«Երկրակեղև»–ի խմբագրումների տարբերություն

Երկրակեղևն անցել է առաջացման ռւ զարգացման երկարատև ժամանակաշրջան և կրել մեծ փոփոխություններ:փոփոխություններ։ Քարոլորտում ամենահին ապարների բացարձակ հասակը մոտ 3,5 մլրդ [[տարի]] է:է։ Դրանից առաջ՝ մոտ 1—1,5 մլրդ տարիների ընթացքում, առաջացել է երկրակեղևը:երկրակեղևը։ Այդ ընթացքում առաջացած [[բյուրեղ]]<nowiki/>ային կարծր, փոխակերպված ապարներն այժմ մերկանում են հնագույն պլատֆորմների տարբեր մասերում:մասերում։ Արխհյան և պրոտերոզոյան դարաշրջաններում վերջնականապես ձևավորվում են Երկրի հնագույն պլատֆորմները, որոնցից են Արևելաեվրոպականը ([[Ռուսական]]), [[Սիբիր|Սիբիրականը]]ականը, Չինականը, Հնդկականը, [[Արաբ]]<nowiki/>ականը, [[Հյուսիս]]<nowiki/>ամերիկյանը, [[Հարավ]]<nowiki/>ամերիկյանը, [[Աֆրիկա|Աֆրիկականը]]կանը, Ավստրալականը և [[Անտարկտիկա]]<nowiki/>կանը:կանը։ Սրանց հիմքում տարածվում են բյուրեղային կարծր ապարները, որոնց վրա նստած են հորիզոնական տեղադրված նստվածքային հզոր շերտախմբերը:շերտախմբերը։ Պաշհոզոյան դարաշրջանից սկսած երկրակեղևում տեղի են ունենում մեծ փոփոխություններ:փոփոխություններ։ Բայկալյան, կալեդոնյան և հերցինյան ծալքավորությունների հետևանքով հին պլատֆորմների շուրջը գտնվող գեոսինկլինալային ավազաններում ընթանում են ուժեղ ծալքագոյացումներ, հրաբխային երևույթներ՝ առաջացնելով լեռնային համակարգեր, լեռնաշղթաներ:լեռնաշղթաներ։ Հետագայում դրանք հողմնահարվում են, քայքայվում, համահարթեցվում:համահարթեցվում։ Պալեոզոյի վերջում Երկրի վրա ձևավորվում է երկու խոշոր մայրցամաք.

* [[Լավրասիա]]<nowiki/>ն՝ հյուսիսային կիսագնդում,

* [[Գոնդվանա]]<nowiki/>ն՝ հարավային կիսագնդում:կիսագնդում։

Դրանց միջև տարածվում էր ընդարձակ Թհտիս օվկիանոսը:օվկիանոսը։ Մեզոզոյան դարաշրջանում շարունակվում է երկրակեղևի առաջացման և զարգացման գործընթացը, լեռնակազմությունը:լեռնակազմությունը։ Սկսվում է Լավր<nowiki/>[[ասիա]] և Գոնդվանա մայրցամաքների իջեցման և տրոհման գործընթացը:գործընթացը։ Առաջանում են Ատլանտյան և Հնդկական օվկիանոսների գոգավորությունները, նախքան այդ առաջացել էր Խաղաղ օվկիանոսի գոգավորությունը:գոգավորությունը։ Տրիասում մի քանի պլատֆորմների տարրեր տեղամասեր պատռվում են, որոնցից դուրս եկած լավաները ծածկում են հնագույն մակերևույթները և առաջացնում 1000-2000 հզորությամր տրապային ծածկույթներ:ծածկույթներ։ Հայտնի են սիրիրական, հնդկական և րրազիլական տրապները:տրապները։ Միայն սիրիրական տրապների զրաղեցրած մակերեսն անցնում է 1 մլն քառ. կմ-ը:ը։ Միջին մեզոզոյում տեկտոնական շարժումներն ակտիվանում են, տեղի են ունենում հին և նոր կիմերեյան [[ծալք]]<nowiki/>ավորությունները:ավորությունները։ Մեզոզոյի վերջում ընթանում է լարամյան ծալքավորությունը:ծալքավորությունը։ Մեզոզոյան ծալքավորությունների ընթացքում ձևավորվում են [[Կորդի |Կորդի]] [[լեռ]]<nowiki/>ները և Հեռավոր [[Արևելք]]<nowiki/>ի մի շարք լեռնաշղթաներ: լեռնաշղթաներ։

Կայնոզոյան դարաշրջանում երկրակեղևը կրում է ալպյան հզոր ծալքավորության տարրեր փուլերի ազդեցությունը:ազդեցությունը։ Եալքավորություններն ուղեկցվում են ուժեղ հրարխականությամր, առաջանում են Ալպ-Հիմալայան ծալքավոր գոտին և Խաղաղօվկիանոսյան Հրե օղակի մերձծովային [[լեռնաշղթա]]<nowiki/>ները:ները։ Հին հասակի շատ լեռներ ենթարկվել են «կեղծ երիտասարդացման»:։ Օրինակ՝ [[Տյան Շան|Տյան Շանի լեռներ]]<nowiki/>ը, որոնք ձևավորվել էին պալեոզոյի վերջում և քայքայվել էին, ալպյան ծալքավորության ընթացքում րարձրացել են մոտ 3000 մ-ով և այժմ թողնում են բարձր լեռների տպավորություն:տպավորություն։ Կայնոզոյում մայրցամաքներն ու օվկիանոսներն ստանում են արդի տեսքը:տեսքը։ Երկրակեղևն անհամասեռ է, բաղկացած ամուր սալերից ու ավելի շարժուն ու ճկուն հատվածներից:հատվածներից։ Առանձնացվում են րազմաթիվ սալեր՝ [[եվրասիա]]<nowiki/>կան, ամերիկյան, աֆրիկյան, անտարկտիկական, հնդկաավստրալական, խաղաղօվկիանոսյան, ատլանտյան:ատլանտյան։ Սրանցից յուրաքանչյուրն ունի տարածության մեջ շարժման իր ուղղությունը:ուղղությունը։ Երր սալերն իրարից հեռանում են, առաջանում են ռիֆտային ճեղքեր կամ հովիտներ, և քարոլորտը ճեղքվում է իր ամրողջ երկարությամր:երկարությամր։ Սալերի՝ միմյանցից հեռանալու երևույթի առաջին րացատրությունը տվել է գերմանացի երկրաֆիզիկոս Ա. Վեգեները [[1912 թվական|1912 թ]].:։ Սկզրում նրա վարկածին (Մորիլիզմի տեսություն) հետևորդներ կային, հետո այն ժխտվեց:ժխտվեց։ Վերջին տարիներին անժխտելի փաստերը ապացուցեցին տեսության ճշտությունը, և այն ստացավ մեծ տարածում:տարածում։ Վերջերս պարզվել է, որ սալերը ոչ միայն տեղաշարժվում են, այլ կարող են րարձրանալ իրար վրա:վրա։ Անժխտելի է, որ խաղաղօվկիանոսյան սալը մտնում է եվրասիական [[սալ]]<nowiki/>ի տակ, և այդ զոնայում առաջացել է խաղաղօվկիանոսյան Հրե օղակի արևմտյան թևը:թևը։ Ամերիկյան սալը րարձրանում է խաղաղօվկիանոսյանի վրա, և առաջացել է Ատակամայի գեոսինկլինալը:գեոսինկլինալը։ Իր հերթին՝ ամերիկյան սալը հեռանում է Աֆրիկայից և Եվրոպայից:Եվրոպայից։ Պարզվում է, որ Հարավային [[Ամերիկա]]<nowiki/>ն [[Աֆրիկա]]<nowiki/>յից հեռանում է տարեկան 4 սմ-ով, իսկ Հյուսիսային Ամերիկան Եվրոպայից՝ 6 սմ-ով:ով։ Երկրակեղևի սալերի տեղաշարժն սկսվել է մոտ 200 մլն [[տարի]] առաջ:առաջ։ Ուսումնասիրությունները պարզել են, որ եվրասիական սալը տեղաշարժվում է արևելք, Ավստրալիան՝ հյուսիս-արևելք, Անտարկտիդան՝ հարավ, Ամերիկան՝ արևմուտք:արևմուտք։ Միայն Աֆրիկան է հարաբերական անշարժ:անշարժ։ Երկրակեղևի սալերը բաղկացած են [[պլատֆորմ]]<nowiki/>ներից և գեոսինկլինալներից: գեոսինկլինալներից։

Գեոսինկլինալները երկրակեղևի շարժուն տեղամասերն են, որոնց տեղում առաջանում են լեռնաշղթաները:լեռնաշղթաները։ Գեոսինկլինալային մարզերի զարգացման ընթացքում տարբերում են երեք փուլ:փուլ։ Առաջին փուլում տեղի է ունենում երկրա<nowiki/>[[կեղև]]<nowiki/>ի երկարավուն ու լայն գոտու իջեցում, որը հանգեցնում է [[ծով]]<nowiki/>ային ավազանի առաջացման:առաջացման։ Շարունակվող իջեցման հետ նրա մեջ կուտակվում են նստվածքային ապարների հզոր շերտեր:շերտեր։ Այդ ընթացքում տեղի է ունենում նաև ապարների մասնակի փոխարկում (մետամորֆացում):։ Երկրորդ փուլում երկրակեղևը շարունակվում է ճկվելիջնել, բայց առանձին մասերում տեղի է ունենում բարձրացում:բարձրացում։ Նստվածքային կուտակման շարունակվող պայմաններում սկսվում է հրաբխային գործունեություն:գործունեություն։ Այս փուլի ավարտին [[նստվածք]]<nowiki/>ակուտակման [[զոնա]]<nowiki/>ն մասնատվում է՝ բաժանվելով բազմաթիվ ճկվածքների և բարձրությունների:բարձրությունների։ Երրորդ փուլում գեոսինկլինալում երկրակեղևի ընկղմումը փոխարինվում է լեռնակազմությամբ. ապարաշերտերը սեղմվում, առաջանում են ծալքեր, ձևավորվում են լեռնաշղթաներ և լեռնային ամբողջ համակարգեր:համակարգեր։ Գեոսինկլինալային մարզի ընդհանուր բարձրացումն ավարտվում է լեռների և միջլեռնային իջվածքների առաջացմամբ:առաջացմամբ։ Սակայն դրանից անմիջապես հետո բնության արտաքին պրոցեսները սկսում են իրենց քայքայիչ գործունեությունը, և [[լեռ]]<nowiki/>ներն աստիճանաբար միլիոնավոր տարիների ընթացքում քայքայվում են:են։ Սկսվում է երկրակեղևի զարգացման չորրորդ` պլատֆորմային [[փուլ]]<nowiki/>ը:ը։

Պշատֆորմը երկրակեղևի հաստատուն, սակավաշարժունակ տեղամասն է, կազմված գլխավորապես մագմատիկ և փոխակերպային ապարներից:ապարներից։ Պլատֆորմին բնորոշ է «երկհարկանի» կառուցվածքը:կառուցվածքը։ Առաջին հարկը նրա կարծր հիմքն է, իակ երկրորդը՝ նրա վրա հորիզոնական շերտերով դարսված նստվածքային ապարաշերտերը:ապարաշերտերը։ Երկրակեղևը կազմված է տարբեր հասակի պլատֆորմներից:պլատֆորմներից։ Հին են համարվում այն պլատֆորմները, որոնց [[հիմք]]<nowiki/>ազանգվածը գոյացել է պրոտերոզոյան դարագլխի սկզբին, մինչքեմբրում:մինչքեմբրում։ Երկրակեղևի կառուցվածքով՝ գեոսինկլինալներով և պլատֆորմներով են պայմանավորված Երկրի մակերևույթի բնույթը ([[Ռելիեֆ|ռելիեֆըռելիեֆ]]ը) և օգտակար հանածոների տեսակները:տեսակները։ Երկրակեղևի ձևավորման հետ մեկտեղ ձևավորվում են նաև ջրոլորտը, մթնոլորտը և կենսոլորտը:կենսոլորտը։ Երկրի մակերևույթի վրա [[օդ]]<nowiki/>ի, ջրի, [[կենդանի]] օրգանիզմների առաջացումը նպաստում է արտածին ուժերի՝ հողմնահարության, էրոզիայի ակտիվացմանը:ակտիվացմանը։ Դրանց ազդեցությամբ անընդհատ փոփոխվում է երկրակեղևի արտաքին մակերևույթը:մակերևույթը։ Նստվածքային հզոր շերտախմբեր են առաջանում ցամաքի գոգավորություններում և օվկիանոսի հատակում:հատակում։ Այսպիսով՝ երկրակեղևի առաջացումը և զարգացումը պայմանավորված է ոչ միայն ներծին, այլ նաև արտածին ուժերով:ուժերով։ [[Լեռ]]<nowiki/>նագոյացումը և երկրակեղևի արտաքին տեսքը ներծին և արտածին ուժերի փոխազդեցության արդյունք է:է։ Երկրակեղևի զարգացումը կատարվում է նաև մեր օրերում՝ մեր աչքի առաջ:առաջ։ Դրա վկայությունն են անընդհատ տեղի ունեցող աղետալի երկրաշարժերը և հրաբխային երևույթները:երևույթները։ Երկրի պլատֆորմային շրջաններում տեղի են ունենում դարավոր դանդաղ շարժումներ՝ իջեցումներ և բարձրացումներ:բարձրացումներ։ Տեկտոնական շարժումներն այսօր շատ ակտիվ են Խաղաղօվկիանոսային Հրե օղակում, Արևելաաֆրիկական գրաբենային և Ալպ-Հիմալայան ծալքավոր [[գոտի]]<nowiki/>ներում:ներում։