|
}}
'''Չինգիզ խան''' ([[1162]]-օգոստոս [[1227]]), ծննդյան անունը` '''Թեմուչին'''։ Ծնվել է Բահաթուր (քաջազուն) Եսուգեյի ընտանիքում:Աշխարհիընտանիքում։Աշխարհի ամենաերկար գոյատևած, ամենամեծ` [[Մոնղոլական կայսրություն|Մոնղոլական կայսրության]] հիմնադիրը։ Մոտ 1170 թ-ին՝ հոր մահից հետո, քայքայվել է վերջինիս ստեղծած ցեղային միությունը:միությունը։ 1175–1205 թթ-ին մերկիտների, կիրայիտների, նայմանների, թաթարների դեմ տևական պայքարից հետո Չինգիս խանին հաջողվել է Մոնղոլական տափաստանի քոչվոր ցեղերին միավորել իր իշխանության տակ:տակ։
== Պատմություն ==
[[1186]] թ-ին նա արդեն ուներ իր ուլուսը (կալվածք) և 3 թուման (30 հզ.) զորք:զորք։ [[1196]] թ-ին Չինգիս խանը մասնակցել է թաթարների դեմ պայքարին, որի համար ստացել է Ջաութհուրի ([[ռազմական կոմիսար]]) տիտղոսը:տիտղոսը։ [[1203]] թ-ին գրավել է [[Մոնղոլիա|Մոնղոլիայի]]յի արևելյան շրջանները:շրջանները։ [[1206]] թ-ին մոնղոլական ավագանու ղուռուլթայում (համաժողով) հռչակվել է մոնղոլական և թաթարական ցեղերի մեծ խան և ստացել Չինգիս (ուժեղ, հզոր տիրակալ) տիտղոսը:տիտղոսը։ Նույն թվականին սովորութային իրավունքի փոխարեն հրապարակել է մոնղոլների քաղաքացիական և զինվորական իրավունքների ժողովածու՝ Յասա:Յասա։ Չինգիս խանը հաստատուն իրավակարգի և ամուր պետության կողմնակից էր:էր։ Նրա օրոք հողը դարձել է պետության սեփականությունը, զգալի հողատարածքներ՝ իբրև բաժնեկալվածք, շնորհվել են նրա ազգականներին և համակիր ավատատերերին` նոյոններին:նոյոններին։
Նայմաններին նվաճելով` ծանոթացել է նրանց իշխանության տակ գտնվող ույղուրների գրին, վերջիններիս դարձրել է մոնղոլական պետության առաջին պաշտոնյաներ և ուսուցիչներ, իսկ մոնղոլ երիտասարդներին, այդ թվում` իր որդիներին, կարգադրել է սովորել ույղուրների լեզուն ու գիրը:գիրը։
1207–11 թթ-ին Չինգիս խանը նվաճել է Սիբիրը և Արևելյան [[Թուրքեստանը]], 1215 թ-ին գրավել է չինական Ցզին պետության մայրաքաղաք Յենպինը ([[Պեկին]]):։ 1220 թ-ին հիմնադրել է [[Կարակորում|Կարակորումը]]ը (1235 թ-ից` մայրաքաղաք):։
1218–23 թթ-ին Չինգիս խանի զորքերը նվաճել են Խորեզմի պետությունը:պետությունը։ 1220 թ-ին Ջեբե և Սուբեդեյ զորավարների գլխավորությամբ 30-հզ-անոց բանակ է ուղարկել Ասիայի արևմուտք, որն Իրանի տարածքով մտել է Այսրկովկաս, ջախջախել ալաններին ու ղփչաղներին:ղփչաղներին։ Հաղթել է նաև Վրաց թագավոր Գեորգի Լաշայի և ամիրսպասալար Իվանե Զաքարյանի գլխավորած վրաց-հայկական միացյալ բանակին:բանակին։ [[1223]] թ-ին Չինգիս խանը գրավել է [[Ղրիմ|Ղրիմի]]ի Սուրոժ քաղաքը,
Կալկա գետի մոտ ջախջախել ռուս-ղփչաղական միացյալ բանակը, ապա պարտվելով կամա-վոլգյան բուլղարներից՝ վերադարձել է [[Մոնղոլիա]]:։
[[1226]] թ-ին Չինգիս խանը նոր արշավանք է ձեռնարկել Թանգուտյան պետության դեմ, հասել մինչև մայրաքաղաք [[Չժունսինա|Չժունսինայի]]յի պարիսպները, սակայն այնտեղ մահացել է:է։
Չինգիս խանի պետությունը մինչ այդ ստեղծված տերություններից ամենամեծն էր:էր։ Նրա մահից հետո լայնածավալ պետությունը բաժանվել է իր ժառանգների միջև: միջև։
==Ծանոթագրություններ==
| 