։