«Իսոսի ճակատամարտ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
հեռացվել է Կատեգորիա:Հունական պատմություն, ավելացվեց Կատեգորիա:Հունաստանի պատմություն ՀոթՔաթ գործիքով |
-Կատեգորիա:Զորավարներ, -Կատեգորիա:Պատմություն, -Կատեգորիա:Ճակատամարտեր, -Կատեգորիա:Հայոց պատմություն, +[[Կատեգորիա:Ալեքսանդր Մակե... |
||
Տող 17.
|Կորուստներ2 = անհայտ
|}}
'''Իսոսի ճակատամարտը''' տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 333 թ. նոյեմբերին, [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] ու [[Դարեհ III|Դարեհ III Աքեմենյան]]ի զորքերի միջև, [[Միջերկրական ծով]]ի հյուսիս-արևելյան անկյունում գտնվող [[Իսոս]] ծոցի ափին, (այժմ՝ [[Թուրքիա]]յի [[Իսկանդերուն]] քաղաքի մոտակայքում)։ Այն ճանաչված է որպես [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] Արևելյան արշավանքում երկրորդ տարած հաղթանակը, որն ազդարարեց Աքեմենյան Պարսկաստանի փլուզման սկիզբը։ Իսոսի ճակատամարտի արդյունքում Ալեքսանդր Մակեդոնացին նվաճեց [[Աքեմենյան պետություն|Պարսկական տերության]] արևմտյան երկրամասերը և տիրապետություն հաստատեց [[Էգեյան ծով]]ում։
[[Գրանիկոսի ճակատամարտ|Գրանիկոս]] գետի ճակատամարտից հետո Ալեքսանդրը, պաշարելով [[Փոքր Ասիա]]յի մերձափնյա քաղաքները, հատեց [[Տավրոս]]ի լեռնաշղթան, անցավ Կիլիկյան Դարպասի նեղ լեռնանցքով ու մուտք գործեց [[Կիլիկիա]]։ Դարեհը, գլխավորելով իր բազմահազարանոց զորքը, [[Բաբելոն]]ից դուրս եկավ Ալեքսանդրին ընդառաջ։ Հակառակորդները իրար մոտեցան ներկայիս Սիրիայի տարածքում, տակավին անտեղյակ մեկը մյուսի դիրքավորման մասին։ Վերջապես, Ալեքսանդրին տեղեկացրին, որ Դարեհի զորքը կանգնած է իր թիկունքում, [[Իսոս]] ծոցի ափին։ Երկու կողմերը պարտադրված էին անհապաղորեն մտնելու բախման մեջ։ Իր զբաղեցրած թիկունքային դիրքով պարսկական բանակը վտանգում էր մակեդոնացիների հաղորդակցության գծերը։ Ինչ վերաբերում է պարսիկներին՝ ապա նրանց հսկայական զորքի համար երկարատև անգործությունը ծայրահեղ անցանկալի էր։ Բանակները ճամբարվեցին Պինարուս գետի հովտում. պարսիկները՝ գետի հյուսիսային ափին, հունամակեդոնական զորքը՝ հարավային։ Այս ճակատամարտում մասնակցող ուժերի քանակը անհայտ է. ենթադրաբար, Դարեհի զորքը գերազանցում էր Ալեքսանդրի զորքը մոտ 6 անգամ։ Իսոսի դաշտվայրը խցկված է Միջերկրական ծովի ու լեռների միջև և ամենալայն մասում կազմում է ընդամենը 2.5 կիլոմետր։ Այդպիսի տեղանքը առավել նպաստ էր փոքրաթիվ ու արագաշարժ հունամակեդոնական զորքի համար։
Ալեքսանդրի զորքը Իսոսին մոտեցավ երկարատև արագընթաց երթից հետո և անպատրաստ էր մարտական գործողությունների անհապաղ մեկնարկմանը։ Ալեքսանդրը տրամադրեց նրան հանգստանալու հնարավորություն, այնուհետև առաջնորդեց դեպի կռվի վայրը։ Մոտենալով թշնամուն, նա իր նժույգի վրա սլացավ շարքերի երկարությամբ, քաջալերելով ու մարտի տենչ հաղորդելով իր զինվորներին։ Պինարուս գետաբերանի հարթ տեղանքն ու ջրի ծանծաղությունը հատկապես հարմար էին հեծելազորի գործողությունների համար։ Դարեհը տեղադրեց իր զորքի հիմնական բռունցքը՝ ձիավորներին, դաշտավայրի հենց այդ մասում։ Նա մտադրված էր հուժկու թևային գրոհ նախաձեռնել թշնամու փոքրաթիվ հեծելազորի վրա, մտնել մակեդոնացիների թիկունք ու շրջափակել ամբողջ զորքը։ Գուշակելով պարսիկների նման քայլերը, Ալեքսանդրը ուժեղացրեց իր ձախ թևը լրացուցիչ հեծյալներով։ Ալեքսանդրը հանձնարարել էր ձախ թևի զորավարությունը [[Պարմենիոն]]ին, իսկ ինքը, առաջնորդելով իր [[հեթայր]]ներին, հետևակին ու սակավաթիվ մնացած հեծելազորին, դիրքավորվեց ճակատամարտի աջ թևում, բլրակների ստորոտում։
Իր շքախմբով շրջապատված, Դարեհը անշարժ կանգնած էր ռազմակառքի մեջ իր բանակի կենտորնում։ Նրա շուրջը մոգերը աղոթում ու կրակապաշտական ծեսեր էին կատարում։ Զորքի հետևի մասում տեղավորվել էր արքայի հսկայական սայլաճամբարը՝ արքայի կանանոցով, դստրերով, գանձարանով ու պերճանքի առարկաներով։ Դարեհը այնչափ էր վստահ իր հաղթանակի վրա, որ անգամ կարգադրել էր Ալեքսանդրին կենդանի բռնել։ Ալեքսանդրի համար հաղթանակի գրավականներն էին մարտի անվրեպ ղեկավարումը, ինքնատիպ մարտավարությունը, զինվորների բարձր մարտական ոգին ու վարժվածությունը։ Ալեքսանդրի մտադրությունը հետևյալն էր՝ մինչ Պարմենիոնի թևը կզսպեր պարսիկ հեծելազորի ճնշումը, կազմակերպել հիմնական գրոհը աջ թևում, ճեղքել թշնամու մարտական գիծը ու նետվել գլխավոր թիրախի՝ Դարեհի ուղղությամբ։ Այդպիսով, առճակատող կողմերը ընդունել էին նույնանման մարտավարություն։
Ալեքսանդրը փայլուն կերպով իրականացրեց իր մտահղացումը։ Հեթայրները աջ կողմից շրջանցեցին թշնամուն ու մխրճվեցին նրա հետևակազորի մեջ։ Այնուհետև Ալեքսանդրը թեքեց իր խումբը և սեպաձև բռունցքով հարվածեց թշնամու առջևի գիծը։ Այստեղից նա, հրելով ու հետ մղելով ափշած ու խառնաշփոթված պարսիկներին, սլացավ դեպի Դարեհի նստատեղը։
▲[[Պատկեր:Իսոսի ճակատամարտ.gif|ձախից|մինի|350px]]
Սկսվեց կատաղի մարտ երկու կողմերի ընտրանի զորքերի միջև։ Շուտով պարզվեց, որ Ալեքսանդրի գրոհայինները չափից ավել էին խորացել թշնամու շարքերը, ինչի հետևանքով մակեդոնացիների գիծը ճեղքվեց և բացակի մեջ ներխուժեցին փորձառու հույն վարձկանները։ Մակեդոնացիները, կորցնելով բազմաթիվ սպաներ, քայլ առ քայլ զիջում էին իրենց դիրքերը պարսիկների հուժկու հարվածների տակ։ Սակայն, Ալեքսանդրը իր առջևում տեսնում էր միայն մեկ թիրախ՝ անձամբ Դարեհին։ Անտեսելով Պարմենիոնի թևի ծայրաստիճան ծանր վիճակը, չնկատելով ազդրի վնասվածքը, նա իր գվարդիականների հետ սրընթաց սլանում էր Դարեհի ռազմակառքի ուղղությամբ։ Պարսիկ թիկնապահները զանգվածներով զոհվում էին իրենց արքային պաշտպանելիս։ Դարեհը, դիտելով իր շուրջը տեղի ունեցող սպանդանոցը, իջավ իր ռազմակառքից, քայլափոխ անցավ դիակների կույտերերի վրայով, վեր ցատկեց իր նժույգի վրա, ու, մինչ ճակատամարտի ավարտը, փախուստի դիմեց։ Նրա հետևից վազեց իր զորքը, ցնծված միահամուռ աղաղակով «արքան փախչու՜մ է»։ Մնացած պարսիկ զինվորները, լսելով այդ ճիչն ու տեսնելով, որ իրենց զորքը նահանջում է, իսկ նրա հետևից գլորվում է մակեդոնացիների ալիքը, շրջեցին իրենց նժույգները։ Գազազած մակեդոնացիք հետապնդում էին, և պարսիկները, մխրճելով իրենց հետևակին, խուճապահար նահանջեցին։ Բոլորի առջևում արշավակի սլանում էր Դարեհը, որին կրնկակոխ հետապնդում էր Ալեքսանդրը։
Տող 37 ⟶ 34՝
Պատմիչները նշում են պարսկական բանակի ահռելի կորուստների մասին։
== Գրականության ցանկ ==
* И. Шифман. Александр Македонский. Ленинград, "Наука", 207 с., 1988
* Ф. Шахермайр. Александр Македонский. Москва, "Наука", 384 с., 1984
Տող 44 ⟶ 41՝
{{Վիքիքաղվածք}}
[[Կատեգորիա:Հունաստանի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Ալեքսանդր Մակեդոնացի]]
| |||